Morgunblaðið - 04.12.2020, Síða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 4. DESEMBER 2020
Bílatónleikar Tónlistarmaðurinn Jón Jónsson tróð upp á óvenjulegum tónleikum í bílastæðakjallara Hörpu í gærkvöld. Gestir hlýddu á Jón úr bílum sínum og virtust njóta tónleikanna vel.
Eggert
Það kann að vera
nokkuð stórfenglegt
að spyrja þeirrar
spurningar sem felst í
fyrirsögninni. Það er
því rétt að svara
spurningunni strax.
Svarið er einfaldlega
nei. Lífeyrissjóði varð-
ar ekkert um þjóðar-
hag. Lífeyrissjóðir eru
ekki hækjur við hag-
stjórn.
Lífeyrissjóðir hafa aðeins einn til-
gang en hann er að tryggja sjóð-
félögum lífeyri þegar starfsævi er
lokið eða örorkulífeyri ef örorku ber
að höndum.
Það gerist oft í umræðu um mál-
efni og vandamál óskyld lífeyris-
sjóðum, að það sé talið verðugt eða
viðeigandi að lífeyrissjóðir taki þátt
í úrlausn vandamáls.
Þannig varð hagvöxtur eitt sinn
umræðuefni á Alþingi. Umræðan
tengdist auknum heimildum lífeyr-
issjóða að fjárfesta í óskráðum verð-
bréfum, einkum verðbréfum tengd-
um fyrirtækjum með óþekkta
viðskiptasögu.
Þá taldi þingmaður nokkur það
siðferðilega skyldu lífeyrissjóða að
standa undir hagvexti á Íslandi á
komandi árum. Annar þingmaður
taldi það vera kröfu skattgreiðenda
að lífeyrissjóðir stæðu undir hag-
vexti og stunduðu áhættufjárfest-
ingar.
Áhættufjárfestingar í fyrir-
tækjum eða starfsemi með óþekkta
rekstrarsögu er nákvæmlega það
sem lífeyrissjóðir skulu forðast.
Lífeyrissjóðir verða fyrst hættulegir
þegar ákvarðanir um fjárfestingar
eru teknar af þeim sem ekki hafa vit
til.
Peningamálastjórn
og lífeyrissjóðir
Nú er svo komið að ýmsir minni
háttar menn hafa skyndilega orðið
vit á peningamála-
stjórn.
Það er rétt að rifja
upp grunnþætti pen-
ingamálastjórnar.
Seðlabankar víða um
lönd beita tækjum sín-
um á fjármálamarkaði
til að viðhalda stöðug-
leika. Seðlabankar
hafa fyrst og fremst
áhrif á vexti af
skammtímalánum.
Peningamálastefna
getur tæpast ráðið við
að ná fullri nýtingu
framleiðsluþátta, eins og að koma í
veg fyrir atvinnuleysi. Seðlabanki
getur stutt við að halda aftur af
verðbólgu með verðstöðugleika og
að viðhalda traustu fjármálakerfi.
Í sumum löndum geta seðla-
bankar ekki ráðið við að viðhalda
verðgildi gjaldmiðils gagnvart öðr-
um myntum. Með verðgildi gagn-
vart örðum myntum er átt við fast
gengi gjaldmiðils. Ef viðskipti og
inngrip seðlabanka á gjaldeyris-
markaði er helsti áhrifaþáttur um
gengi gjaldmiðils, þá kann það að
vera vísbending um gjaldmiðilinn
sjálfan.
Það er langsótt að verkfæri
seðlabanka, þ.e. vextir á skamm-
tímamarkaði, peningamagn eða við-
skipti með ríkisvíxla og ríkisskulda-
bréf, eigi að valda greiðsluerfið-
leikum fyrirtækja og einstaklinga
vegna langtímalána.
Fyrirtæki og einstaklingar geta
ekki borið ábyrgð á árangri pen-
ingamálastefnu seðlabanka. Fyrir-
tæki og einstaklinga varðar ekkert
um þjóðarhag. Fyrirtæki og ein-
staklinga varðar um eigin hag, en
verða að vera viðbúin eðlilegum að-
gerðum seðlabanka.
Lífeyrissjóðir og gengi
gjaldmiðla
Lífeyrissjóðir geta ekki borið
ábyrgð á gengi gjaldmiðla. Sem
fyrr segir ber lífeyrissjóðum að
tryggja sjóðfélögum lífeyri. Hluti
af áhættustýringu lífeyrissjóða er
að koma í veg fyrir eignabólu á
heimamarkaði. Stærðar sinnar
vegna verða lífeyrissjóðir því að
festa umtalsverðan hluta eigna
sinna í erlendum verðbréfum, því í
gríðarstórum heimi er lítil hætta á
eignabólu í samanburði við íslensk-
ar eignabólur.
Seðlabanki getur því aldrei
vænst þess að lífeyrissjóðir hagi
fjárfestingum sínum að geðþótta
seðlabanka. Það að heimila ekki líf-
eyrissjóðum að fjárfesta í erlendum
verðbréfum sýnir annaðhvort veik-
leika í peningamálastefnunni eða
veikleika gjaldmiðilsins, nema
hvort tveggja sé. Eindregin tilmæli
eru sama eðlis.
