Morgunblaðið - 15.12.2020, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. DESEMBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Það vekur oftfurðu hvetafsamt er
að ráðast í fram-
kvæmdir hér á
landi. Borgarbúar
þekkja þetta úr
kerfinu í Reykjavík sem búið
er að flækja svo mjög í seinni
tíð að það getur hæglega vald-
ið töfum á framkvæmdum.
Þetta er ekki vegna þess að
Reykjavík sé skyndilega orðin
svo stór, hún er það ekki,
miklu frekar vegna þess að
búið er að flækja málin að
óþörfu og virðist ástæðan sú
að stjórnmálamenn hafi ýtt
ábyrgðinni frá sér og byggt
upp bákn sem vex þannig að
upphaflegur tilgangur þess
týnist. Það átti að þjóna al-
menningi en er farið að þjóna
sjálfu sér.
En þetta á ekki aðeins við
um borgina. Þórdís Kolbrún,
R. Gylfadóttir, ferðamála-,
iðnaðar- og nýsköpunarráð-
herra, nefndi það í grein í
sunnudagsblaði Morgunblaðs-
ins um liðna helgi að það væri
„almennt áhyggjuefni hve við
Íslendingar virðumst gjarnir
á að flækja hlutina í hnútum
regluverks og óskilvirkrar
málsmeðferðar. Og það er dá-
lítið einkennileg tilhneiging
hjá þjóð sem oft er bendluð
við kæruleysi, skjótar „redd-
ingar“ og óþol gagnvart
flækjum. OECD-skýrslan um
byggingariðnað og ferðaþjón-
ustu varpaði skýru ljósi á
þessa „flækjuhlið“ á okkar
ágæta samfélagi. Annað dæmi
var rakið á fundi hjá Samorku
nýlega, þar sem bent var á að
ein og sama opinbera stofn-
unin getur þurft að koma allt
að 10 sinnum að sömu fram-
kvæmdinni á hinum ýmsu
stigum leyfisveitinga og um-
sagna.“
Skýrslan sem ráðherrann
nefndi er hin fróðlegasta og
verður vonandi til þess að ráð-
ist verður í úrbætur. Í henni
eru tillögur um einföldun leyf-
isveitinga og málsmeðferð-
arinnar sem er undanfari
þeirra, til dæmis skipulags-
gerð og mat á umhverfisáhrif-
um. Fram kemur að talsvert
sé um tvíverknað, sömu gögn
séu lögð fram ítrekað, sömu
aðilar komi oft að sama máli,
umsagnar- og kynningarferli
taki langan tíma, auk þess
sem ógagnsæi hái ferlinu.
Umfjöllun í skýrslunni um
samanburð við löggjöf ná-
grannaþjóða er þó ekki síst
það sem athygli vekur, en þar
segir að matsferlið á Íslandi
sé óþarflega flókið og að dæmi
sé um tvöfalt samráð um
matsáætlun og að mats-
skýrsla sé lögð fram tvisvar,
sem tíðkist ekki í öðrum lönd-
um. Þá séu kæru-
heimildir mun víð-
tækari hér á landi
en í nágranna-
löndunum. Nefnt
er sem dæmi að
framkvæmd hafi
farið 17 sinnum í umsagn-
arferli og að hver stofnun
fjalli um hana 10 sinnum.
Jafnvel áköfustu áhugamönn-
um um skrifræði hlýtur að
blöskra þetta vinnulag.
Þá kemur fram að á Norð-
urlöndum séu dæmi um að
sett séu sérlög sem gangi
framar lögum um mat á um-
hverfisáhrifum og gætu verið
heppileg leið fyrir stórar inn-
viðaframkvæmdir.
