Morgunblaðið - 15.12.2020, Qupperneq 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 15. DESEMBER 2020
Landssamband eldri
borgara (LEB) hefur
auglýst kjarakröfu sína
með eftirfarandi auglýs-
ingu: „Alþingismenn
farið að lögum! Hækkið
ellilífeyri um 15.750 kr.“
Spyrja má: Hvaða
lögum og hvers vegna
nákvæmlega þessa
hækkun? Eru það lögin
um að ellilífeyrir hækki
í samræmi við hækkun launa árlega 1.
janúar? Hvaða ár er þá miðað við? Þar
sem launavísitala eða önnur tilbúin
vísitala fyrir árið 2020 liggur ekki fyr-
ir 1. janúar 2021, þá er líklega miðað
við óskilgreinda vísitölu ársins 2019,
sem hefur verið ákveðin að sé 3,6%,
sem hækki þá grunnbætur ellilífeyris,
sem er kr. 256.789, um kr. 9.244 á
mánuði. Samhliða hefur ríkisstjórnin
tilkynnt að ellilífeyrir hækki í sam-
ræmi við aðrar hækkanir til viðbótar
um 2,5%, eða samtals sömu upphæð
og LEB biður um í auglýsingu sinni,
að ellilífeyririnn hækki um 6,1% á
næsta ári!
Á ef til vill að skilja auglýsingu
LEB þannig, að beðið sé um þessa
sömu hækkun til viðbótar, í samræmi
við fyrirhugaða hækkun launa á
næsta ári, í samræmi við lífskjara-
samninginn?
Það væri fullkomin sanngirni að
krefjast þess, að ellilífeyrir hækki um
kr. 43.654 til samræmis við hækkun
launa 2019 og 2020, sem er áætlað að
hafi verið um 17%. Ekki má gleyma,
að hækkun ellilífeyris er skert í sam-
ræmi við aðrar skerðingar umfram kr.
25.000 á mánuði á móti greiddum fjár-
magnstekjum, s.s. lífeyrissjóðs-
greiðslum, vaxtatekjum og öðrum
fjármagnstekjum. Því
yrði það miklu lægri
fjárhæð sem myndi
skila sér í vasa hinna 32
þúsund ellilífeyrisþega
sem þiggja þessar
skertu greiðslur frá al-
mannatryggingum.
Desemberuppbótin
Ég hef leyft mér að
segja, að eldri borgarar
njóti ekki desember-
uppbótar í samanburði
við aðra samfélagshópa.
Ráðherrar tilkynntu að öryrkjar
fengju eingreiðslu til viðbótar við des-
emberuppbót kr. 50.000 skattfrjálsa
og ótekjutengda, sem er þakkarvert
og hefur verið samþykkt á alþingi með
öllum greiddum atkvæðum. En hvað
um ellilífeyrisþega sem þiggja sam-
svarandi bætur frá almannatrygg-
ingum? Engin samsvarandi uppbót til
þeirra. Hin desemberuppbótin, sem
samið var um á sínum tíma að allir
launþegar og bótaþegar ættu að fá, er
skilgreind til ellilífeyrisþega kr.
58.097 á mánuði. En er hún það? Nei,
hún er tekjutengd til skerðingar
vegna lífeyrissjóðsgreiðslna og ann-
arra fjármagnstekna og er því ekki
þessi uppbót nema til fárra. Skyldu
samningarnir á sínum tíma hafa gert
ráð fyrir þessum ótrúlegu skerðingum
á uppbótum?
