Fréttablaðið - 20.01.2021, Blaðsíða 18

Þórður
Gunnarsson
thg@frettabladid.is
Ég á bágt með að trúa því að tvö fyrirtæki á sam-keppnismarkaði semji um jafntef li á þeim grundvelli að sömu líf-eyrissjóðir eigi hlut í
báðum fyrirtækjum,“ segir Ólafur
Sigurðsson, framkvæmdastjóri líf-
eyrissjóðsins Birtu. Í umsögn Sam-
keppniseftirlitsins til efnahags- og
viðskiptanefndar Alþingis um
fyrirhugaða sölu á hluta eignar rík-
issjóðs í Íslandsbanka segir meðal
annars að samkeppnishömlur geti
falist í því að sömu fjárfestar eigi í
mörgum eða öllum fyrirtækjum í
sömu atvinnugrein.
Ólafur nefnir einnig að ekki megi
líta á lífeyrissjóði sem eina heild,
enda séu fjölmargir lífeyrissjóðir
umsvifamiklir á innlendum verð-
bréfamörkuðum og þeir taki fjár-
festingarákvarðanir hver á sínum
forsendum: „Þetta eru margir
sjóðir. Hver og einn getur selt sig út
úr félögum ef þeir sjá tilefni til þess,
eins og dæmin sanna.“
Gunnar Baldvinsson, fram-
kvæmdastjóri Almenna lífeyris-
sjóðsins, tekur undir það sjónar-
mið: „Sjóðirnir starfa sjálfstætt og
eiga ekki samstarf eða samráð um
einstakar fjárfestingar. Stjórnir og
starfsfólk sjóðanna er mjög meðvit-
að um að virða reglur og sjónarmið
sem gilda um þetta,“ segir Gunnar.
Í umsögn Samkeppniseftirlitsins
um hugsanlegar samkeppnishöml-
ur vegna eignarhalds Íslandsbanka,
segir meðal annars: „Fyrir liggur að
lífeyrissjóðir eiga í mörgum tilvik-
um veigamikinn eignarhlut í f leiri
en einu atvinnufyrirtæki á sama
markaði. Huga þarf sérstaklega að
áhættum sem fylgja slíkum hags-
munatengslum, ekki síst ef til þess
kæmi að sömu lífeyrissjóðir ættu að
auki veigamikinn eignarhlut í f leiri
en einum viðskiptabanka.“
Þá bendir eftirlitið á að saman-
lagður eignarhlutur þeirra lífeyris-
sjóða sem eiga yfir 1% hlut í Arion
banka, öðrum aðalkeppinauti
Íslandsbanka, nemi um 35% af
heildarhlutafé bankans. Þar af eiga
þrír stærstu sjóðirnir um 24% hlut.
Sú staða sem þarna er lýst er
þegar fyrir hendi í öðrum skráðum
félögum. Fimm lífeyrissjóðir – Gildi,
Lífeyrissjóður verslunarmanna, A-
deild Lífeyrissjóðs starfsmanna
ríkisins, Birta og Stapi – eiga saman-
lagt um 38 prósent hlut í Högum.
Meðal vörumerkja undir hatti Haga
eru Hagkaup, Krónan og Olís. Sömu
fimm sjóðirnir eiga svo samanlagt
ríflega 41 prósent hlut í Festi, sem er
beinn samkeppnisaðili Haga. Meðal
þeirra verslana sem Festi rekur eru
Krónan og N1. Fyrirtækin tvö eru
því augljóslega beinir keppinautar
á meðan sömu fimm fjárfestar eiga
um tvo fimmtu hlutafjár í báðum
félögum. Svipuð staða er uppi varð-
andi eignarhald tryggingafélaga.
