Dagblaðið Vísir - DV - 01.04.2021, Blaðsíða 20

20 EYJAN
N ú sem fyrr er deilt um verslun með áfengi. Tilraunir til að aflétta
einokun ríkisins á smásölu
áfengis hafa engan árangur
borið en þess í stað hafa und-
anfarið komið fram hugmynd-
ir um að taka minni skref í átt
til frjálsari viðskiptahátta á
þessu sviði. Nýjasta tillagan í
því efni er frumvarp Áslaugar
Örnu Sigurbjörnsdóttur dóms-
málaráðherra sem felur í sér
að litlum brugghúsum verði
heimilt að selja bjór til neyt-
enda beint af framleiðslustað.
Samkvæmt frumvarpinu er
það „lítið brugghús“ þar sem
framleiddir eru innan við 500
þúsund lítrar af bjór á ári.
Litlu brugghúsin
Talsverð gerjun hefur verið
í bruggun áfengs öls undan-
farin ár, sér í lagi á lands-
byggðinni. Tugir brugghúsa
eru starfandi sem veitt hafa
fjölda fólks atvinnu en mikil
nýsköpun einkennir þessa
vaxandi atvinnugrein. Oft er
talað um handverksbrugghús
í þessu sambandi en á hinum
Norðurlöndunum er þeim al-
mennt heimilt að selja áfengt
öl í smásölu.
Ha ndverksbr ugghúsi n
tengjast mörg hver ferðaþjón-
ustu og bjóða gjarnan upp á
sýnisferðir um framleiðsluna
og gestir fá þá vitaskuld að
bragða á hinum dýra miði – en
þá einungis á grundvelli vín-
veitingaleyfis. Gestir fá ekki
að kaupa áfengi í neytenda-
umbúðum frá brugghúsinu til
að taka með sér heim því ís-
lenska ríkið er með einkaleyfi
til smásölu á vörunni.
Við bætist að litlu brugg-
húsin eiga stundum erfitt með
að koma vörum sínum á fram-
færi í Áfengisverslun ríkisins
og sumar tegundir eru aðeins
framleiddar tímabundið og
í litlu magni. Í greinargerð
með frumvarpinu er bent á að
hér halli á litla framleiðendur
í samkeppninni við risana á
markaðnum.
Ríkisverslunin mótmælir
Ekki skorti forstöðumenn
Áfengis- og tóbaksverslun
ríkisins stóru orðin um litlu
brugghúsin í áliti sínu á frum-
varpinu en þeir segja að yrði
frumvarpið að lögum brystu
forsendur rekstrar Ríkisversl-
unarinnar. („Gott ef satt væri“
myndu andstæðingar hennar
segja.) En í álitinu segir nánar
tiltekið að ef tuttugu af þess-
um litlu brugghúsum „myndu
á einu ári selja allt að 500.000
lítra eigin framleiðslu í smá-
sölu á grundvelli undanþágu-
heimildarinnar næmi heildar-
sala þeirra allt að 10.000.000
áfengislítrum, sem samsvarar
hátt í helmingi allrar bjórsölu
ÁTVR síðastliðið ár. Því getur
varla talist um þrönga undan-
þágu frá ríkiseinkasölunni að
ræða.“
Í samtali við Mbl.is á dögun-
um sagði dómsmálaráðherra
að þessi fullyrðing stæðist
ekki þar sem umræddur bjór
væri aðeins 2,3% af heildar-
sölu Ríkisverslunarinnar.
Ráðherrann sagði svo: „Það
er auðvitað ótrúlegt hvernig
opinberir aðilar leggjast gegn
öllum samkeppnisrekstri eins
og þessi umsögn leiðir af sér.
Meira að segja örlítil breyting
fyrir nokkur brugghús er talið
ógna sterkri stöðu ríkisversl-
unarinnar.“
Mótsagnir
Haukur Örn Birgisson lög-
maður henti gaman að þessu
í pistli í Fréttablaðinu á dög-
unum og spurði hver hefði
„ekki samúð með því sjónar-
miði einokunarrisans að aukið
verslunarfrelsi muni hugsan-
lega leiða til þess að viðskipta-
vinirnir ákveða frekar að
versla annars staðar? Þetta er
beinlínis ómannúðlegt gagn-
vart ÁTVR, ef maður hugsar
út í það. Engan skal þó undra
þótt ríkisstofnun, sem hefur
það lögfesta markmið að tak-
marka aðgengi að áfengi á
sama tíma og hún hreykir sér
af miklu vöruúrvali í verslun-
um sínum, skuli vera rugluð í
ríminu.“
Tímaskekkja?