Samþykkt kjarabarátta
á landsfundi LEB
Á landsfundi Landssambands eldri
borgara 30. júní 2020 var felld tillaga
frá kjaranefnd og stjórn LEB, en
samþykkt eftirfarandi tillaga með öll-
um greiddum atkvæðum, sem stjórn
og kjaranefnd LEB ætti að vinna að:
„Landsfundur LEB 2020 lýsir yfir
miklum vonbrigðum með það hversu
lítið hefur gengið að leiðrétta launa-
kjör eftirlaunafólks, þrátt fyrir há-
stemmdar yfirlýsingar stjórnmála-
manna fyrir síðustu alþingis-
kosningar. Lífeyrir frá almanna-
tryggingum hefur ekki fylgt launa-
þróun síðustu ára eins og lög um
almannatryggingar kveða á um. Á
tímabilinu 2010-2019 hækkuðu lág-
markslaun um 92%, en á sama tíma
hækkaði grunnupphæð ellilífeyris frá
TR einungis um 61,6%. Skerðing á líf-
eyri frá almannatryggingum vegna
annarra tekna er meiri en þekkist í
þeim löndum sem við berum okkur
saman við …
Landsfundur LEB 2020 skorar á
stjórnvöld að taka strax afgerandi
skref til að leiðrétta kjör eftirlauna-
fólks. Hækka verður lífeyri a.m.k. til
jafns við lágmarkslaun og líta sér-
staklega til þess hóps aldraðra sem er
verst settur. Jafnframt verður að
hækka almenna frítekjumarkið úr 25
þúsund krónum á mánuði í 100 þús-
und krónur á mánuði sem fylgi svo
vísitölubreytingum. Launuð vinna
eldri borgara valdi ekki skerðingu
greiðslna frá Tryggingastofnun rík-
isins.
Hafin verði vinna við uppstokkun á
regluverki lífeyristrygginga, sem
komið er í ógöngur vegna óhóflegra
tekjutenginga og hárra jaðarskatta.“
Eftir Halldór
Gunnarsson » Það væri fullkomin
sanngirni að krefjast
þess, að ellilífeyrir
hækki um kr. 43.654 til
samræmis við hækkun
launa 2019 og 2020.
Halldór Gunnarsson
Höfundur er formaður kjararáðs félags
eldri borgara í Rangárvallasýslu.
Um kjarabaráttu LEB
Frá 1. janúar næst-
komandi mun Akur-
eyrarbær hætta
rekstri Öldrunar-
heimila Akureyrar
(ÖA) en óvíst er
hvaða aðili á vegum
ríkisins muni taka við
rekstrinum. Þetta
var kynnt opin-
berlega á fundi 18.
ágúst með stjórn-
endum ÖA, bæjarfulltrúum Ak-
ureyrarbæjar, fulltrúum Sjúkra-
trygginga og
Heilbrigðisstofnunar Norður-
lands. Nú 20 dögum fyrir áætlaða
yfirtöku er því ekki skrítið að
spurt sé hvað sé að frétta af þessu
máli.
Þegar fjárlög ríkisins fyrir árið
2021 eru skoðuð sést að sérstakt
framlag til reksturs ÖA er ekki
þar að finna. Fjárhagsáætlun Ak-
ureyrarbæjar gerir ekki ráð fyrir
rekstri ÖA. Á bæjarstjórnarfundi
þann 1. desember þakkaði bæjar-
stjórn Akureyrar starfsfólki ÖA
fyrir samstarfið á liðnum árum,
því ekki verður reksturinn lengur
í höndum bæjarfélagsins á kom-
andi ári. Því liggur nærri að
spyrja – vill enginn eiga og reka
starfsemina og þjónustuna sem
fram fer á Öldrunarheimilum Ak-
ureyrar?
Hvernig hafa Akureyrarbær og
ríkið tryggt að starfsemin haldist
áfram gangandi á næsta ári ef
engir fjármunir eða heimildir eru
til að greiða fyrir reksturinn? Á
ÖA búa 180 manns og þar starfa
um 300 manns í um 225 árs-
störfum.
Fram hefur komið hjá bæjar-
fulltrúum Akureyrar að bærinn
losni undan 500 milljóna króna ár-
legu framlagi til reksturs ÖA
(skýrsla bæjarráðs Akureyrar-
bæjar vegna gerðar fjárhagsáætl-
unar 2021, lagt fyrir bæjarstjórn
1. desember 2020).
