Börn og menning - 01.09.1999, Qupperneq 14

BÖRN oc MENN1N6
„Hamíngjan á keíma í
manní sjálfum"
Guðrún Helgadóttir vakti mikla athygli og hrifningu með fyrstu bók
sinni Jóni Oddi ogJóni Bjarna árið 1974.1 aldarfjórðung hefur hún
skemmt íslenskum börnum með skrifum sínum. Bækur hennar sem
eru nú orðnar tuttugu talsins hafa ratað víða um lönd. Þeim hafa verið gerð góð skil á ýmsum
vettvangi, nú síðast í september á ritþingi Gerðubergs. Islandsdeild IBBY - Börn og bækur
heiðraði Guðrúnu Helgadóttur á sumardaginn fyrsta í Norræna húsinu fyrir framlag hennar
til íslenskra barnabókamennta. Afþví tilefni skiptist Guðrún Hannesdóttir á nokkrum orðum
við Guðrúnu um börn og bœkur.
Á ritþinginu sagðist þú hafa orðið lœs mjög ung.
Manstu hvernig þú lærðir að lesa?
Nei, mér hefur bara verið sagt það. A heimili mínu
voru amma og afi og amma las alltaf fyrir afa, sem
misst hafði sjónina í bílslysi. Og ég sat mikið uppi hjá
þeim. Svo fór hún að segja mér til með bandprjóni, er
mér sagt; hann hefur margháttað menningarsögulegt
gildi! Það hafa allir svarið og sárt við lagt að ég hafi verið
orðin fluglæs þriggja og hálfs árs gömul. Þetta þóttu
svolítil tíðindi og það var verið að láta mig troða upp á
skemmtunum, láta þetta litla skrípi lesa upphátt sögur
og ljóð. Ekki er víst að þetta hafi gert mér neitt gott, ég
held mér hafi þótt töluvert til mín koma á þessum
árum og eimdi eftir af því fram á táningsár en þá
hrundi líka sjálfsmyndin alveg hreint í mola!
Margt hefur verið skrifaó og skrafað um gildi bóka
fyrir börn. Hvað hefurþú um það að segja?
Ég get hreinlega ekki ímyndað mér að ég hefði lifað
af nema af því að ég las mikið. Ég las bara allt sem ég
náði í. Ein eftirminnilegasta bók sem ég man eftir úr
barnæsku minni var ægilegur doðrantur, sem hét Glitra
daggir, grær fold, mílulangur ástarróman sem ég
marglas. Ég las Strandakirkju eftir Elínborgu Lárus-
dóttur af mikilli áfergju. Enn ein var Katrín eftir Sally
Salminen. Ég grét yfir henni árum saman. Það kom mér
reyndar einu sinni dálítið vel. Ég var á Álandseyjum á
norrænum fundi og þurfti að halda borðræðu hjá
einhverjum fyrirmönnum þar og þá var gott að geta
gripið til helsta rithöfundar þeirra, Sallyar. Heimamenn
kunnu vel að meta þekkingu ræðumanns á bókmenntum
eyjaskeggja. Þeir vissu hins vegar ekki að hann hefði
getað farið með heilu kaflana utanað um raunir Jóhanns
og Katrínar!
Þetta endurtók sig seinna norður í Samabyggðum
Noregs undir svipuðum kringumstæðum. Ein af allra
fyrstu barnabókum sem ég eignaðist var Lajla og er hún
um litla Lappastelpu. Ég hafði ekki hugsað um þessa
bók í fjörutíu ár en þarna greip ég til þess að vitna í
hana og nefndi höfund hennar alveg án umhugsunar.
Jon Friis! Enginn var meira undrandi en ég sjálf á því að
ég skyldi muna þetta rétt en maður verður ótrúlega
handgenginn því sem maður les ungur. Og af góðum
erlendum barnabókum má margt læra. Bækurnar um
Heiðu kenndu mér meira um Sviss en svissneskum
þingkollegum mínum hafði tekist að læra um Island á
löngu lífi! Og Pétur Sand leiddi mig í sannleikann um
lífsbaráttuna á Jótlandi á árum áður. Góðar bækur auka
við lífsreynslu hvers einasta barns og sumar breyta
manni. Ég var að vísu orðin þrettán ára þegar ég las þá
bók sem breytti mér mest, Vefarann mikla frá Kasmír.
Sú bók breytti lífi mínu, ég hef aldrei orðið söm eftir.
Ég er sannfærð um að börn verða sterkari
einstaklingar af því að lesa mikið og fyrir börn sem hafa
veikt bakland er það alveg grundvallarskilyrði. Mér er
minnisstætt viðtal við unga danska stúlku sem var að
n