Gisp! - 01.12.1992, Side 27

Það ! sjálfu sér gefur sögunum ekki persónulegt útlit nema listamaðurinn hafi
einhverjar persónulegar hugmyndir að tjá, en það ætti a.m.k. að afsanna þá
fullyrðingu að myndasögugerð sé sú vélræna framleiðsla sem gagnrýnendur láta í
veðri vaka. Satt er að myndasögur eru oft á tíðum hópvinna, þar sem
aðstoðarmenn vinna gjarnan í bakgrunninum, skriftinni og jafnvel í blekuninni
og því er heldur ekki að neita að oft spilla of margar eldabuskur góðri súpu. Eins
og við má búast eru bestu höfundarnir þeir sem mesta stjórn hafa á
(heildarjferlinu, skapa þannig sem heilsteyptasta myndasögu.
Þar sem listræn sköpun er til staðar (eða er möguleg) alls staðar í ferlinu er
freistandi að heimfæra lögmál hefðbundinnar fagurfræði upp á þetta form, en þá
komum við aftur að hinum fræðilega glundroða sem umlykur myndasöguna. Því
á henni eru svo margir fletir sem hver um sig endurspeglar lögmál mismunandi
listforma. Hafi menn áhuga á að öðlast einhvern skilning á henni verða þeir hinir
sömu að taka á hinum fagurfræðilegu vandamálum sem upp koma og greiða úr
þeim.
MYNDASAGAN SEM GRAFÍSK LIST
Þar sem myndasagan er fyrst og fremst skynjuð sjónrænt hefur verið venjan
að flokka (réttara orðalag væri sennilega ‘afskrifa’) hana með myndskreytingum
og skopmyndum. Víst er um
bein tengsl að ræða á milli _____
skopmynda og myndaræmunnar KJlJKlÍN6ALÍKi &ílA AP
líkt og á milli myndasögunnar il5(J E^Kj VíiR,CðSNliSKU(\A
.... .. ClfdkllCil/llM IfJtKlftlAAIKll)
og myndskreyttngarmnar. Mun-
urinn er hins vegar mikill,
skopmyndin og myndskreyt-
ingin sýna aðeins einn ákveðinn
atburð hvort sem það er
endahnútur brandara eða
dramatískur hápunktur frásagn-
ar, en hins vegar verður mynda-
sagan stöðugt að halda flæði
frásagnarinnar. Ekki er þetta sett
fram til að gera lítið úr listrænni
getu sem nauðsynleg er til að
skapa myndasögur. Fullyrðing
Karl Fortess, „myndasögu-
höfundurinn veltir ekki fyrir sér
listrænum vandamálum, form-
rænum vandamálum, rýmis-
tengslum né línulegri tjáningu“,
er þvæla. Bestu myndasögu-
höfundarnir eru þvert á móti mjög uppteknir af þessum málum þó það sé á
annan hátt en aðrir listamenn.
Það væri því mögulegt að dæma myndasögur eingöngu út frá hinum
grafíska þætti, svona eins og að dæma kvikmynd eftir myndatökunni einni. Það
þýddi auðvitað að allir aðrir þættir myndasögunnar yrðu hafðir út undan.
Þar sem ljóst er að listræn ætlunarverk myndasöguhöfundarins eru ekki þau
sömu og hins venjulega listamanns er ekki nema eðlilegt að álykta sem svo að
ekki fari saman hefðbundin fagurfræði og fagurfræði myndasögunnar.
MYNDASÖGUR SEM FRÁSAGNARBÓKMENNTIR
Eðli síns vegna væri hægt að flokka myndasögur til bókmennta, þar sem þær eru
ætlaðar til lesturs (eins og sannast á áhugaleysi fyrir þöglum eða látbragðs-
myndasögum). Sumir gagnrýnendur hafa því reynt að tengja þær við þjóðsögur.
Þar má finna sameiginleg einkenni og
því er hægt að halda fram að margar
myndasögur séu hliðstæða ævin-
týrisins, goðsögunnar eða dæmi-
sögunnar. Samt sem áður þá gengur
myndasagan þvert á þjóðsöguna þar
sem hún er sköpunarverk einstaklings
en ekki hin sameiginlega reynsla sem
er uppistaðan í þjóðsögunni. Það sem
einfaldlega hefur gerst er að höf-
undarnir hafa ofið þessi samhengis-
lausu minni inn í sínar eigin mynda-
sögur sem er nákvæmlega það sama
og rithöfundar og myndlistarmenn hafa alla tíð gert.
Frásögnin (hvernig svo sem hún er skilgreind) er eftir sem áður uppistaðan
í myndasögunni; það að segja sögu. Sökum þess að þær beinast að mjög breiðum
lesandahópi hafa þær þurft að keppa við (og koma í staðinn fyrir) eldri form
afþreyingarbókmennta (enska: popular literature — íslensk þýðing
„afþreyingarbókmenntir" er e.t.v. rangnefni, við eigum hins vegar ekki annað orð
yfir vinsælar bókmenntir) eins og reyfara, sorp- og framhaldstímaritin. Það sem
myndasagan hefur fram yfir þessi gömlu form er ekki, eins og haldið hefur verið
fram, að hún segir sögu á myndrænan hátt, heldur vegna þess að myndræn
útlistun á bakgrunni og smáatriðum gerir henni kleift að segja söguna á
hnitmiðaðri hátt Eins og einhver gárungurinn sagði: „Þær færa þér fleiri
skothvelli á skemmri tíma.“
Á þessum forsendum hafa sumir myndasöguhöfundar reynt að móta sögur
sínar í gríðarlegar skáldsögur, með allt sem lýtur að þeim s.s. eigin heimi er
stjórnast af eigin lögmálum, kröftum og hvötum. Þeirra vegna væri rangt að bera
þær saman við einhverjar laustengdar atburðasögur. Sumir hafa spennt bogann
hærra en svo. Má í því sambandi nefna „Litde orphan Annie“ eftir Harold Gray,
sem sennilega kemst næst því að vera skáldsaga í myndasöguformi. Þar svífa
andar Dickens og Hugo yfir vötnum og þráhyggja og taktföst endurtekning
grunnstefja minna um margt á það sem nútímaskáldsögur eru uppteknar af.
Sé farið fram á að hinn bókmenntalegi þáttur myndasögunnar sé skoðaður
er það af því hann er ekki eins augljós og hinn myndræni. En einu sinni enn
verður að fara fram á það að þær séu ekki metnar á þeim forsendum eingöngu.
Myndasögur eru vissulega ein grein bókmennta en maður skyldi þó fara varlega í
því að þjappa þeim saman í bókmenntalegar einingar ef maður á ekki að grafa
undan tilvist myndasögunnar.
MYNDASAGAN SEM LEIKRÆNT FORM
Því er hægt að halda fram (og hefur verið haldið fram) að myndasagan sé seinni
tíma þróun út frá leiklist. Það er hægt að fullyrða að myndasagan, meir en
nokkur önnur bókmenntagrein 20. aldar, fylgi reglum Aristotelesar um upphaf,
miðju og endi. Þessi tæp 100 ár, sem myndasagan hefur verið við lýði, státar hún
af svipuðum afrekum og vestræn leikhúshefð síðastliðin 600 ár; í upphafi farsi og
KJLiKLÍM6ALíKj BÍIA A£>
1/15U EKKi VÍÍR,COSMiSKU(V\
Éi&ÍULEiKJJfA VÆN6MNNA,
BtTjöi .
JARP13UNPNUM
23