Lögmannablaðið - 2018, Blaðsíða 13

LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 04/18 13
yfirvöld í hinu fullvalda ríki skilgreina annars hagsmuni
sína, m.a. með tilliti til þess hvort borgararnir búa við
lýðræði og mannréttindi. Af þessu sprettur ákall um að
fullveldi ríkis hafi þann tilgang fyrst og síðast að skapa
stjórnskipulega umgjörð um almenna velferð og vernd
einstaklingsbundinna réttinda borgaranna, þ.m.t.
lýðræðislegra réttinda þeirra. Krafan er sú að í fullvalda
ríki séu yfirvöld, þ.e. löggjafinn, framkvæmdarvaldið og
dómstólar, þjónar fólksins en ekki annarra. Segja má að
hugmyndir Íslendinga um fullveldi árið 1918 hafi meðal
annars mótast af því að Íslendingar sjálfir væru best til
þess fallnir að móta framtíð samfélagsins með hagsmuni
og óskir borgaranna að leiðarljósi. Fullveldið er þar með
ekki eingöngu lagalegt eða stjórnmálafræðilegt hugtak, því
sjálfstjórnin skyldi miða að því að Íslendingar tækju stjórn
sinna mála í eigin hendur vegna þess að Íslendingum væri
best treystandi til að stuðla að velferð þjóðarinnar, tryggja
réttindi þeirra og rækta íslenska menningu. Fullveldi
verður þannig í senn birtingarmynd hugmynda Íslendinga
um hvernig ríkisvaldi verður beitt í þágu íslenskra borgara.
Þetta skiptir máli þegar metnar eru í stjórnarskrá heimildir
ríkisins til að deila valdheimildum með alþjóðlegum
stofnunum á grundvelli EES­samningsins. Meginspurningin
verður þá hvort það feli í sér að réttindi einstaklinga séu
tryggð og eftir atvikum jafnvel betur tryggð með því að
fela alþjóðlegum stofnum úrlausnarvald en vera myndi ef
alfarið væri um innlendar stofnanir að ræða. Reglur innri
markaðarins eru fyrir fólkið og atvinnufyrirtækin, ekki fyrir
ríkisvaldið. Skerðing fullveldis, að því marki sem um hana
er að ræða, og markmiðið með því að fela alþjóðlegum
stofnunum úrlausnarvald, er þá einmitt að styrkja réttindi og
réttarstöðu einstaklinga og aðila í atvinnurekstri. Mögulega
er alþjóðlegt úrlausnarvald þeim einmitt hagfellt og til
þess fallið að veita þeim skjól fyrir tilraunum innlendra
stjórnmálamanna og yfirvalda til að beita fyrir sig þröngri
skilgreiningu fullveldishugtaksins til að fara sínu fram, hvað
sem líður réttindum einstaklinga og aðila í atvinnurekstri
samkvæmt alþjóðlegum skuldbindingum.

VI
Á árinu 1918 þýddi fullveldi í hugum Íslendinga að þeir
færu sjálfir með æðsta vald í öllum sínum málum (innra
fullveldi) og ennfremur að önnur ríki viðurkenndu fullveldi
landsins og rétt þess til að ráða eigin málum (ytra fullveldi).
Þessi tvö kjarnaatriði í skilningi manna á fullveldi á þessum
tíma féllu nokkuð vel að hinni lögfræðilegu (de jure)
Hópur manna samankominn framan við stjórnarráðshúsið þegar fáni Íslands var dreginn að hún á fullveldisdaginn 1. desember 1918. Ljósmynd:
Þjóðminjasafn Íslands.