„Það eru að mínu mati bæði kostir
og áhyggjuefni að lífeyrissjóðir eru
stórir hluthafar í ákveðnum félög-
um. Það er jákvætt að almenningur
eigi hlut í skráðum hlutafélögum í
gegnum lífeyrissjóði, en þannig má
segja að félögin séu í raun almenn-
ingshlutafélög. Það er einnig jákvætt
að lífeyrissjóðir, sem fagfjárfestar,
sjái sér hag í að fjárfesta í félögun-
um. Sjóðirnir hafa flestir mótað sér
eigendastefnu eða hluthafastefnu,
meðal annars með ákvæðum um
gegnsæi, stjórnarhætti og samfélags-
lega ábyrgð sem þeir fylgja eftir,“
segir Gunnar.
„Það má líka benda,” útskýrir
hann, „að það væri erfitt fyrir
sjóðina að velja einstök félög innan
atvinnugreinar og útiloka önnur
á grunni samkeppnissjónarmiða,
sjóðirnir vilja hafa val um að dreifa
áhættu með því að fjárfesta í mörg-
um hlutafélögum.“
Hann tekur hins vegar undir
að það kunni að vera áhyggjuefni
hversu stór hlutur sjóðanna er í ein-
stökum félögum og greinum: „Það á
sér skýringar í því að þeir fara með
megnið af sparnaði landsmanna.
Þrátt fyrir að sjóðirnir fylgi eftir eig-
endastefnu er ekki við því að búast
að þeir verði leiðandi fjárfestar í ein-
stökum félögum eða búi yfir sama
drifkrafti og einkafjárfestar.“
Ólafur nefnir einnig að tilnefn-
ingarnefndir skráðra fyrirtækja,
sem hafa það hlutverk að velja hæf-
asta fólkið til stjórnarsetu, gætu haft
hlutverki að gegna við að tryggja að
samkeppnissjónarmiða sé gætt. Slík
sjónarmið gætu þannig haft aukið
vægi við val nefndanna á stjórnar-
mönnum viðskiptabankanna og
félaga þar sem eignarhald lífeyris-
sjóða þverast yfir samkeppnis-
markað.
Telja ólíklegt að eignarhald
sjóðanna hamli samkeppni
Samkeppniseftirlitið telur að umfangsmikið eignarhald lífeyrissjóða á bæði Arion banka og Íslands-
banka geti orsakað hömlur á samkeppni. Forsvarsmenn lífeyrissjóða segja hæpið að víðtækt eignarhald
mismunandi lífeyrissjóða á fjármálafyrirtækjum hamli samkeppni, enda starfi allir sjóðir sjálfstætt.
Söluferli Íslandsbanka er í startholunum. Sem fyrr er öflug þátttaka lífeyrissjóðanna talin mikilvæg. FRÉTTABLAÐIÐ/ERNIR
Telur að vægi skyldusparnaðar sé orðið of hátt á
Íslandi og að kanna þurfi sparnaðarþörf landans
Bent hefur verið á að auka
þurfi frjálsræði við ráðstöfun
sparnaðar landsmanna, til að
mynda með frjálsari ráðstöfun
séreignarsparnaðar. Gunnar
Baldvinsson hjá Almenna segir að
vægi skyldusparnaðar á Íslandi
sé orðið of mikið.
„Ég er persónulega þeirrar skoð-
unar að vægi skyldusparnaðar á
Íslandi í sparnaði einstaklinga sé
orðinn of hár, en í raun má segja
að flestir landsmenn séu skyld-
aðir til að greiða fimmtung af
launum sínum í lífeyrissjóð (15,5
prósent) og í viðbótarlífeyris-
sparnað, sem er 4 prósent og er í
raun þvingaður sparnaður. Því ef
launþegi greiðir ekki 2 prósenta
eigið framlag fær hann ekki 2
prósenta mótframlag.
