Morgunblaðið - 15.12.2020, Qupperneq 13

FRÉTTIR 13Erlent
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. DESEMBER 2020
JÓLASERÍUR
afsláttur
50%
Inni- og útiseríur
við Fellsmúla | 108 Reykjavík | OPIÐ ALLA DAGA
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
Bóluefni gegn næsta heimsfaraldri
gæti verið tilbúið innan „100 daga
eða minna“ frá því að ný veira er
greind, að sögn Sir Jeremy Farrar,
sem er forstjóri Wellcome-rann-
sóknarsjóðsins í Bretlandi og einn af
fremstu vísindaráðgjöfum ríkis-
stjórnarinnar þar í landi. Hann segir
vísindamenn hafa lært mikið á síð-
ustu mánuðum og með góðri skipu-
lagningu og fjárfestingu megi bregð-
ast mun hraðar við heldur en menn
hafa til þessa talið mögulegt.
Vísindamenn um heim allan hafa
skiljanlega haft hugann mjög við
kórónuveiruna að undanförnu, en
ekki þó hana einvörðungu, því marg-
ir hafa varað við því að upp kunni að
renna öld heimsfaraldra eftir því
sem veirur stökkbreytast, menn
þrengja meira að lífríki ýmissa dýra-
tegunda og nútímatækni gerir ver-
um kleift að breiðast út heimshorna
á milli á nokkrum klukkustundum.
Til þessa hefur það tekið mörg ár
að þróa ný bóluefni og í mörgum til-
vikum hefur það ekki auðnast á ára-
tugum. Þróun bóluefna gegn kór-
ónuveirunni hefur hins vegar aðeins
tekið um 11 mánuði frá því hún var
greind þar til bóluefnið var notað.
Sir Jeremy telur vel mögulegt að
stytta þann tíma enn frekar.
„Sú staðreynd að fyrstu kórónu-
veirubóluefnin byggjast á nýrri
tækni, RNA, er byltingarkennd,“
segir hann. „Þessar tækniframfarir
þýða að það er sennilegt að við get-
um í framtíðinni byggt upp bólu-
efnisgrunna óháð tilteknum veirum,
þar sem hryggjarstykkið er vel
þekkt gögn um öryggi þeirra [til
notkunar í mönnum]. Það gæti stytt
þessa 11 mánuði í 100 daga eða
minna,“ segir hann og bætir við að
ekki sé útilokað að menn geti verið
með tilbúið bóluefni á innan við mán-
uði eftir að nýrrar veiruógnar verð-
ur vart.
Þetta er ekki úr lausu lofti gripið,
því fyrstu bóluefnin gegn kórónu-
veirunni voru hönnuð á aðeins
nokkrum vikum eftir að Yong-Zhen
Zhang, prófessor í Shanghai, birti
raðgreiningu sína á erfðaefni veir-
unnar í janúar. Það er þó aðeins nú
fyrst sem þessi tvö bóluefni, frá
Moderna og Oxford-háskóla, eru að
komast í notkun eftir að hafa undir-
gengist próf í tæpt ár. Miklu myndi
muna ef stytta mætti prófunartím-
ann og nota bóluefni til þess að kæfa
heimsfaraldur í fæðingu.
Við þróun á bóluefnum gegn kór-
ónuveirunni hafa menn sparað tíma
með því að fara í öll þrjú stig lyfja-
prófana samtímis. Þá flýttu fyrri
rannsóknir á SARS-veirunni, sem er
náskyld kórónuveirunni, mikið fyrir.
Vísindamenn telja að með réttum
undirbúningi og fjárfestingu megi
stytta þróunina til mikilla muna. Þar
á meðal er að hefja gerð tilrauna-
bóluefna gegn 50-100 líklegustu
sjúkdómsvöldum úr dýrum, sem
valdið gætu heimsfaraldri, og koma
upp birgðum af þeim. Gera 1. og 2.
stigs prófanir á bóluefnum á mönn-
um áður en nokkur faraldur hefur
breiðst út, svo aðeins sé 3. stigið eft-
ir. Afla tugþúsunda sjálfboðaliða
fyrir 3. stigs próf fyrirfram, svo þau
geti hafist um leið og nýr faraldur
hefst. Loks þyrfti að koma upp
framleiðslugetu á bóluefnum víða
um veröld, svo auðvelt verði að
dreifa þeim þegar á reynir.