Það ferli sem sett hefur
verið upp með almennri lög-
gjöf hér á landi og er ætlað að
tryggja að framkvæmt sé í
sátt við umhverfið og íbúa á
þeim svæðum sem fram-
kvæmdir eiga sér stað hefur
því miður ítrekað verið mis-
notað til að reyna að koma í
veg fyrir framkvæmdir sem
eiga fullan rétt á sér. Allar
kæruleiðir eru fullnýttar og
eins og lýst er í fyrrnefndri
skýrslu er lagaumhverfið hér
á landi þannig að það býður
upp á slíka misnotkun, ólíkt
því sem þekkist erlendis þar
sem erfiðara er að misnota
kerfið til að flækjast fyrir
framkvæmdum. Sérlög um
einstakar framkvæmdir geta
verið leið út úr þessu og ef til
vill heppilegasta leiðin þegar
um stórar og þjóðhagslega
mikilvægar framkvæmdir er
að ræða sem ná yfir mikið
landsvæði og mörg sveitar-
félög.
En þó að þessa leið verði
tvímælalaust að skoða í slík-
um tilvikum breytir það því
ekki að einfalda verður ferli
framkvæmda almennt. Til-
gangurinn með því er ekki að
horft sé fram hjá umhverfis-
sjónarmiðum, náttúruvernd,
heldur eingöngu að tryggja að
eðlilegt jafnvægi sé á milli
allra sjónarmiða og að hægt
sé að hefja þær framkvæmdir
sem ráðast á í án óhóflegra og
ástæðulausra tafa. Fjar-
stæðukennt er að hér á landi,
þar sem tiltölulega fáir búa í
tiltölulega stóru landi, skuli
vera flóknara regluverk og
meiri möguleikar á töfum við
framkvæmdir en í mun fjöl-
mennari og þéttbyggðari
löndum. Fyrrnefnd ábending
ráðherrans felur vonandi í sér
að þetta mál verði sett ofar-
lega á dagskrá ríkisstjórn-
arinnar. Íslendingar mega
ekki við því að flókið reglu-
verk við framkvæmdir tefji þá
nauðsynlegu uppbyggingu at-
vinnulífs og innviða sem fram
undan er.
Íslendingar hafa
gengið allt of
langt í að flækja
framkvæmdir}
Flóknara Ísland
Í
slendingar búa að ríkulegri menningu
sem hefur fylgt okkur um aldabil.
Þjóðlög og rímur hafa ómað síðan á 12.
öld og hugvit þjóðarinnar á sviði tón-
listar er botnlaust. Tónlistin vekur at-
hygli um víða veröld, safnar verðlaunum og við-
urkenningum. Þátta- og kvikmynda-
framleiðendur flykkjast til landsins og allir vilja
upplifa andagiftina sem Íslandi fylgir. Með mik-
illi fagmennsku hefur tónlistarmönnum tekist
að koma Íslandi á kortið sem tónlistarlandi –
eitthvað sem við Íslendingar vissum auðvitað
fyrir löngu.
Við erum einnig mikil bóka- og sagnaþjóð. Ís-
lendingasögurnar, Halldór Laxness og hið ár-
lega jólabókaflóð er einstakt fyrirbæri og raun-
ar hefur jólabókaflóðið aldrei verið stærra en
nú! Eflaust eru margir sem finna fyrir valkvíða
enda munu jólin ekki duga til að lesa allt sem okkur langar.
Fyrir tveimur árum samþykkti Alþingi frumvarp mitt um
stuðningskerfi við útgáfu bóka á íslensku. Ákvörðunin
markaði þáttaskil í íslenskri bókmenntasögu og tölurnar
tala sínu máli. Útgefnum titlum fjölgar – sérstaklega í
flokki barnabóka – og bóksala fyrir jólin er um 30% meiri
en á sama tíma í fyrra.
Á árinu hafa margir listamenn orðið fyrir miklu tekju-
tapi, enda listviðburðir bannaðir meira og minna síðan í
mars. Stjórnvöld hafa stutt við listafólk með ýmsum hætti,
t.d. með 10 stuðningsaðgerðum sem kynntar voru í októ-
ber. Ein þeirra var vitundarvakning um mikilvægi menn-
ingar og lista og um helgina var kynnt áhuga-
vert verkefni í þá veru, sem miðar að því færa
þjóðinni listviðburði heim að dyrum!
