Dagblaðið Vísir - DV - 01.04.2021, Blaðsíða 17

Kulnun er
ekkert grín og
getur tekið
langan tíma
að vinna sig
frá henni.
MYND/GETTY
FRÉTTIR 17
„Það helsta og kannski
næsta sem þarf að gera er að
ná utan um kulnun í starfi á
Íslandi samkvæmt nýrri skil-
greiningu WHO. Síðastliðið
haust fór af stað þróunar- og
rannsóknarverkefni hjá VIRK
sem ætlað er að dýpka þekk-
ingu á kulnun í starfi. Með
skarpari viðmiðum verður
vonandi hægt að auka vitund
um tíðni, starfsstéttir, kyn
og fleiri þætti sem mögulega
skipta máli þegar um kulnun
er að ræða.“
Þrátt fyrir að engar form-
legar opinberar tölur séu til
hér á landi um tíðni kulnunar
bendir könnun Gallup frá
síðasta ári til þess að nokkuð
sé um að Íslendingar upp-
lifi kulnun. Eins benda tölur
OECD til þess að almennt
séu Íslendingar að vinna of
mikið. Kórónaveiran hefur
reynst mörgum erfið þó ekki
sé tímabært að meta lang-
tímaáhrif veirunnar á kulnun
meðal Íslendinga, sérstak-
lega meðal heilbrigðisstarfs-
manna, kennara og annara
stétta sem mikið hefur mætt
á undanfarið ár.
Nú er stytting vinnuvikunn-
ar orðin raunveruleiki fyrir
marga, en betur má ef duga
skal þar sem Ísland er langt á
eftir hinum Norðurlöndunum
hvað varðar jafnvægi á vinnu-
tíma og frítíma. n
DV 1. APRÍL 2021
Björn Arnarson hefur gengið í gegn­
um kulnun og hann var meðal þeirra
sem deildu reynslu sinni í bókinni
Þegar karlar stranda – leiðin í land,
eftir Sirrý Arnardóttur.
„Þetta er misjafnt hvernig þetta
lýsir sér hjá fólki en hjá mér var það
þannig að þetta var bara örmögnun.
Ég var búinn með allt sem heitir
einhver orka og það var allt erfitt.
Skipti ekki máli hvort það var að
fara að sofa, vaka, tannbursta sig
eða raka sig. Skipti engu máli, það
var allt eiginlega óyfirstíganlegt. Og
það er alveg skelfileg tilfinning. Við­
fangsefnið sem er fyrir framan þig
er bara óyfirstíganlegt. Fyrir þann
sem að hefur ekki lent í þessu þá er
erfitt að skýra. Þetta er bara allt,
það er allt erfitt.

Ég er með minningu bara af því að
tannbursta mig. Ég þurfti bara að
stoppa því það var of erfitt, eða að
raka mig – það var of erfitt. Fyrir
venjulegan aðila hljómar það ótrú­
lega heimskulega held ég. Þessar
daglegu athafnir voru óyfirstígan­
legar.
Ég er mjög ánægður með þessar
breytingar sem hafa orðið á orð­
ræðunni. Áður var talað bara um
kulnun í starfi en nú er talað um
kulnun. Því þetta er ekki bara vinn­
an, ekki bara eitt atriði, ekki tvennt
eða þrennt heldur allur pakkinn.
Þetta kemur kannski skýrast fram
í vinnunni því þar ertu að reyna að
halda andlitinu, halda grímunni uppi
þar til allt brestur.

Ég held að þetta sé mjög algeng
á Íslandi, að Íslendingar séu með
mjög háa prósentu af kulnun miðað
við aðra. Þessi íslenska geðveiki,
eða íslenski krafturinn – ég held að
þetta sé hluti af því. Við erum alltaf
að taka allt á hnefanum, gefumst
aldrei upp og erum alltaf að reyna
að halda öllum boltunum á lofti. Á
endanum fer eitthvað að gefa sig.
Við þurfum að læra að slaka mun
betur á og gera þetta öðruvísi en
við höfum verið að gera þetta.

Það var eiginlega konan mín sem
áttaði sig á því að ég væri komin í
kulnun. Ég er alltaf mjög aktífur –
alltaf að. Ég náði alltaf að halda mér
á floti en svo lenti ég í slysi sumarið
2016 og fór í mánaðar veikindaleyfi
til að jafna mig. Þá mátti ég ekki
gera neitt.

Svo þegar ég kom til baka í vinnuna
þá var ég alveg steiktur. Ég mundi
varla hvar hverfið mitt væri eða
að ég væri að fara að halda fundi.
Þessu er lýst eins og þoku – black­
out. Þá varð ég mjög smeykur. Ég
fór til heimilislæknis og við héldum
jafnvel að ég hefði orðið fyrir ein­
hverjum heilaskaða í slysinu.