Hér er ekki um tómar framtíðar-
vangaveltur að ræða. Mönnum er
þörfin ljós, hér og nú, en ekki mikið
að vanbúnaði.
Rétt er einnig að hafa í huga að
reynslan af gerð bóluefna við árleg-
um inflúensufaraldri er ekki ósvipað
hugsuð. Á hverju ári er gert nýtt
bóluefni á gömlum grunni, sem er
breytt til þess að bregðast við gena-
flökti veirunnar. Grunninn þekkja
menn hins vegar vel og treysta, enda
margreyndur.
Miklar framfarir í gerð bóluefna
 Vísindamenn telja að margfalt megi stytta þróun bóluefna  Bóluefni innan 100 daga eða minna
möguleg  Vonast til að kæfa megi framtíðarfaraldra í fæðingu  Kallar á skipulag og fjárfestingu
AFP
Kentucky Hjúkrunarfræðingurinn Beth Sum við háskólasjúkrahúsið í Louisville fær bóluefni frá Pfizer í gær.
AFP
Bayern Þjóðverjar eiga ekki bóluefni enn, en eru samt í óðaönn að koma
upp aðstöðu til fjöldabólusetninga, líkt og í þessari sýningarhöll í Nürnberg.
Bóluefni vantar
» Marburg-veiran er skyld
ebóla og hefur allt að 88%
dánartíðni.
» CCHF-veiran hefur allt að
40% dánartíðni og berst til
manna frá mítlum og búgrip-
um.
» MERS er önnur kórónuveira
með 35% dánartíðni. Hún get-
ur smitast manna á milli og
hefur breiðst út til 27 landa frá
2012.
» H5n1-inflúensa er ein gerð
„fuglaflensu“ með um 60%
dánartíðni. Hún berst trauðla
milli manna, en það gæti
breyst, því veiran stökkbreyt-
ist ört.
» Nipah-veiran brýst reglulega
út á Indlandi og í Bangladess
en dánartíðnin er á milli 40-
75%.
Kjörmannakosning til embættis for-
seta Bandaríkjanna stóð enn yfir
þegar Morgunblaðið fór í prentun í
gærkvöld, en ekkert benti til annars
en að hún gengi fyrir sig án óvæntra
atvika. Kjörmenn í þeim ríkjum þar
sem Donald Trump Bandaríkjafor-
seti hefur dregið kosningaúrslit í efa
kusu Joe Biden án þess að nokkur
skærist úr leik.
Þegar 55 kjörmenn Kaliforníurík-
is kusu Joe Biden og Kamölu D.
Harris varaforsetaefni hans í gær-
kvöld fór heildarkjörmannatala hans
yfir 270, helming kjörmanna, sem er
tilskilinn til þess að ná kjöri.
Þrátt fyrir boðuð mótmæli í ýms-
um höfuðborgum Bandaríkjanna
kom ekki til neinna vandræða við at-
kvæðagreiðslu kjörmanna í ríkjun-
um 50, sem er jafnan formleg af-
greiðsla á orðnum hlut sem litla
athygli vekur. Áhugi á kjörinu var
hins vegar meiri nú en endranær,
fyrst og fremst í ljósi mótmæla for-
setans sem hefur freistað þess að fá
kosningunum í liðnum mánuði
hnekkt í sumum ríkjum, þar sem
hann telur að brögð hafi verið í tafli.
Dómstólar hafa hvarvetna hafnað
þeim kærum, síðast Hæstiréttur
Bandaríkjanna á föstudag.
AFP/Getty
Kosið Kjörmenn í Atlanta, höfuðborg Georgíu, klappa eftir að hafa gengið
til atkvæða og allir kosið Joe Biden forseta og Kamölu Harris varaforseta.
Joe Biden formlega
kjörinn forseti
 Kjörmannakosning í Bandaríkjunum