Það er vandséð hvernig
Akureyrarbær ætlar að losna við
þann kostnað út úr sínu bókhaldi
við yfirfærsluna. Margvísleg þjón-
usta er veitt innan ÖA sem ljóst er
að bæjarfélagið þarf að standa
straum af þrátt fyrir ætlaða yfir-
töku ríkisins á rekstri öldrunar-
heimilanna, já eða annarra aðila
sem vilja annast rekstur heim-
ilanna. Um er að ræða málefni
sem þarf að gera samninga um við
væntanlegan rekstraraðila. Allt
eru þetta málefni og þjónusta sem
ÖA hefur tekið að sér að annast
vegna þjónustuþarfa aldraðra
íbúa og Akureyrarbær hefur falið
ÖA að leysa á hverjum tíma.
Um þessi málefni hefur ekki
verið gerður neinn samningur
ennþá og er ljóst að Akureyrar-
bær ætlar ekki að taka þau að sér
ef marka má tillögu að fjárhags-
áætlun bæjarfélagsins fyrir kom-
andi ár. Hvað verður þá um dag-
þjálfun ÖA sem nú sækja um 120
einstaklingar í viku hverri, hvað
verður um íbúa í dvalarheimilis-
plássum eða heimsendan mat til
eldri íbúa, hvað verður um þróun-
arverkefni sem ÖA hefur tekið að
sér, hvað verður um þjónustu-
miðstöðina og ráðgjöfina fyrir
aldraða, hver mun sjá um umsjón
og stefnumarkandi hlutverk Ak-
ureyrarbæjar í þessum mála-
flokki, hver ætlar að taka við og
sjá um úttektir og mat á umsókn-
um sem ÖA sér um í dag og síðast
en ekki síst, hver ætlar að reka og
borga fyrir húsnæðið? Ríkið
greiðir ekki leigu til rekstraraðila í
öldrunarþjónustu og
óheimilt er að nota
daggjöld vegna
umönnunar íbúa til að
borga húsnæðis-
kostnað.
Ekki er að sjá í fjár-
hagsáætlun Akureyr-
arbæjar eitt né neitt
um að gert sé ráð fyrir
neinum samningum
við nýjan rekstraraðila
um ofangreind málefni
sem ÖA starfrækir
núna. Má þá túlka það
sem svo að Akureyrarbær ætli
ekkert að koma að þessum mál-
efnum og því muni þessi þjónusta
þá mögulega falla niður um ára-
mótin, eða hvað? Ætlar þá Ak-
ureyrarbær heldur ekki að koma
að viðhaldi fasteigna ÖA, rekstri
þeirra og endurbótum á komandi
árum? Er skrýtið að spurt sé:
„Hvað verður um þjónustuna sem
Öldrunarheimili Akureyrar veita?“
Þann 3. desember var undirrit-
aður samningur á milli heilbrigð-
isráðuneytis og Akureyrarbæjar
um byggingu nýs 60 rúma hjúkr-
unarheimilis og er það fagnaðar-
efni.
Við starfsfólkið vorum farin að
sjá fyrir okkur að við opnun þessa
nýja heimilis gætum við lagt af
mjög gamlar einingar eða húsnæði
sem uppfyllir engan veginn þær
kröfur um aðbúnað, starfsemi og
þjónustu sem þar er ætlað að veita.
Hugmyndir voru uppi um að nota
gamla húsnæðið í annað, eins og að
stækka dagþjálfun til muna, til að
auka enn frekar þann þátt í þjón-
ustu við aldraða í bæjarfélaginu.
Það er ekki að sjá að slíkt verði,
þegar gefin er út yfirlýsing við
undirritun samningsins að fjölgun
verði um 60 hjúkrunarrými á Ak-
ureyri. Það þýðir væntanlega að
halda á áfram að reka þau eldri og
óhentugu rými um ókomna tíð og
alveg óljóst hver ætlar að sjá um
viðhald og endurbætur á þeim
eignum á komandi árum .
