Lögmannablaðið - 2018, Síða 25

LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 04/18 25
þegar þeir aðstoða við skipulagningu eða framkvæmd viðskipta
fyrir umbjóðanda sinn hvað varðar kaup og sölu fasteigna eða
fyrirtækja, sjá um umsýslu peninga, verðbréfa eða annarra
eigna umbjóðanda síns, opna eða hafa umsón með banka-,
spari- eða verðbréfareikningum, útvega nauðsynlegt fjármagn
til að stofna, reka eða stýra fyrirtækjum eða stofna, reka eða
stýra fjárvörslusjóðum, fyrirtækjum og áþekkum aðilum. Þannig
teljast lögmenn og aðrir lögfræðingar, í þessum tilvikum, til
tilkynningarskyldra aðila, en í þann hóp falla þeir aðilar sem
taldir eru upp í 1. mgr. 2. gr. pþl. Þar með kviknar skyldan
til að uppfylla allar sömu kröfur og pþl. gera til annarra
tilkynningarskyldra aðila, svo sem fjármálafyrirtækja, þegar
við á.
Skyldur tilkynningarskyldra aðila lúta einkum að því að
kynnast umbjóðendum sínum með því að framkvæma á
þeim áreiðanleikakönnun og staðreyna deili á þeim, áður en
samningssamband við þá stofnast, og reglubundnu eftirliti
með samningssambandinu eftir það, sbr. II. og III. kafla
laganna. Með því að uppfylla þær skyldur aukast líkurnar á
að tilkynningarskyldir aðilar geti uppfyllt grundvallarskyldu
sína skv. pþl., þ.e. að tilkynna um grunsamleg viðskipti til
lögreglu, skv. V. kafla laganna. Þannig ber lögmönnum
og lögfræðingum, skv. 1. mgr. 17. gr. pþl., að tilkynna
til lögreglu um öll þau viðskipti sem grunur leikur á að
rekja megi til peningaþvættis. Gildir þetta einkum um
viðskipti sem eru óvenjuleg, mikil eða flókin, með hliðsjón
af venjubundinni starfsemi viðskiptavinar eða virðast ekki
hafa fjárhagslegan eða lögmætan tilgang.
Starfsemi lögmanna útsett fyrir peningaþvætti
En hvernig getur tilkynningarskyldan farið saman við
þagnarskyldu lögmanna? Er eðlilegt að gera þá kröfu til
lögmanna að þeir séu svo gagnrýnir á umbjóðendur sína og
afli sér t.a.m. upplýsinga um uppruna fjármuna sem þeim
eru faldir til varðveislu og tilkynni til lögreglu ef einhver
grunur vaknar um ólögmætan uppruna fjármuna? Þetta
eru eðlilegar spurningar, en staðreyndin er sú að starfsemi
tilkynningarskyldra aðila, þ.m.t. lögmanna, er svo útsett
fyrir tilraunum til peningaþvættis að nauðsynlegt þykir að
víkja þagnarskyldunni til hliðar í fyrrgreindum tilfellum.
Markmiðið er augljóst og mikilvægt hagsmunamál á
alþjóðavísu, þ.e. að torvelda brotamönnum að nýta sér
ágóða af brotastarfsemi og þar með draga úr hvatanum
til að leggja út í slíka starfsemi.
Þrátt fyrir ofangreint er tilkynningarskyldunni þó vikið til
hliðar við athugun lögmanna á lagalegri stöðu umbjóðenda
sinna eða þegar þeir koma fram fyrir þeirra hönd í
dómsmáli eða í tengslum við dómsmál, sbr. 4. mgr. 17.
gr. pþl. Undanþágan á þó ekki við ef lögmaðurinn tekur
þátt í peningaþvættinu, ef hin lögfræðilega ráðgjöf er veitt
í þeim tilgangi að þvætta peninga eða ef lögmaðurinn veit
að skjólstæðingur hans leitar eftir lögfræðilegri rágjöf í
þeim tilgangi að þvætta peninga.
Lögmannafélag Íslands hefur sett leiðbeinandi reglur fyrir
lögmenn um varnir gegn peningaþvætti og fjármögnun
hryðjuverka, sem hafa að geyma lágmarksviðmið þau sem
félagið telur að félagsmenn ættu að setja í starfsemi sinni
og lúta að helstu skyldum lögmanna skv. pþl. Ekkert eftirlit
hefur hins verið með því að lögmenn uppfylli þær skyldur,
umfram það eftirlit sem LMFÍ gerir ráð fyrir að eigendur
lögmannsstofa viðhafi, skv. hinum leiðbeinandi reglum.
Ástæðan er einföld, – löggjafinn hefur ekki skilgreint hver
skuli fara með eftirlitið. Úr því verður bætt með nýjum
lögum, en skv. frumvarpi til þeirra er gert ráð fyrir að
ríkisskattstjóri fari með það eftirlit. Var þetta eitt af þeim
atriðum sem hinn alþjóðlegi framkvæmdahópur FATF
(e. Financial Action Task Force) gerði athugasemd við
með útgáfu skýrslu um úttekt á vörnum Íslands gegn
peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka.
Í frumvarpi til nýrra pþl. er gert er ráð fyrir að skipaður
verði stýrihópur sem mun leiða og samræma þær aðgerðir
sem grípa þarf til vegna aðgerða gegn peningaþvætti
og fjármögnun hryðjuverka. Er hópnum ætlað að vera
samráðsvettvangur þeirra stjórnvalda sem aðkomu hafa að
málaflokknum. Hópnum eru ætluð fjölmörg verkefni en
m.a. er gert ráð fyrir að hann gefi út leiðbeiningar, sinni
fræðslu og hafi reglulegt samráð, hvort sem er við opinbera
aðila eða tilkynningarskylda aðila. Ekki er gert ráð fyrir að
LMFÍ eigi sinn fulltrúa í stýrihópnum, þrátt fyrir að félagið
hafi fyrr á árinu sent dómsmálaráðherra áskorun þess efnis.
Nú þegar má sjá á heimasíðu dómsmálaráðuneytisins
upplýsingar um fræðsluefni en tveir bæklingar voru gefnir
út í nóvember sl. sem vert er að kynna sér. Þá kemur
einnig fram að verið er að undirbúa fræðslufundi með
EÐLI STARFSINS VEGNA ER HÆTT VIÐ AÐ
ÞJÓNUSTA LÖGMANNA SÉ MISNOTUÐ TIL AÐ
ÞVÆTTA FJÁRMUNI. AÐ SAMA SKAPI ERU
LÖGMENN Í KJÖRAÐSTÖÐU TIL AÐ KOMA Í VEG
FYRIR AÐ ÞAÐ GERIST.