Vinnan - 01.03.1943, Page 16

SAMEINAÐIR STÖNDUM VÉR
1. Sjómannafélagið Báran í Reykjavík
Laust fyrir síðustu aldamót hefst nýtt tímabil í ís-
lenzkum atvinnumálum, um leið og fiskveiðar byrja á
þilskipum í stærri stíl en áður. Með breytingu þessari
var lagður grundvöllur að nýrri stétt í þjóðfélaginu,
stétt, sem hafði að vísu verið til áður meðal þjóðarinn-
ar, en dreifð og ósamstæð og í raun og veru tæpast að-
greind frá alþýðu manna almennt. Hin nýju atvinnu-
tæki ollu breytingum á þessu. íslenzkir sjómenn stóðu
nú andspænis nauðsyn þess að skapa sér fullkomið lífs-
uppeldi af ákveðnum framleiðslutækjum — hinum nýja
skipastól — sem rekin yrðu að sjálfsögðu með öðru
sniði en áður hafði tíðkazt. Stóriðja var að hefjast í
hinu frumstæða þjóðfélagi okkar.
Einstakir menn meðal sjómanna komu auga á þessi
sannindi og beyttu áhrifum sínum til þess að vekja sjó-
menn til meðvitundar um sameiginleg hagsmunamál
sín og krefjast olbogarúms fyrir þá í íslenzku þjóðfé-
lagi.
Skipstjórar höfðu myndað félagsskap með sér í árs-
byrjun 1893, með stofnun Skipstjórafélagsins Aldan.
í september árið eftir stofnuðu útgerðarmenn sérstakt
félag, til þess að gæta hagsmuna sinna gagnvart kröf-
um sjómanna. Var frumkvöðull þeirrar félagsstofnunar
Tryggvi Gunnarsson bankastjóri, en hann hafði gengizt
fyrir því, að keyptir voru á þessu ári (1894) átta kútt-
erar til landsins, stór skip og vönduð. Með þeim fram-
kvæmdum hófst í raun og veru blómaöld þilskipaút-
vegsins. Árið 1901 var þilskipatalan alls orðin 140.
Útgerðarmannafélagið hóf starfsemi sína með því
að semja og birta reglugerð um ráðningarkjör sjó-
manna. Óánægja var þá talsverð meðal undirmanna,
einkum vegna fæðisins, sem bæði var lélegt og illa
fram reitt. Almennt voru þá hafðir unglingar, 15 ára
og yngri, til þess að matreiöa fyrir skipverja, sem
voru 15—25 á hverju skipi. Fór því matreiðslan oft í
handaskolum, sem vonlegt var. Margir voru og óánægð-
ir með kjörin a sKÍpunum, og eftir birtingu reglugerð-
arinnar fóru ýmsir meðal sjómanna að hugsa mál sín
alvarlega.
Riðu þeir fyrstir á vaðið Otto N. Þorláksson og Geir
Sigurðsson, sem báðir voru þá nemendur í Stýrimanna-
Undir yfirskrift þessari verða fyrst um sinn birtar frá-
sagnir af íslenzkum verkalýðssamtökum og saga þeirra
rakin í stórum dráttum.
skólanum. Ræddu þeir við ýmsa sjómenn um að stofna
með sér félagsskap og var málinu vel tekið víöast hvar.
Fóru þeir því næst að svipast um eftir hæfum manni,
til þess að veita félaginu forstöðu, þvi að hvorugur
vildi hætta á slíkt, vegna prófsins um voriö. Varð að
lokum fyrir valinu Jón Jónsson frá Miðhúsum, síðar
skipstjóri, gagnfræöingur úr Flensborgarskólanum.
Stofnfundur félagsins var haldinn á veitingastaðnum
Geysi (Skólavörðustíg 12) hinn 14. nóv. 1894. Fund-
urinn hófst kl. 8 að kvöldi og voru mættir á staönum
30 sjómenn. I stjórn voru kosnir: Jón Jónsson, formað-
ur, Hafliði Jónsson frá Mýrarholti og Geir Sigurðsson.
Samþykkt var að nefna félagið „Sjómannafélagið
Báran“.
Að loknum fundi, kl. 12 á miönætti, héldu fundar-
menn niður í miðbæ fylktu liði og sungu hástöfum:
„Vei þeim fólum, sem frelsi vort svíkja — ■—“
Það voru vögguljóö fyrsta sjómannafélagsins, sem
stofnað var á íslandi.
Félaginu var, að vonum, tekiö fálega af útgerðar-
mönnum, og meðal sjómanna voru margir, sem ekki
vildu fyrst í stað gerast meðlimir þess, af ótta við að
útgerðarmenn létu þá gjalda þess síðar. Á þessu varð
þó bráÖlega breyting til batnaðar.
Starfsemi Bárunnar beindist nær eingöngu að því í
byrjun að treysta félagssamtökin inn á við og hafa
siðbætandi menningaráhrif á stéttina í heild. Kennir
þar áhrifa Góðtemplarareglunnar, en í þeim félagsskap
voru meðlimir ýmsir þeirra manna, sem fremstir stóðu
í þessum samtökum sjómanna. Vildu umbótamenn þess-
ir fyrst og fremst má af sjómönnunum þann ómenning-
arblett, sem á þeim hvíldi sérstaklega, vegna áfengis-
nautnar og annarrar óreglu, svo að dómar manna í
þeim efnum yrðu ekki ættarfylgja hinnar ungu stéttar
í framtíöinni.
Fundir voru haldnir vikulega og voru oft fengnir
þangað menn, sem ekki voru í félaginu, til þess að
flytja þar erindi. Tveir af mönnum þessum, sem oft-
ast létu til sín heyra og drengilegast studdu þá menn-
ingarviöleitni, sem hér var um að ræða, voru geröir
að heiðursfélögum, til þess að fullnægja því ákvæði
félagslaganna, að ekki máttu vera á fundunum aðrir
14
VINNAN