Börn og menning - 01.09.2005, Side 21

Á sagnavængjum þöndum
19
hafi átt óljósa minningu um betri daga
þegar Andersenar tilheyrðu hefðarfólki, og
hafi vonir þeirra staðið til að brátt rynni sá
dagur sem þeir fengju sinn réttmæta sess
í samfélaginu að nýju, rétt eins og gerist í
ævintýrum. En það voru fleiri leyndarmál
í fjölskyldunni; að minnsta kosti hefur sú
saga reynst ærið Iffseig að Hans Christian
væri í raun óskilgetinn sonur Danaprinsins
sem seinna varð Kristján kóngur VIII. Þeir
sem leggja trúnað á söguna sjá því eðlilega
fyrir sér Ijótan andarunga í H.C. Andersen
og sumir eru m.a.s. enn að bíða eftir því
að danska konungsfjölskyldan geri úr
honum réttborinn svan. Á því gæti þó orðið
áframhaldandi bið.
Svo virðist sem Hans Christian hafi búið
við ástríki og faðir hans var þrátt fyrir fátækt
nokkuð bókhneigður og las fyrir soninn úr
Þúsund og einni nótt. Móðirin var hins vegar
trúhneigð, hjátrúarfull og gefin fyrir dultrú
og unni syninum af heilum hug.
Hans Christian var að sögn nokkuð
draumlyndur sveinn með ákaflega fjörugt
ímyndunarafl. Hann undi sér löngum
stundum við lítið pappfrsleikhús sem hann
útbjó sér og klippti til leikmyndir og persónur
eftir þörfum. Þarna sviðsetti hann Holberg
og Shakespeare fyrir sjálfan sig.
Þegar Hans Christian var 11 ára dó faðir
hans og þurfti snáðinn þá að fara að vinna
fyrir sér eins og þá var til siðs, fyrst hjá
vefara en síðar í tóbaksgerð. Þremur árum
seinna kvaddi hann þó móður sína og hélt
til Kaupmannahafnar að leita sér frægðar
og frama. Um skeið var hann viðloðandi
Konunglega leikhúsið en þá tók áhugi hans
á Ijóða- og sagnagerð að vakna fyrir alvöru.
Óvænt (ó-)happ
Frekar en búast mætti við hafði skólaganga
H.C. Andersens fram að þessu verið sama
og engin, en í upphafi ritferilsins gafst
honum óvænt tækifæri til að setjast á
skólabekk í barnaskóla í Slagelse og síðar
Helsingjaeyri. Þetta varð að ráði með
fjárhagsstyrk sjálfs kóngsins - sem var þó víst
ekki beinlínis að öðru leyti á bólakafi í að
kosta fátæka unglingsmenn til náms. Hefur
þessi stuðningur enda orðið vatn á myllu
þeirra sem vilja trúa á kónglegan uppruna
skáldsins.
Það væri þó synd að segja að lærifeðurnir
hafi kostað kapps að efla og styrkja
ímyndunarafl og skáldtaug Hans Christians
Andersens, öðru nær; skólagangan virtist
frekar hafa það markmið að hrista úr honum
grillurnar til frambúðar en án árangurs.
Minntist Andersen skólaáranna sjö sem
einhvers dimmasta og sárasta tímabils ævi
sinnar. Ekki bætti heldur úr skák að hann
var mörgum árum eldri en skólafélagarnir
og hefur oftlega verið á það bent að það
að skera sig úr sé reyndar einn af rauðum
þráðum í höfundarverki hans.
Þegar H.C. Andersen losnaði úr
skólaprísundinni tók hann upp þráðinn á
ritferlinum þar sem honum sleppti áður
og smátt og smátt tóku verkin að vekja
eftirtekt. Skáldsögur hans og kvæði öfluðu
honum nokkurrar hylli en ævintýrin, sem
fóru að koma út árið 1835, seldust hins
vegar treglega í fyrstu. Það voru þó einkum
og sér í lagi einmitt þau sem báru hróður
Andersens út um heiminn og það fyrr en
varði. Þegar H.C. Andersen dó árið 1875 var
hann orðinn heimsfrægur og ævintýri hans
hluti af sameiginlegum sagnaarfi heimsins.
Þetta - umbreytingin frá sárri fátækt til
heimsfrægðar - kallaði H.C. Andersen hið
stóra ævintýri lífs síns.
H.C. Andersen á sveimi
Sýningunni Klaufar og kóngsdætur tekst, að
ég held, með einhverjum hætti að innihalda
drjúgan part af H.C. Andersen sjálfum;
hann er vitaskuld ein aðalpersóna leiksins en
stundum er líka eins og horft sé ofan í litla
brúðuleikhúsið litla Hans Christians og þar
lifna sögur og persónur úr galleríinu. Kannski