Þá tók ég mér frí í vinnunni og fór
að skoða mín mál. Á endanum
benti heimilislæknirinn minn mér á
að skoða þetta VIRK, sem ég hafði
aldrei heyrt um áður. Ég sprengdi
svo alla skala á þessum skimunar­
listum þeirra fyrir kulnun og í fram­
haldinu komst ég þar að og fór í
gegnum þeirra ferli.

Til að gera langa sögu stutta þá var
ég kominn til baka í fulla vinnu um
ári síðar. Fyrst byrjaði ég í hluta­
starfi og jók svo hægt og rólega við
mig þar til ég var aftur kominn í fullt
starf.

Þetta er langur bataferill þegar
maður er búinn að klessa harkalega
á vegginn. Þetta er ekki bara að
skreppa í sumarbústað í eina viku
sem leysir allt. Þetta er hörkuvinna
að koma sér til baka. Það hljómar
kannski skringilega að maður þurfi
að púla við að hvíla sig en hjá mér,
þá hef ég alltaf verið virkur – alltaf
á milljón – og að þurfa að kúpla mig
niður var bara með því erfiðara sem
ég hef gert.”
REYNSLUSAGA BJÖRNS
6,6%
AUKNING MILLI ÁRANNA
2018 OG 2019
3.308
BEIÐNIR BÁRUST UM
ÞJÓNUSTU VIRK ÁRIÐ 2019
2.092
EINSTAKLINGAR HÓFU
ÞJÓNUSTU HJÁ VIRK 2019
71%
KONUR
ÁHUGAVERÐ
TÖLFRÆÐI
HLUTFALL STARFSMANNA
SEM VINNA YFIR 50 KLST.
Á VIKU AÐ MEÐALTALI
29%
KARLAR
AF ÞEIM SEM LEITUÐU TIL
VIRK ÁRIÐ 2019 VORU
ALDURSDREIFING VIRK 2019
14%
25%
27%
21%
14%
n < 25 ára
n 25­34 ára
n 35­44 ára
n 45­54 ára
n 55­64 ára
n > 64 ára (0%)
n Svíþjóð
n Danmörk
n Noregur
n Finnland
n Ísland
*HEIMILD OECD
1,1%
2,3%
2,9%
3,8%
15,1%
þetta varðar og því almennt
séð ekki fjallað um kulnun
eftir kynjunum.“
Þrjár víddir kulnunar
Einkenni kulnunar eru margs
konar og kulnun kemur ekki
yfir mann eins og þruma úr
heiðskíru lofti heldur er af-
leiðing af langvarandi streitu-
ástandi. Einkenni geta verið
þreyta, gleymska, pirringur,
áhugaleysi, svefnleysi, þung-
lyndi, kvíði og fleira.
Berglind segir einkenni
kulnunar finnist á þremur
víddum.
„Samkvæmt WHO eru ein-
kenni kulnunar á þremur
víddum:
1) Orkuleysi eða örmögnun.
2) Að vera andlega fjarver-
andi í vinnu, hafa neikvæð
viðhorf eða tortryggni
tengd vinnustað.
3) Minni afköst í vinnu.
Þegar grunur vaknar um
kulnun er fyrsta skrefið að
ræða málið á vinnustað ef
mögulegt er og sjá hvernig
hægt er að bregðast við. Ef
vandinn er orðinn alvarlegur
og hindrandi þá er gott að leita
til heilbrigðisstarfsmanns, til
dæmis heimilislæknis.“
Hlaða batteríin
Til að minnka líkur á kulnun
er best að horfa á vinnustaðinn
og vinnuveitandann og hvað
þar sé hægt að gera til að
skapa heilbrigðara umhverfi.
„Ýmsar kenningar eru uppi
um hvers vegna fólk kulnar í
starfi. Helstu áhrifaþættirnir
sem koma fram í erlendum
rannsóknum eru samsvörun
milli starfs og starfsmanns.
Mikilvægt þykir að starfs-
maður upplifi að hann hafi
sjálfræði, tilheyri hópnum,
fái endurgjöf og viti hvert
hann leitar eftir aðstoð eða
stuðningi.
Það sem vinnuveitendur og
starfsmenn geta gert er að
huga vel að þessum þáttum,
huga að óeðlilegu álagi og að
gripið sé inn í þegar við á.
Huga þarf að því að tækifæri
gefist til að hlaða batteríin
milli tarna, að óeðlilegt álag
verði ekki samfellt og lang-
varandi. Ýmis verkfæri (t.d.
streitustiginn sem var nefndur
að ofan) eru til sem geta hjálp-
að við að eiga samtal um þessa
þætti. En samtalið og góð sam-
skipti almennt eru mikilvægir
þættir og gefur öllum aðilum
tækifæri á að bregðast við
snemma.“
Auka vitund
Berglind segir að það helsta
sem þurfi að gera í málefnum
kulnunar hér á landi á næst-
unni sé að ná utan um nýja
skilgreiningu Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunarinnar á
ástandinu.
Björn
Arnarson