Almenningi um allt land býðst að senda
vinafólki eða ættingjum sínum landsþekkt
listafólk, sem bankar upp á 19. og 20. desember
til að skemmta þeim opnar. Alls verða heim-
sóknirnar 750 talsins og yfir 100 listamenn
taka þátt í verkefninu. Það er unnið í samstarfi
við Listahátíð í Reykjavík og ég vona að sem
flestir fái notið þessarar glæsilegu gjafar.
Við erum lukkuleg þjóð. Við megum ekki
gleyma því að við eigum ofgnótt af bókum, hríf-
andi tónlist, myndlist og hönnun sem hlýjar
þegar frostið bítur í kinnar. Við eigum að
standa vörð um íslenska menningu og listir,
styðja við listamennina okkar og setja íslenska
list í jólapakkana. Miðstöð hönnunar og arki-
tektúrs hefur birt yfirlit á vefsíðu sinni yfir verslanir sem
selja íslenska hönnun, og þar er sko af nægu að taka. Bæk-
ur og leikhúsmiðar eru ekki amaleg gjöf heldur, ekki síst
þegar viðburðaþyrst þjóðin losnar úr Covid-klónum!
Það bærist eitthvað innra með manni þegar ró leggst yf-
ir heimilið á aðfangadagskvöld, allt heimilisfólk satt og
sælt, ljúfir jólatónar óma og maður kúrir með jólabók í
hönd. Þessi stund rammar inn hamingjuna hjá mér um jól-
in. Ég segi því hiklaust – íslensk menning og listir eru jóla-
gjöfin í ár!
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Sælustund á aðfangadagskvöld
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
Flestir líta svo á að kaldastríðinu hafi lokið um ogupp úr falli Berlínarmúrs-ins árið 1989 og hér á Ís-
landi ekki síðar en árið 2006 þegar
Bandaríkjamenn pökkuðu saman
suður á Miðnesheiði án mikillar við-
hafnar. Það var þó ekki svo að rúss-
neski björninn hefði misst allan
áhuga á umsvifum og yfirráðum í ná-
munda við norðurskautið þó Sovétið
hefði fallið.
Á þetta var minnt í grein í
breska tímaritinu The Spectator um
liðna helgi, en hana skrifaði sagn-
fræðingurinn og stjórnmálaráðgjaf-
inn Francis Pike.
Mikil uppbygging Rússa
Pike bendir á að allt frá 2013 hafi
Rússar varið verulegum fjármunum
til uppbyggingar á sjö flotastöðvum
við Norður-Íshafið, en það sé liður í
pólitískri stöðutöku. Um það hafi ut-
anríkisráðherrann Sergei Lavrov
rætt opinskátt og sagt norður-
siglingaleiðina slagæð flutningaleiða
Rússa.
Sú stefna nýtur blessunar Vladí-
mírs Pútíns Rússlandsforseta, sem
hélt til Pétursborgar í liðnum mánuði
til þess að hleypa af stokkunum nýj-
um ísbrjóti af stærri gerðinni, en að-
eins mánuði þar á undan var tekinn í
gegn 33.000 tonna kjarnorku-
ísbrjótur. Ekki verður látið þar við
sitja, því smíða á þrjá 70.000 tonna ís-
brjóta, sem bætast við þá 37 risaís-
brjóta sem fyrir eru. Það er ekki bara
upp á sportið, en þessi ísbrjótafloti á
bæði að halda siglingaleiðum opnum
og að vera til aðstoðar við flotastöðina
í Múrmansk, en þaðan gerir rúss-
neski sjóherinn út 37 herskip og ann-
að eins af kafbátum.
