Gisp! - 01.12.1992, Blaðsíða 28

eftirhermulist (Guli strákurinn, Binni og Pinni), svo þættir úr gamanleik
skoðunar og hátta (Gissur Gullrass), félagslegs gamanleiks og melódrama (Steve
Canyon) og svo leikhús hugmyndanna (Little orphan Annie). Hinar stóru
leikbókmenntir 20. aldar hafa einnig átt sér tals-
menn í myndasögunum, t.d. hjá George Herriman
og Walt Kelly.
Það skyldi enginn gera lítið úr ofangreindum
röksemdum. Vegna hinnar almennu notkunar
talblöðrunnar mynda samtölin sterkasta og mest
áberandi bókmenntalegan þátt myndasögunnar. Hjá
flestum höfundum hafa samtölin þann tilgang að
koma á framfæri mikilvægum upplýsingum og/eða
bera söguþráðinn áfram en þó eru þeir til sem eru meðvitaðir um dramatísk áhrif
þeirra og hafa notfært sér þau út í ystu æsar. Þeir hafa hagnýtt sér samtölin til að
búa til raunverulegar persónur og hvatir, skapa spennu og eftirvæntingu eða til
að opinbera hugmyndir og lífsviðhorf og til að framkalla óm og takt og gefa
atburðunum tilgang. Dæmin eru fjölmörg en leikrænar hefðir og sviðsetningar
eru meginsvið tveggja listamanna — George MacManus og Walt Kelly. Verk
þeirra hafa alltaf verið meira leikræn en bókmenntaleg.
í samhengi við atburðarásina hefur talblaðran alltaf leikið tvöfalt hlutverk:
Hún hefur það hlutverk að vera leikrænt tæki, sem er í eðli sínu myndrænt, og
með því skapar hún möguleika sem myndasöguhöfundar voru fljótir að kanna.
Með því að nota hina
sjónrænu þætti blöðrunn-
ar bókstaflega (lögun,
stafagerð og táknin inn í
henni) er þeim mögulegt
að tjá sig um hinn ósagða
þátt tungumálsins s.s.
tón, hæð, takt og áhersl-
ur. Það sem meira er,
blaðran getur farið fram
úr beinni ræðu og gerst
þjónn hugmyndanna
(hugsanablaðra) eða
jafnvel slitið sig alveg frá
hömlum hinnar skipu-
legu tjáningar. Þannig er
hægt að horfa upp á
blöðruna breytast, leysast
hægt upp eða springa
skyndilega. Hún er notuð sem brella, gríma, skjöldur eða árásarvopn. Það er
einnig hægt að sjá hliðstæðu við hina táknrænu notkun leikmuna í
nútímaleikhúsinu.
MYNDASÖGUR OG KVIKMYNDIR
Af ýmsum ástæðum, nokkrar þeirra tíundaðar hér að framan, komast
myndasögur nær kvikmyndum en öðrum listformum. Þær urðu ekki bara til um
svipað leyti og eru einnig runnar af svipuðum listrænum og viðskiptalegum
rótum heldur stefndu þær að sama markmiði: sköpun rökfræðilegrar hreyfingar
annaðhvort með sjónrænum blekkingum (kvikmyndin) eða með vísbendingu
hreyfingarinnar (myndasagan). Að svo komnu máli er því rétt að benda á að
margar aðferðir, sem síðar voru eignaðar kvikmyndinni, eru upprunnar í
myndasögunum. „Listræn" klipping var orðin hefð í
myndasögunni löngu fyrir daga Eisensteins og
listræn brögð eins og skeyting, innrömmun og skim
(pan) voru notuð af brautryðjendum eins og Opper,
McCay og Feininger. Hvað viðkemur „hljóð-
setningunni“ þá hafði myndasagan nægan tíma til
að þróa rödd utan ramma, rödd yfir ramma og
samtal ofan í samtal þau 30 ár sem kvikmyndin varð
að notast við frumstæð textaspjöld sem skotið var
inn í atriði og á milli þeirra. Jafnvel tungutak þessara tveggja listforma er hið
sama. Hugtökin „skot“ (gagnstætt hinu kyrrstæða atriði), og „kafli“, mismunandi
sjónarhorn, og fjarvídd og möguleikinn að elta aftur á bak og áfram. Áhrif
kvikmynda á myndasögur hafa verið mikil, þær hafa ekki aðeins lagt þeim til
betri tækni viðvíkjandi hvernig brjóta á upp hreyfmgu á blaði, sambærilegt við
kvikmyndalýsingu, fókusdýpt, skyggða bakgrunna ofl., heldur líka verið beinlínis
innblástur. Framhaldskvikmyndirnar á fjórða áratugnum voru jafn mikill
undanfari ævintýramyndasagnanna eins og reyfararnir og sorpritin.
MYNDASAGAN OG TEIKNIMYNDIN
Hinni stöðugu víxlfrjógvun á milli myndasögunnar og kvikmyndarinnar lyktaði
loks með fyrsta skilgetna afkvæminu: teiknimyndinni, þessari sérstöku,
nútímalegu sameiningu Iistar og tækni. í bókinni Cinema as Art lýsa
höfundarnir, Ralph Stevens og J.R. Debrix, því yfir að „hin viðtekna skilgreining
á hreyfimynd er ekki að hún sé handteiknuð, heldur að hún sé gerð ramma fyrir
ramma“ sem er hliðstæða við gerð myndasagna. Þetta fer langt með að sanna að
hreyfimyndin (teiknimyndin) á myndasögunni meira að þakka en
kvikmyndinni.
Annað mikilvægt atriði mætti nefna í þessu sambandi, að þó nokkrum
árum fyrir uppfinningu kvikmyndarinnar var farið að gefa teiknuðum myndum
líf með því að nota litaðar (skop)myndir á pappírsræmur (bókstaflega:
myndræmur — comic strips!). Belginn Plateau með sitt phenakistscope og
Englendingurinn W.G. Horner með sitt zoetrope gátu blásið lífi í syrpur af
teiknuðum myndum fýrir 1840.
Sá mikilvægasti af frumherjunum var Frakkinn Emile Reynaud, sem fann
upp tækið praxinoscope, og var hann fyrstur til að varpa teiknimynd á tjald
(hann opnaði „Théátre Optique" 1892). í grein sinni,, Animation in the cinema“
staðhæfir höfundurinn, Ralph Stevenson: „Hann [Reynaudj fann ekki aðeins
upp tæknina, heldur mótaði einnig stefnuna og var sá fyrsti til að þróa
teiknimyndina í átt til mikilfengleika." Það var ekki fýrr en mörgum árum síðar
eftir afrakstur tilrauna Bandaríkjamannsins J. Stuart Blacktons að hreyfimyndir
tengdust kvikmyndinni endanlega.
Margir myndasöguhöfundar voru einnig brautryðjendur á sviði
teiknimyndanna. Winsor McCay er auðvitað skýrasta dæmið, en einnig reyndar
Bud Fisher og George MacManus. Pat Sullivan vann við myndasögugerð í
Ástralíu, Englandi og Bandaríkjunum áður en hann sneri sér að
teiknimyndunum.
Fyrstu teiknimyndirnar fengu innblástur og tækni frá myndasögunum og á
24