Heildarstefnumótun í málefnum
aldraðra í sveitarfélaginu virðist
því ekki liggja fyrir og hefur vinna
við gerð slíkrar stefnu ekki verið
sett fram í fjárhagsáætlun á kom-
andi misserum. Ekki virðist fara
mikið fyrir áhuga hjá bæjar-
fulltrúum á að ræða þessi mál eða
útskýra einhverja sýn um hvernig
bæjarfélagið ætlar sér að tryggja
þjónustu til handa öldruðu fólki
sem býr á Akureyri og þarf veru-
lega aðstoð og umönnun.
Hver svo sem niðurstaðan verð-
ur í boltakasti Akureyrabæjar við
ríkið, þá erum við starfsfólkið hjá
ÖA hér til að þjónusta aldraða íbúa
bæjarfélagsins. Við teljum okkur
hafa gert það virkilega vel, svo vel
reyndar að eftir því er tekið á
landsvísu sem og erlendis. Við er-
um að veita daglega þjónustu til
um 280 aldraðra einstaklinga og
munum vonandi fá að gera það
áfram með sömu gæðum og hingað
til.
En hvað stendur til
Hvert stefnir með
þjónustu við
aldraða íbúa
Akureyrarbæjar?
Eftir Inga Þór
Ágústsson
Ingi Þór Ágústsson
» Þann 1. janúar mun
Akureyrarbær
hætta rekstri á Öldr-
unarheimili Akureyr-
arbæjar. Hvað tekur
við er óljóst!
Höfundur er forstöðumaður Aust-
urhlíða hjá Öldrunarheimilum Ak-
ureyrar.
ingith@akureyri.is
Verið er að beita
350.000 manns verulega
takmörkuðu frelsi. Þá
tapast á hverjum degi
einn milljarður í verð-
mætasköpun vegna að-
gerða til að grípa dag-
lega tíu til þrjátíu
manns sem eru smitaðir
með Covid. Hópurinn
sem á hverjum tíma er
undir er líklega undir en
einu prósenti þjóðarinnar eða 3.500
manns (á leið í sóttkví, einangrun,
o.s.frv.). Aðrar þjóðir hafa náð góðum
árangri með því að einbeita sér að ein-
staklingunum.
Hægt væri t.d. að setja tveggja
metra reglu og grímuskyldu til 4-6
mánaða í einu og aðrar reglur 4-8 vik-
ur í einu í stað þess að vera með þetta
„jójó“ eina og eina viku í einu. Þá er
kominn tími til að útskýra hvernig
staðið verður að sóttvörnum þá mán-
uði sem það tekur að bólusetja og
hvað tekur við eftir það? Aðspurður
segir sóttvarnalæknir að það sé ekki
tímabært að ræða það. Það er ekki
rétt, það er tímabært að ræða það og
fá fyrirsjáanleika út árið 2021. (Sótt-
varnayfirvöldum finnst kannski
óþægilegt að þurfa að rökstyðja lengri
tíma aðgerðir en þjóðfélagið þarf á
meiri fyrirsjáanleika að halda, það
minnkar skaðann.)
Eitt hefur yfirvöldum ekki tekist en
það er að stjórna væntingum. Kári
skrifaði ágæta grein um það sunnu-
daginn 29. október sl. Betra væri að
leggja upp hvað er líklegast að þurfi
að gera, ekki bara eina eða tvær vikur
í einu heldur líka þar til öllum þving-
unum verður vonandi aflétt, þegar bú-
ið verður að bólusetja nógu marga
einstaklinga til að „hjarðónæmi“ verði
náð (næsta vor, eða næsta sumar?).
Dæmi um lélega væntingastjórnun
var fimmtudaginn 4. desember þar
sem heilbrigðisráðherra var mjög
bjartsýnn á að búið væri að bólusetja
á fyrsta fjórðungi næsta
árs. Sóttvarnalæknir
reyndi að draga í land
með þá tímasetningu,
aðrar þjóðir eru frekar
að vonast til að ná hjarð-
ónæmi fyrir lok maí eða
júní.
Rakning C-19-appið
var smíðað í flýti sl. vor.