Þegar skylduiðgjald er orðið
þetta hátt er lítið svigrúm fyrir
venjulegt launafólk til að vera
með annan sparnað og fjárfesta
meðal annars í hlutabréfum. Ég
myndi vilja að fram færi ítarleg
greining á sparnaðarþörf ein-
staklinga og það verði skoðað
hvort þörf sé á svona miklum
skyldusparnaði. Ég er einnig
þeirrar skoðunar að æskilegt sé
að lagaumhverfi lífeyriskerfisins
verði endurskoðað þannig að
einstaklingar fái meira svigrúm
til að ráðstafa séreignarsparnaði
sínum, til dæmis í hlutabréf,“
segir Gunnar.
Sjóðirnir starfa
sjálfstætt og eiga
ekki samstarf eða samráð
um einstakar fjárfestingar.
Gunnar Bald-
vinsson,
framkvæmda-
stjóri Almenna
lífeyrissjóðsins
Þetta eru margir
sjóðir. Hver og einn
getur selt sig út úr félögum ef
þeir sjá tilefni til þess, eins
og dæmin sanna.
Ólafur Sigurðs-
son, fram-
kvæmdastjóri
Birtu
Framleiðsla álvers Rio Tinto í Straumsvík á síðasta ári nam í heild um 183 þúsund tonnum.
Framleiðslan var stöðug milli ára
og lækkaði um 1.000 tonn frá árinu
2019, en þetta kom fram í fram-
leiðsluuppgjöri Rio Tinto vegna
síðasta ársfjórðungs ársins 2020.
Framleiðslan í Straumsvík svaraði
til tæplega 5,8 prósenta af álfram-
leiðslu Rio Tinto á heimsvísu, en í
heild framleiddi fyrirtækið um 3,18
milljónir tonna af áli á síðasta ári.
„Stefnumótun vegna framtíðar
álversins í Straumsvík sem hófst
í febrúar 2020 er yfirstandandi. Í
júlí 2020 var send inn kæra til Sam-
keppniseftirlitsins þar sem því er
haldið fram að Landsvirkjun mis-
noti markaðsráðandi stöðu sína
sem raforkuseljandi. Samninga-
viðræður við Landsvirkjun, sem
ætlað er að efla samkeppnishæfni
álversins, eru enn í gangi,“ segir í
framleiðsluuppgjörinu.
Rio Tinto tilkynnti í ársbyrjun
2020 að dregið yrði úr raforkukaup-
um á árinu 2020. Framleiðsla ársins
2020 er í samræmi við áætlanir, en
á árinu 2019 var framleiðsla undir
markmiði vegna þess að slökkva
þurfti á einum kerskála af þremur á
sumarmánuðum eftir myndun ljós-
boga. Ljósbogar geta myndast þegar
verið er að skipta um rafskaut kerja
sem  geyma bráðið súrál og raf-
spenna sem vanalega er dreifð á öll
kerin verður milli rafmagnsleiðara
og aðeins eins kers.  Þá myndast
rafgas sem er tugþúsunda gráðu
heitt og allt í nánasta umhverfi
þess bráðnar og sviðnar í einu vet-
fangi.  Framleiðslan í Straumsvík
hefur verið undir afköstum síðan
við ljósboginn myndaðist sumarið
2019, en á fullum af köstum getur
álverið framleitt 220 þúsund tonn
á ári. Á árinu 2018 var framleiðslan
um 212 þúsund tonn.
Lægri afköst álversins í Straums-
vík hafa eðli máls samkvæmt dregið
úr tekjum bæði Landsvirkjunar
og Landsnets. Hörður Arnarson,
forstjóri Landsvirkjunar, sagði
snemma árs 2020 að framleiðslu-
samdráttur Straumsvíkur myndi
kosta Landsvirkjun um 2,5 millj-
arða króna. Miðað við að flutnings-
kostnaður Landsnets er um sex doll-
arar á megavattstund er tekjutap
vegna minni flutnings jafnframt um
500 milljónir króna. 
Fram kemur í áðurnefndu fram-
leiðsluuppgjöri Rio Tinto að meðal-
söluverð hafi verið tæplega 2.000
dollarar á tonnið, en félagið áfram-
vinnur hreint ál í álbolta og aðrar
vörur sem seljast á hærra verði.
