Gisp! - 01.12.1992, Blaðsíða 30

goðfræðilegra sköpunarsagna (t.d Superman og yflrleitt allar ofurhetjusögur) eða
til draumaheima (t.d. Little Nemo) og fáar eru þær myndasögur sem ekki hafa
nýtt sér þetta á einn eða annan hátt.
Forvígismenn myndasagna sækja efni sitt í brunn sam-dulvitaðra minna og
langana, hvort sem er
af nauðsyn eða ásetn-
ingi. Þeir smíða erki-
týpur sem tengja okkur
beint við frumstæðustu
hvatir og krafta gegn-
um rökkurhúm sög-
unnar. Líkt og mynda-
sagan hafi tekið það að
sér að klæða holdi
dulvitaðar þrár okkar
og veita þeim í farveg
fullnægingar. Á sama
tíma er henni einnig
ætlað að feta hina
félagslegu braut og hafa þessar andstæður leitt til misvægis og vonbrigða.
Hversu fáránleg sem fjölskyldan í Gissuri Gullrass (Bringing up father)
virðist vera, er hugmyndinni um sjálfa fjölskylduna aldrei kastað fyrir róða. Eins
og ein fréttatilkynning frá dreifingarfyrirtækinu staðhæfði: „Gissur lamdi ekki
Mínu og mun aldrei skilja við hana.“ Sömu tvíræðni er að finna í afstöðu þeirra
til þjóðfélagsins í heild. Fyrstu myndasögurnar voru ekki bara anarkískar heldur
einnig níhílískar (t.d. Binni og Pinni) en smám saman hafa þær sæst við
þjóðfélagið og hafa að mestu tekið upp lög þess og reglur, hversu fáránleg sem
þau kunna að vera. Hins vegar hefur aldrei alveg tekist að siða myndasöguna til
og nú á dögum má finna hinn frjálsa anda þeirra í neðanjarðarsögum (og einnig
nokkrum ofanjarðar).
Á einum stað í Pogo eftir Walt Kelly er myndasögunni lýst þannig, að hún
sé „eins og draumur ... vefur úr dagdraumum ... hún skín í gegnum
óraunveruleikann, ímyndanir og draumóra.“ Jafnvel fyrir menntamann eins og
Walt Kelly eru vitsmunaleg takmörk myndasögunnar augljós. En þessar
takmarkanir eru einnig styrkur hennar. Með því að geta ekki viðhaldið nokkru
háfleygu viðfangsefni varðveitir hún tímaleysi sitt og þverneitar að gerast enn ein
tibreytingarlaus bókmenntæfingin.
STÍLFRÆÐI
Til þess að móta hinar tvær misleitu einingar myndasögunnar í eina listræna
heild, verður hver höfundur að þróa með sér sinn eigin stíl (a.m.k. þeir sem hafa
einhvern listrænan metnað). Fljótlega er líklegt að annað af tveimur
sjónarmiðum komi í ljós; að myndirnar fái yfirhöndina og sagan sé nánast
eingöngu sögð á grafískan hátt; eða á móti að textinn hafi yfirhöndina og sagan
sé sögð á grundvelli hans. Þriðja sjónarmiðið, sem blandar saman dramatískum
samtölum og kvikmyndatækni, birtist fyrst á fjórða áratugnum og varðveitir hið
viðkvæma jafnvægi á milli hins bókmenntalega þáttar og hins grafíska.
Að viðhalda heilindum hinnar samhangandi frásagnar innan marka
samfelldra en aðskildra mynda skapar ný vandamál. Myndasöguhöfundurinn
getur að sjálfsögðu sett saman mynd og texta, sem haldast nákvæmlega í hendur,

en slík málalenging er augljós sóun. Það virðist því vera heppilegast að láta
myndirnar og textann bera frásögnina uppi á víxl heldur en bæði í einu.
Að hluta niður söguna í ramma og raðir er einnig stílfræðilegt vandamál.
Listamaðurinn getur kosið að byggja upp og undirbúa atburðarásina vandlega
eða vaðið stjórnlítið áfram með atburðunum, sem meira er háttur
neðanjarðarmyndasagna. Til að gæða myndir sínar andrúmslofti getur
höfundurinn t.d. valið á milli þess að nota stóra svarta fleti, margræða
bakgrunnsteikningu eða á hinn bóginn gripið til þess að þröngva atburðunum í
forgrunninn — möguleikarnir eru óteljandi. I þessu samhengi getur liturinn
gegnt miklu hlutverki með því að draga fram mikilvæga þætti frásagnarinnar og
einnig hjálpað til við að tengja saman efnislega andstæða ramma með því að
viðhalda litasamsetningum innan þeirra.
Myndasögur hafa einnig til umráða setningarfræði annarra bókmennta- og
listfræðilegra forma: endurtekningu,
bjögun, mögnun, stílfæringu ofl. ofl.
Það er undir höfundinum komið að
nota þessi hjálparmeðul gætilega og
forðast að ofgera. I myndasögum eins
og í öðrum listum þá er minna jafnan
meira.
NOKKUR ORÐ AÐ LOKUM
Það eru örlög allra nýrra tján-
ingarforma að fá óblíðar móttökur. Á
sínum tíma voru harmleikir úhróp-
aðir sem guðlast, ítalska óperan köll-
uð ósæmilegur hljóðgrautur og ekki
er langt síðan kvikmyndin fékk þann
stimpil að vera „list fyrir drukkin úrhrök“. En gegn myndasögunni hefur háðið
og spottið varað lengst. Stærstan hluta á tæpum eitthundrað ára ferli sínum hafa
myndasögur verið fýrirlitnar, átaldar og hafðar að athlægi.
Þetta hefur þó snúist við núna; fræðimennska og greining hafa komið í stað
fordóma og fálætis. Með vaxandi menningarlegri viðurkenningu hefur
myndasagan orðið að axla nokkrar byrðar. Þegar hún er ekki lengur afskrifuð
sem uppspretta subbulegrar dægrastyttingar verða höfundarnir og útgefendur
þeirra að vera reiðubúnir til að svara fyrir hana á fagur- og siðfræðilegum grunni
(líkt og skáldsagnahöfundar, bókaútgefendur, leikritahöfundar og
kvikmyndagerðarmenn). Sumum hrýs hugur við þessu og dreymir um hina
gömlu góðu daga þegar myndasöguhöfundurinn gat unnið í friðsælli einangrun
og dreifingaraðilar gátu boðið vöruna í ábatasamri sjálfsánægju. En það verður
ekki aftur snúið.
Þ.H.
Grein þessi er þýSing og endursögn á greininn
„The World of comics: an analytical summary." eftir Maurice Horn og birtist hún í bókinni
„The World Encydopedia of Comics."
26