Sjá má á Adroid Play að
þessi hugbúnaður hefur
fengið lélega einkunn
notenda og hefur ekki
verið uppfærður síðan
19. júlí. Svipað virðist vera með
Heilsuvera.is, ekki sérstaklega góður
hugbúnaður, lítill metnaður settur í að
gera hann gagnlegri. Íslensk erfða-
greining tengdist heilsuvera.is í vor til
að geta sett inn niðurstöður skimunar,
Landspítali hefur ekki tengingu við
heilsuvera.is, sem minnkar gagnsemi
kerfisins til muna. Hvað veldur? Við
getum gert svo miklu betur.
Í Hong Kong, Singapúr og mörgum
öðrum löndum er búið að prófa að
nota hugbúnað (sambærilegan og
Rakning C-19) til að ná betur utan um
rakningu. Í sumum þessara landa eru
þeir sem fara í sóttkví og einangrun
með armband sem er tengt við síma
viðkomandi. Einstaklingurinn fær
ákveðið svæði í kringum heimili sitt/
dvalarstað og þarf að gera grein fyrir
því ef hann fer út fyrir það svæði
„sóttkví“. Sama gildir um ferðamenn.
Nýlega var svo bætt við rakninguna
að staðir þar sem fjöldatakmarkanir
gilda fá strikamerki sem þeir sem
heimsækja staðinn þurfa að skanna
inn. Með þessu næst tvennt, nákvæm-
ari skráning á hvar þú varst og það
leyfir staðnum að hafa fleiri ein-
staklinga vegna þess að vitað er hverj-
ir voru þar [t.d. veitingastaðir, sund-
laugar, æfingastaðir]. Auk þess hafa
sum ríkin tekið upp litakóða í síma þar
sem kemur fram hvort þú sért í
sóttkví, sért búinn að fá bólusetningu
og svo framvegis (grænt: þú mátt
ferðast og heimsækja viðkomandi
stað, rautt: veikur, gult: í sóttkví,
blátt: búinn að fá mótefni eða bólu-
setningu). Ekki ósennilegt að litakóð-
ar í síma verði skilyrði fyrir því að
geta ferðast og sótt suma staði heim.
Með þessu er hægt að fá fram ein-
staklingsmiðaðar sóttvarnir, stað-
bundnar sóttvarnir (allir í sóttkví sem
voru á ákveðnum stað ef þar kemur
upp smit). Aðgerðir sóttvarna-
yfirvalda kosta sennilega um einn
milljarð á dag, í minni verðmæta-
sköpun (áætlað er að verðmæta-
sköpun hafi hrunið í mars og byrji
vonandi að aukast næsta sumar eða
haustið 2021. Líklega verður upp-
söfnuð minnkun 1.200 til 1.400 millj-
arðar í lok 2022 eða 2023). Þessi minni
verðmætasköpun hefur þegar farið að
bíta og mun versna út næsta ár, minni
verðmæti verða til í þjóðfélaginu.
Sóttvarnir eru nauðsynlegar til
þess að minnka líkur á því að við völd-
um hvert öðru skaða, ekki viljandi
heldur óviljandi, vegna þess að við vit-
um ekki hvort við séum smitandi.
Frelsi einstaklinga endar þar sem
þeir byrja að valda öðrum skaða.
Þetta réttlætir þær aðgerðir sem
stjórnvöld hafa gripið til, til þess að
verja samfélagið fyrir hegðun sem
ógnar því.
Lögreglunni munu hafa borist þús-
undir kvartana um fólk sem sinni ekki
sóttkví. Hægt er að minnka smit með
því að gera ríkari kröfur til þeirra sem
eru í sóttkví og smitaðir og þurfa að
sæta rakningu og minnka þar með
kvaðir á almenning og lækka fórn-
arkostnað þjóðfélagsins vegna Covid.
Eftir Holberg
Másson »Hvernig væri að
breyta áherslum í
sóttvörnum og gera þær
einstaklingsmiðaðar?
Hvernig væri að yfirvöld
gerðu ráðstafanir sínar
fyrirsjáanlegri?
Holberg Másson
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Covid-sóttkví, fyrirsjáanleiki