Minni framleiðsla en ella í Straums-
vík frá því síðsumars 2019 og út allt
síðasta ár hefur því kostað um 14
milljarða í útf lutningstekjur, sem
er litlu minna en ein loðnuvertíð. 
thg@frettabladid.is
Álframleiðsla í Straumsvík stöðug milli áranna 2019 og 2020
Samningaviðræður við
Landsvirkjun, sem ætlað er
að efla samkeppnishæfni
álversins, eru enn í gangi.
Aug lýsingastofan Sa ha ra býður nú upp á birtingaþjón-ustu varðandi hefðbundna
miðla en hingað til hefur hún nær
eingöngu veitt ráðgjöf við birtingar
á stafrænum miðlum. „Birtingaþjón-
usta Sahara mun ekki þiggja þjón-
ustulaun frá fjölmiðlum í tengslum
við birtingaþjónustuna, þess í stað
renna þjónustulaun beint í vasa
viðskiptavina Sahara. Við munum
eingöngu rukka fyrir tímavinnu og
kerfiskostnað í tengslum við birt-
ingaþjónustu okkar. Þjónustan er
boðin í mismunandi pökkum eftir
umfangi ráðgjafar og kostnaður við
ráðgjöfina er því fastur og þekktur
fyrir fram,“ segir Davíð Lúther Sig-
urðarson, framkvæmdastjóri aug-
lýsingastofunnar.
Sahara hefur frá stofnun veitt
ráðgjöf um birtingar á stafrænum
miðlum, eins og Facebook, Google,
Instagram, YouTube og LinkedIn.
Hann segir að seldur tími henti
viðskiptamódeli Sahara vel. „Við-
skiptavinir okkar hafa kallað eftir
því að við tökum að okkur birtingar
fyrir aðra miðla líka enda erum við
alhliða auglýsingastofa og höfum
ekkert á móti hefðbundnum miðlum
þó þeir hafi ekki verið í forgrunni hjá
okkur hingað til. Við sjáum eftir-
spurn eftir slíkri nálgun á hefðbund-
inni birtingaþjónustu og við erum að
bregðast við því,“ segir hann.
Davíð Lúther segir margar aug-
lýsingastofur og birtingahús nýta
sér umfangsmiklar rannsóknir og
dýrar kannanir til að greina fjöl-
miðlalandslagið. „Við ætlum okkur
að vinna þessa þjónustu faglega og
kaupa öll þau gögn sem í boði eru
til að tryggja faglega nálgun,“ segir
hann.
Jón Heiðar Gunnarsson hefur
verið ráðinn yfirmaður birtinga-
mála. Hans hlutverk er að leiða
þessa uppbyggingu en hann hefur
sinnt birtinga- og markaðsráðgjöf
fyrir mörg af þekktustu og stærstu
vörumerkjum landsins síðastliðin
ár.
Davíð Lúther segir að auglýsinga-
stofur hafi almennt fundið fyrir
samdrætti í fyrra í ljósi efnahags-
þrenginga. „Það er ódýrara að birta
stafræna auglýsingar og því gekk
okkur betur á árinu 2020 en ætla
mætti af aðstæðum í efnahagslífinu.
Fyrri hluti ársins var erfiður en við
höfðum engu að síður um það bil 90
prósent af tekjum ársins 2019 á árinu
2020 og erum lítillega undir EBITDA-
hlutfalli árinu á undan,“ segir hann.
Útlit sé fyrir að fyrirtækið hafi verið
rekið með hagnaði árið 2020. – hvj
Sahara með
birtingarhús
Davíð Lúther Sigurðarson, fram-
kvæmdastjóri Sahara.
2 0 . J A N Ú A R 2 0 2 1 M I Ð V I K U D A G U R6 MARKAÐURINN