Stefnir - 01.11.1960, Side 22

inni. Hann var rifinn af baki og honum mís-
þyrmt á viðbjóðslegan hátt. M.a. var reynt að
blinda hann. Að þessu loknu var honum, öllujn
löðrandi í blóði, stungið í svartholið, og þar
mátti karlvesalingurinn dúsa, unz tveir sendi-
menn Frankakonungs komu og björguðu hon-
um. Þar með höfðu þó samsærismenn ekki verið
kveðnir í kútinn. Þeir báru fram þungar ákær-
ur á hendur páfa og sökuðu hann einkum um
hórdóm og meinsæri. Páfadæmið virtist hér með
vera komið í miklar ógöngur. Eini maðurinn,
sem gat hjálpað, var Karl. Páfi leitaði því stuðn-
ings hans. Kóngur brást vel við og fór sjálfur
til Rómar til að dæma mál páfa. Var sökudólgn-
um gert að hreinsa sig af sakaráburði fjand-
manna sinna með eiði, og vann hann þennan
eið í Péturskirkjunni á Þorláksmessu árið 800.
Tveim dögum síðar var fyrsti jóladagur. Þá var
haldin guðsþjónusta í Péturskirkjunni. Karl var
viðstaddur messuna. Er hann reis upp frá bæn-
inni nálgaðist Leó páfi hann og færði á höfuð
honum kórónu nokkra samtímis því, að viðstadd-
ir hrópuðu þrívegis: „Heill Karli Ágústusi,
krýndum af Guði, miklum og friðsömum keis-
ara Rómverja.“ Þar með var Karl allt í einu orð-
inn keisari.
Það er ekki að fullu Ijóst, hver tilgangurinn
var með þessu, en sú skoðun er ofarlega á blaðþ
að ætlunin hafi verið að reyna að koma einhverju
lagalegu formi á ástandið. Rómaborg heyrði
samkvæmt lögum undir rómverska keisarann, en
hann sat í Býzans, er hér var komið sögu. Karl
vantaði því lagalegan rétt til að athafna sinna
í Róm. Þennan rétt gat hann raunar áunnið sér
með því að hernema Róm. Slík lausn kom hins
vegar ekki til mála vegna páfans. Málinu var
hægt að bjarga lögfræðilega með því að gera
hann að keisara. Þá fékk hann rétt til a.m.k.
vissra atbafna í Róm, t.d. dæma í sakamálum.
í Konstantínópel voru menn ekki hrifnir af þessu
brambolti með keisaratitilinn. Býanzkeisari taldi
sig hafa einkarétt á þessum titlí, sem aftur inní-
fæli í sér rétt til yfirráða yfir öllum rómverskum
löndum, bæði fyrrverandi og núverandi. Hon-
um fannst því Karl haga sér eins og hver annar
ótíndur valdaræningi, er hann tók að bera þenn-
an titil og óttaðist, að hann mundi freista að ná
undir sig Býzanslöndum líka. Það hafði þó aldrei
verið ætlun Karls. Eigi að síður kom þetta af stað
styrjöld milli Frankaríkisins og Býanzríkisins,
sem stóð í nokkur ár. Árið 812 tókst lokls að
semja frið þannig, að Karl hélt keisaranafnbót-
inni en lét af hendi nokkra landsskika til Býz-
ans við Adríahafið.
Það má geta sér þess nærri, að stjórn svona
mikils ríkis hafi verið mikið vandaverk. Stjórn
Rómaveldis hafði byggzt á skrifstofukerfi, en
Karl hafði ekkert slíkt sér til hjálpar. Stjórn
hans á ríkinu byggðist á persónulegri hollustu
við keisarann (fidelitas). Allir fullorðnir karl-
menn voru bundnir honum persónulega með
hollustueið. Þennan eið vann hver unglingsmað-
ur, sem náð hafði vissum aldri. Með eiðnum tók-
ust menn vissar skyldur á herðar, þegnskyldur.
Ein þeirra var herþjónustan. Hún hvíldi á öll-
um, sem áttu vissar lágmarks eignir. Hermaður-
inn varð nefnilega að kosta allan útbúnað sinn
sjálfur, bæði hertygi, reiðskjóta og fæði. Aðal-
auðævi þessara tíma voru fólgin í jarðeignum,
og jörðinni var skipt niður í herskyldar eindir,
sem voru kallaðar mönsur. Eign á vissum mönsu-
fjölda hafði í för með sér þá skyldu að útbúa
einn ríðandi hermann og senda til hersins. Þeir
sem áttu minni garðeign en svo, að þeir voru
skyldir til að leggja til einn riddara, voru látnir
slá sig saman um að útbúa hermann.
Útgjöld konungs vegna styrjalda urðu með
þessu móti lítil, og önnur útgjöld hans voru
heldur ekki mikil. Engu var t.d. varið til opin-
berra framkvæmda. Hins vegar voru tekjur kon-
ungs heldur ekki miklar. Hann hafði nokkrar
tekjur af jarðeignum sínum. Aðrar tekjur voru
20 STEFNIR