Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.12.2020, Blaðsíða 22

22 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13.12. 2020
HEILSA
HÁDEGISMATUR alla daga ársins
Bakkamatur
fyrir fyrirtæki og mötuneyti
Við bjóðum annarsvegar upp á sjö valrétti á virkum dögum,
sem skiptist í, tveir aðalréttir, þrír aukaréttir, einn heilsurétt,
einn Veganrétt og hinsvegar er hægt að fá matinn í kantínum
fyrir stærri staði sem er skammtað á staðnum.
Hólshraun 3, 220 Hafnarjörður · Símar 555 1810, 565 1810 · veislulist@veislulist.is
SKÚTAN
Matseðill og nánari upplýsingar á
veislulist.is
hópur íslenskra barna og ungmenna
með geðraskanir greiningu.
„Það var lengi talið að það væri
aldrei neitt að börnum; þau ættu að
læra af harðræði. Það liggur við að
sú hugsun sé enn til staðar, að það
muni rætast úr börnunum. Það var
oft sagt: „Á misjöfnu þrífast börnin
best“ og fannst fólki þetta gott orða-
tiltæki. Þegar við Helga fórum að
kynnast þessu í okkar starfi þá sáum
við hvað við vorum langt á eftir öðr-
um nágrannaþjóðum í hugsunar-
hætti,“ segir Gunnsteinn.
„Þegar ég kom heim frá Banda-
ríkjunum og fór að vinna á Barna-
og unglingageðdeild kom einn af
yfirmönnum Landspítalans og sagði
við mig að það væri ekkert að þess-
um krökkum á BUGL; þetta væri
bara leti. Það voru svo miklir for-
dómar og þeir eru enn til staðar,“
segir Helga.
„Þegar ég starfaði þar var lengi
litið á þessa deild sem olnbogabarn
innan Landspítalans,“ segir Helga.
Ekki of mikið af lyfjum
„Það sem hefur hamlað sérgreininni
hér er að það vantar fleiri sérfræð-
inga og meira fjármagn inn í sér-
greinina. Árið 1995 voru þeir jafn-
margir og eru í dag. Þjónustan hefur
ekki þróast nægilega,“ segir Helga.
Telja þau að barnageðlæknar sem
starfa á BUGL hafi oft þurft að sæta
gagnrýni sem þau telja óverðskuld-
aða og þá sérstaklega þegar kemur
að lyfjameðferð og þá mest í
tengslum við ADHD-greiningu.
„Það var stundum sagt að þar
væri verið að búa til dópista sem eru
rangmæli og sýnir vantraust,“ segir
Gunnsteinn, en hann starfaði lengi á
BUGL.
„Þekking á lyfjagjöf í barna- og
unglingageðlækningum hefur auk-
ist,“ segir Helga og tekur undir að
íslenskir læknar séu ekki að ávísa of
miklu af ADHD-lyfjum.
„Ef við berum okkur saman við
Bandaríkin er lyfjagjöf þar svipuð
og hér, en ef við berum okkur saman
við hin norrænu löndin, þá gefum við
heldur meira af slíkum lyfjum,“ seg-
ir Helga.
Vel sóttir fræðslufundir
Barnageðlæknafélagið hefur unnið
ötult starf í gegnum árin, en Helga og
Gunnsteinn voru meðal stofnenda
þess og var Helga fyrsti formaðurinn.
„Haustið 1978 átti Páll Ásgeirs-
son, fyrrverandi yfirlæknir geð-
deildar Barnaspítala Hringsins,
frumkvæði að því að læknar sem
höfðu áhuga á geðvandamálum
barna fóru við að hittast einu sinni
í mánuði og ræða málin. Var
félagið síðar að frumkvæði Helgu
stofnað í maí 1980,“ segir Gunn-
steinn og útskýrir að tilgangur
félagsins hafi verið að skapa
sameiginlegan umræðuvettvang
fyrir lækna og stuðla að framþróun
og vexti barnageðlækinga á Íslandi
með reglulegum fræðslufundum.
Ekki eingöngu fyrir lækna, heldur
tengdar fagstéttir svo sem
hjúkrunarfræðinga, sálfræðinga
og félagsráðgjafa. Auk þess vildi
félagið veita stjórnvöldum aðhald
og vera fagfélag fyrir barnageð-
lækna.
„Þetta fámenna félag stóð fyrir
fjölmennum fræðslufundum fyrir
heilbrigðisfólk og þeir voru mjög
vel sóttir. Á árunum 1981-1997 hélt
félagið 25 fræðslunámskeið með ís-
lenskum og erlendum fyrirlesurum,
ýmist eitt og sér eða með öðrum
fagfélögum. Þetta var í raun nokk-
urs konar háskóli. Erlendu
fyrirlesararnir voru margir heims-
frægir og frumkvöðlar á sínu sviði.
