Börn og menning - 01.09.1999, Qupperneq 6

BÖRN OG AAENN/|NG
Anna Heiða Pálsdóttir:
Ofsoðíð hrossakjöt,
fímmbækur, rússneskær
[jósakrónur ogjesúskór
Menníng og menníngzrvítund í íslenskum bamabókum.
Anna Heiða hefur nýlokið M.A. gráðu í ensku frá Háskóla íslands og vinnur nú að doktorsritgerð í
barnabókmenntum við University College Worcester á Englandi. Titill ritgerðarinnar er History, Landscape,
Cultural and National Identity:A Comparative Study of Contemporary English and Icelandic Literature
for Children. í ritgerðinni fjallar Anna Heiða um nokkrar enskar og íslenskar barnabœkur frá 1968-1998 og
ber saman hvernig ólík saga landanna er túlkuð í bókunum og hvernig landslagi er lýst, t.d. með tilliti til
skiptingar milli sveita, borga og bæja. Einnigfjallar hún um ímyndað eða táknrœnt landslag og hvaða áhrif
það hefur á þjóðarandann. Þá skoðar hún hvernig menningar- og þjóðernisvitund Englendinga og Islendinga
endurspeglast í barnabókum hvers lands fýrir sig. Anna Heiða fékk styrk til námsins frá UCW og Rannís.
Hugtakið menningarvitund („cultural identity“)
hefur á undanförnum árum verið að tryggja sér sess í
íslensku tungumáli og íslenskri fræðimennsku.
Fræðilegar rannsóknir á menningarvitund, sem áður
voru einkurn bundnar við mann- og þjóðfræðisvið, hafa
haslað sér völl í fleiri greinum, þar á meðal í
bókmenntafræði, en bókmenntaffæðingar hafa til dæmis
skoðað hvernig menning ákveðins hóps eða þjóðar
endurspeglast í bókmenntum hans. Barnabækur eru
tilvalið rannsóknarefni í þessu sambandi, þar sem þær
gefa sérstaka innsýn í menningu þjóðarinnar og þróun
þeirrar menningar. Annars vegar sýna þær hvernig
þjóðmenningin er í raun og veru, svo framarlega sem
hægt er að fullyrða slíkt, og hins vegar hvernig við helst
vildum að hún væri. íslenskar barnabækur hafa nokkra
sérstöðu hvað rannsóknir á menningarvitund varðar, þar
sem hér býr ein þjóð í einu landi sem talar eitt tungumál
og deilir nokkurn veginn sömu menningu. Þess vegna
geta íslenskir barnabókahöfundar leyft sér alls konar
tilvísanir í íslenska þjóðmenningu án þess að hafa
áhyggjur af því hvort lesandinn viti hvað höfúndur eigi
við. Undir sakleysislegu yfirbragði barnabóka okkar er
því að finna heilmikinn sjóð fróðleiks um íslenska
menningu og menningarvitund.
Hugtökin menning og menningarvitund er erfitt að
skilgreina þannig að allir séu ásáttir og þau má túlka á
ýmsan hátt. Menning á íslensku er tengd orðinu maður,
og táknar mannlegt athæfi. Orðið „culture" eða „kultur“
eins og það nefnist á ensku og norðurlandamálum er
hins vegar tengt ræktun. Þess vegna má segja að
menning sé ræktun mannlegra eiginleika. Þessa ræktun
stundar hver einstaklingur á sinn sérstaka hátt, sem
meðal annars ákvarðast af uppruna hans og uppeldi. Sá
hópur eða þjóð sem einstaklingurinn tilheyrir hefur í
tímans rás tileinkað sér ákveðið mynstur mannlífs-
ræktunar: þjóðmenningu sína. í henni felst ýmislegt
4