Á hafta- og skömmtunarárum
síðustu aldar var ýmsum
ríkiseinkasölum komið á fót,
svo sem Bifreiðaeinkasölu
ríkisins, Grænmetisverslun
ríkisins, Raftækjaeinkasölu
ríkisins og Lyfjaverslun rík-
isins. Með frjálsari viðskipta-
háttum hafa nánast allar þess-
ar stofnanir verið aflagðar ef
undan eru skildar Áfengis- og
tóbaksverslun ríkisins og Frí-
höfnin á Keflavíkurflugvelli.
Einokunarfyrirkomulag
ríkisins með löglegar neyslu-
vörur hamlar heilbrigðri sam-
keppni og felur í sér mikla
skerðingu á atvinnufrelsi
fólks. Þetta er almennt viður-
kennt enda að mestu horfið
frá ríkiseinkasölu á vörum.
Talsmenn núverandi fyrir-
komulags segja aftur á móti
gjarnan að ekki sé rétt að
líta á áfengi sem hverja aðra
neysluvöru. Á hinn bóginn
má þá spyrja hvers vegna ís-
lenska ríkið taki sér þá ekki
einkaleyfi til smásölu lyfja
sömuleiðis. Þar er á ferðinni
vara sem sannarlega er mjög
sérstaks eðlis og vandmeð-
farin. Raunar svo vandmeð-
farin að til að mega versla
með hana þarf að hafa lokið
löngu háskólanámi auk sér-
stakra starfsréttinda.
Áfram verður deilt
Röksemdafærslan er raunar
oft æði sérstæð þegar kemur
að stuðningi við Ríkisverslun-
ina, líkt og Haukur Örn benti
á. Starfsmenn verslunarfyrir-
tækja á almennum markaði
eru auðvitað ekki verr til þess
fallnir að gæta að lögum um
áfengiskaupaaldur heldur en
ríkisstarfsmenn. Og ef til-
gangur Áfengisverslunar
ríkisins er að tryggja vöruúr-
val mætti allt eins halda því
fram að ríkisvaldið ætti að
starfrækja matvöruverslanir
á stöðum þar sem rekstrar-
grundvöllur er vart til staðar
sökum fámennis. Raunar
mætti þvert á móti ætla að
afnám einkaleyfis ríkisins á
sölu áfengis yrði til að efla
verslun í dreifðum byggðum
og atvinnustarfsemi þar – með
sama hætti og sala bjórs beint
úr litlu brugghúsunum.
Ölið beint frá býli yrði
hænu skref í þá átt að færa
fyrirkomulag áfengissölumála
hér á landi nær því sem tíðk-
ast víðast hvar annars staðar
í Evrópu. – En eftir stendur
deilan um stóra málið: Einok-
un ríkisins á smásölu áfengis
sem mun án efa verða tekist
á um lengi enn. Hér skal því
spáð að síðasta frumvarpið um
afnám einkaleyfisins sé ekki
enn komið fram. n
Einokunar-
fyrirkomu-
lag ríkisins
með löglegar
neysluvörur
hamlar
heilbrigðri
samkeppni
og felur í
sér mikla
skerðingu á
atvinnufrelsi
fólks.
Á ÞINGPÖLLUM
Björn Jón
Bragason
eyjan@eyjan.is
SKOÐANAPISTILL
RÍKISEINKASALAN OG LITLI
ATVINNUREKANDINN
Mikil gerjun er í rekstri brugghúsa sem ekki fá að selja vörur sínar beint
til neytenda. Frumvarp dómsmálaráðherra gerir ráð fyrir að hægt verði að
kaupa bjórinn á framleiðslustað. Áfengisverslun ríkisins andvíg frumvarpinu.
1. APRÍL 2021 DV
Deilunni um
verslun með
áfengi er
hvergi nærri
lokið.
MYND/ERNIR