Þetta var mjög uppbyggjandi og
lærdómsríkt, gríðarleg vinna en
jafnframt lyftistöng fyrir félagið,“
segir Helga.
„Erlendu fyrirlesararnir fengust
oft á fundum erlendis eða með bréfa-
skriftum og voru Helga, Páll Ás-
geirsson og Halldór Hansen, barna-
læknir og fyrrverandi yfirlæknir,
fengsælust,“ segir Gunnsteinn.
Sjálfstæði sérgreinarinnar
„Þetta leiddi til þess að þetta fagfólk
fór að stunda auknar rannsóknir, en
við vorum tuttugu til þrjátíu árum á
eftir því sem var að gerast á þessum
tíma í Evrópu,“ segir Helga og segir
að þau hafi lagst í það verkefni að
þýða og staðla erlenda mats- og
greiningarlista svo hægt væri að
greina íslensk börn og unglinga.
„Við vildum styðjast við sambæri-
lega mats- og greiningarlista og
væru í nágrannalöndunum, og sömu
mælitæki,“ segir Helga og gerði hún
í kjölfarið samanburðarrannsókn á
börnum og unglingum en sú rann-
sókn var einnig gerð í öllum hinum
norrænu löndunum samtímis.
„Síðan héldu þessir mats- og
greiningarlistar innreið sína á Ís-
landi og eru nú orðnir rótgrónir hér
á landi, meðal annars innan sálfræði-
deilda skóla og víðar. Þeir eru not-
aðir fyrir börn frá tveggja ára aldri
og listarnir eru staðlaðir fyrir aldur
og kyn,“ segir Helga.
Helga telur að áríðandi sé að
skipa í prófessorsstöðu í barna- og
unglingageðlækningum við lækna-
deild Háskóla Íslands.
„Best væri að sérgreinin væri
sjálfstæð innan háskólans og Land-
spítalans. Það er ekki góður kostur
að valdið komi úr tveimur áttum;
annars vegar frá barna- og kven-
lækningasviði og hins vegar frá geð-
læknasviði fullorðinna við Landspít-
alann.“
Fjarlækningar og forvarnir
Helga og Gunnsteinn telja mikil-
vægt að unnið sé að forvörnum og
þannig komið í veg fyrir að börn þrói
með sér krónísk vandamál eða alvar-
lega geðsjúkdóma.
„Þegar börn fá geðræn einkenni á
frumstigi er mikilvægt að greina þau
fljótt. Oft getur það tengst áföllum
og þá er svo mikilvægt að grípa inn í
og meðhöndla börnin sem fyrst svo
þau sitji síður uppi með langtíma-
vanda,“ segir Helga og nefnir að
með snemmtækri íhlutun væri hægt
að minnka líkur á sjálfsvígum og
fíkniefnanotkun ungmenna.
Telja þau að fjarlækningar geti
verið góð leið til að koma á auknu
forvarnarstarfi hérlendis.
„Æskilegt væri að fjarlækningar
væru byggðar upp fyrir landið allt
þar sem engin þjónusta er fyrir
hendi fyrir börn og unglinga með
geðrænan vanda. Eðlilegast væri að
BUGL væri miðstöð slíkrar þjón-
ustu,“ segir Helga og telur að slíkt
úrræði gæti aukið forvarnir um land
allt.
Margt gleymist seint
Kórónuveirufaraldurinn og ástandið
sem af honum skapast getur haft
skaðleg áhrif á börn og unglinga
með geðraskanir, segja þau bæði.
„Börn sem eru með geðraskanir
eru viðkvæmari í Covid-faraldri. Það
hafa verið gerðar rannsóknir á því
nú þegar í Bretlandi og þar kom
fram að þessi börn þola ástandið
verr en önnur börn,“ segir Helga.
Við förum að slá botninn í sam-
talið en blaðamaður spyr að lokum
hvort þau hafi ekki séð margt á
langri starfsævi.
„Jú, við erum búin að upplifa
margt sem er ekki auðvelt að
gleyma. En það er gefandi að geta
nýtt þekkingu sína og vonandi hefur
maður verið til hjálpar,“ segir
Helga. Gunnsteinn tekur undir þau
orð og bætir við:
„Mér finnst ánægjulegt að hafa
tekið þátt í starfi félagsins og
fræðslustarfi þess,“ segir Gunn-
steinn að lokum.
„Þegar börn fá geðræn einkenni á frum-
stigi er mikilvægt að greina þau fljótt. Oft
getur það tengst áföllum og þá er svo
mikilvægt að grípa inn í og meðhöndla
börnin sem fyrst svo þau sitji síður uppi
með langtímavanda,“ segir Helga.
Colorbox
’ Þegar ég kom heim fráBandaríkjunum og fórað vinna á Barna- og ung-lingageðdeild kom einn af
yfirmönnum Landspít-
alans og sagði við mig að
það væri ekkert að þessum
krökkum á BUGL; þetta
væri bara leti.