Strandlengja Rússa norður við
Íshaf, frá Hvítahafi austur að Ber-
ingssundi, er um 25.000 km löng, en
lengst af skipti hún ekki miklu máli,
hvorki í efnahagslegu né hernaðar-
legu tilliti. Það kann hins vegar að
vera að breytast með hnattrænni
hlýnun. Ísþekjan á Íshafinu hefur
minnkað mikið frá lokum gamla
kalda stríðsins og vera kann að innan
kynslóðar verði stór hafsvæði þar ís-
laus árið um kring. Ekki má heldur
gleyma hinu, að jarðvísindamenn
telja að Norður-Íshafið kunni að
geyma hartnær fjórðung af olíu- og
gasauðlindum jarðar, auk alls kyns
málma og annarra verðmætra efna.
Nú eru þjóðir heims alls ekki á
eitt sáttar um nýtingu slíkra auð-
linda. Um það er deilt bæði á alþjóða-
vettvangi og meðal ríkja Norð-
urskautsráðsins, en þar eiga sæti
Bandaríkin, Danmörk, Finnland, Ís-
land, Kanada, Noregur, Rússland og
Svíþjóð, en þar trompa þjóðréttarleg
sjónarmið jafnan fögur orð um um-
hverfisvernd.
Aðrar þjóðir seinar til leiks
Til þessa hafa Bandaríkin ekki
mótmælt hinum nýju landakröfum
Rússa um of, en segja má að þau hafi
haldið sig fjarri Íshafinu í um þrjá
áratugi, allt til 2018 þegar flotadeild
með flugmóðurskipinu Harry S
Truman hætti sér á svo norðlægar
slóðir í útsýnisferð með sinn eina
stóra ísbrjót.
Bandaríski utanríkisráðherrann
Mike Pompeo hefur þó verið mjög
áhugasamur um norðurslóðir, líkt og
bæði Íslendingar og fleiri norðlægar
þjóðir þekkja. Ekkert bendir hins
vegar til þess að komandi stjórn Joes
Bidens horfi jafnlangt fram á veginn í
norðurátt.
Evrópusambandið (ESB) kemur
varla við sögu í þessu nýja kalda
stríði, því það hefur ekki einu sinni
áheyrnaraðild að Norðurskauts-
ráðinu (öfugt við t.d. Indverja og Kín-
verja). Danir hafa reynt að ota sínum
tota, en hafa ekki roð við Rússum.
En hvað með Kínverja? Þeir eru
víðsfjarri norðurhjara, en eru mjög
áhugasamir um bæði siglingaleiðir og
nýtingu náttúruauðlinda þar norður
frá. Hin einstaklega metnaðarfulla
áætlun þeirra um Belti og braut, inn-
viðauppbyggingu í um 70 löndum til
þess að greiða fyrir viðskiptum og
vöruflutningum frá (og jafnvel til)
Kína, nær líka norður í Íshaf. Það
skýrir mikla fjárfestingu þeirra í
Grænlandi (sem aftur orsakaði sér-
kennilegt kauptilboð Donalds
Trumps á landinu).
Gleymum ekki að Kínverjar hafa
einnig boðið gríðarmikla fjárfestingu
á Íslandi, Finnlandi og víðar, fyrst og
fremst með boði þeirra um að löndin
taki þátt í fyrrnefndu verkefni um
Belti og braut. Því var tekið kurt-
eislega af íslenskum stjórnvöldum,
sem hafa undanfarin ár haft erindið
til skoðunar í þar til gerðri skúffu í
utanríkisráðuneytinu. Sennilega með
það fyrir augum að hafna því hvorki
né taka.
Eftir sem áður leynir sér ekki að
á norðurslóðum er löngu hafið nýtt
kapphlaup um yfirráðasvæði, en til
þessa eru varla aðrir en Rússar
komnir til leiks þó Kínverjar boði
komu sína. Það er umhugsunarefni
fyrir Íslendinga og aðrar Norður-
landaþjóður, granna okkar á Græn-
landi og vinina í vestri.
Kalt stríð kraumar
á norðurslóðum
AFP
Norðurhjari Sumir sjá hér aðeins líflausar auðnir, en aðrir greiðar leiðir, auð-
lindir og mikilvægt umráðasvæði. Það á ekki aðeins við um þennan hvítabjörn.