Eitt sinn þegar hér voru gjald-
eyrishöft sögðu ungir menn í riti:
„Lífeyrissparnaður í erlendri
mynt er forsenda þess að halda
stöðugleika á smærri myntsvæðum
þar sem hlutdeild innflutnings er
tiltölulega mikil af neyslu og sjóða-
söfnun er ráðandi lífeyrisform.
Hægt er að leiða út þá einföldu
þumalfingursreglu að lífeyrissparn-
aður eigi að hafa sömu mynt-
samsetningu og almenn einka-
neysla viðkomandi lands sem fyrir
Ísland er um 40-50%. Hægt er að
líta á þetta hlutfall sem lágmarks-
hlutfall erlendra eigna í safni ís-
lenskra lífeyrissjóða.“
Nú virðist sem gjaldeyriseign
Seðlabankans sé um 98% af nið-
urstöðutölu efnahagsreiknings
Seðlabanka Íslands.
Fjárfestingarheimildir seðla-
banka og lífeyrissjóða erlendis eru
mismunandi og eru heimildir seðla-
banka til muna þrengri. Erlendar
eignir lífeyrissjóða eru einnig
gjaldeyrisvarasjóður.
Samkomur seðlabankastjóra með
stjórnendum lífeyrissjóða geta
aldrei orðið annað en saklausir
kaffifundir því seðlabanki hefur
ekki boðvald yfir lífeyrissjóðum.
Ef seðlabankastjóri boðar til
fundar um peningamálastefnu með
lífeyrissjóðum, þá er það annað-
hvort til almennrar kynningar eða
þá að það kann að vera merki þess
að veikleiki sé í stjórn peningamála
og að lífeyrissjóðir verði að vera
hækja.
Lífeyrissjóðir og kaupmáttur
Liðin þrjátíu ár hafa verið mikið
hagsældarskeið. Með því að leggja
mælikvarða kaupmáttar launa á
hagsæld kemur eftirfarandi út, sjá
töflu:
Á lengri tímabilunum var böl og
alheimsstríð með hruni fjármála-
kerfisins. Þá töpuðu lífeyrissjóðir
sennilega um 15% af eignum sín-
um. Ungu mennirnir segja einnig í
riti sínu:
„Ef Íslandi er alvara að ætla að tengj-
ast aftur alþjóðahagkerfinu verða þessi
þægindi mögulega að víkja tímabundið
á meðan unnið er að því að opna aftur
gjaldeyrismarkaðinn. Íslendingar verða
líka að horfast í augu við það að með
lítinn frjálsan gjaldmiðil er erfitt að lofa
stöðugum kaupmætti, lágri verðbólgu
og fyrirsjáanlegri greiðslubyrði hús-
næðislána.“
Ekki er víst að lífeyrissjóðir hafi
endurheimt tjón á eignum við hrun
bankanna. Kaupmáttur launa mið-
að við neysluverðsvístölu hefur
endurheimst og vel það. Lækkun
kaupmáttar á hrunárum hefur end-
urheimst á árunum eftir hrun.
Greiðslur úr lífeyrissjóðum verða
aldrei samkomulagsatriði milli „að-
ila vinnumarkaðarins“. Því er það
enn ríkari skylda stjórnenda líf-
eyrissjóða að verja eignir lífeyris-
sjóða og réttindi sjóðfélaga svo sem
nokkur kostur er.
Það er flókið mál að reikna út
kaupmátt greiðslna úr lífeyris-
sjóðum. Forsendur iðgjalda gera
ráð fyrir einhverjum kaupmáttar-
breytingum launa til að tekjufall
lífeyrisþega verði takmarkað við
starfslok.
Með því að nota smiðsauga virð-
ist sem þróun kaupmáttar lífeyris-
greiðslna sé ekki jafn glæsileg og
þróun kaupmáttar launa.
Og ekki síst vegna þess þá geta
eignir lífeyrissjóða ekki verið
skiptimynt í kjarasamningum, ekki
fremur en að eignir lífeyrissjóða
geti orðið hækja peningamála-
stefnu.
Lífeyrissjóðir og kærleikur
Lífeyrissjóðir eru ekki kærleiks-
eða góðgerðarstofnanir. Það eru
engir varasjóðir í lífeyrissjóðum,
því allar eignir lífeyrissjóða eru
skuldbindingar við sjóðfélaga um
greiðslu lífeyris. Lífeyrissjóðir geta
ekki verið stuðningur við peninga-
málastefnu og gjaldmiðil og þaðan
af síður verið skiptimynt í kjara-
samningum.
Því eins og lögmaðurinn sagði:
„Kærleikinn til míns náunga er fögur
kenning barnið gott. Og rétt. En í lífs-
háska ræður það lögmál að hver
hjálpi sér.“
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Svarið er einfaldlega
nei. Lífeyrissjóði
varðar ekkert um þjóð-
arhag. Lífeyrissjóðir
eru ekki hækjur við
hagstjórn.
Vilhjálmur
Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Hvað varðar lífeyrissjóði um þjóðarhag?
1990 2,07%
1993 2,37%
2013 4,46%
2017 3,20%
Heimild: Hagstofa Íslands
launa á ári síðan
Kaupmáttarbreyting
Útreikningur: V.Bj.