Bændablaðið - 12.05.2021, Qupperneq 42

Bændablaðið | Miðvikudagur 12. maí 202142
Samkvæmt mælingum Hagstofu
Íslands hækkaði vísitala
neysluverðs um 0,7% í apríl.
Ársverðbólga mælist nú 4,6%
en var 4,3% í mars og hefur ekki
mælst meiri síðan í ársbyrjun
2013. Þessi hækkun er meiri en
flestir greiningaraðilar höfðu spáð.
Það er vissulega áhyggjuefni ef
verðbólgan er að ná sér á strik
núna á vordögum 2021. En að
sama skapi er nauðsynlegt að
draga fram aðalatriði í málinu.
Skoðanir greiningaraðila
Sama dag og fréttir um hækkun
vísitölunnar birtust tjáðu helstu
greiningaaðilar sig um stöðuna. Á
vefmiðlinum visir.is var t.d. haft eftir
hagfræðingi Íslandsbanka að orsakir
hækkunar vísitölu neysluverðs væru:
„Fyrst og fremst er það mjög hröð
hækkun íbúðaverðs milli mánaða
sem er sú mesta sem við höfum
séð síðan 2016. Langt umfram
það sem allir bjuggust við. Ein og
sér ýtir [hún] verðlagi upp um 0,4
prósent í mælingum Hagstofunnar.
Þar á eftir voru matvörur að hækka
talsvert meira en við áttum von á,
sér í lagi mjólkurvörur.“ Síðan segir
hann og er að vísa til mjólkurverðs:
„Það er ákveðið umhugsunarefni,
þar sem það er ekki markaðsverð
þar, heldur verð ákveðið af
miðlægri nefnd.“ Nú er það svo
að vaxtalækkanir Seðlabankans
sem margir telja að eigi ríkan þátt
í hækkun húsnæðisverðs og sem að
sögn hagfræðingsins útskýra þorra
veðlagshækkunarinnar, er einnig
ákveðnar af „miðlægri nefnd“, þ.e.
peningastefnunefnd Seðlabankans.
Sú hugsun læðist að hvort ekki sé
sama hver „miðlæga nefndin“ er að
hans áliti.
Verðlagsnefnd búvara sem
ákvað umrædda hækkun á verði
mjólkurvara hefur starfað áratugum
saman á grundvelli laga nr.
99/1993. Hlutverk hennar er að
tryggja að kjör bænda dragist ekki
aftur úr kjörum viðmiðunarstétta.
Í því skyni tekur hún ákvarðanir
um breytingar á mjólkurverði í
samræmi við þær kostnaðarhækkanir
sem bændur hafa þurft að mæta.
Þetta gerir hún eftir á, það er eftir
að kostnaðarhækkanir hafa átt sér
stað. Þessar verðleiðréttingar eru því
viðbrögð við liðinni verðbólgu. Sama
á við hækkanir á heildsöluverði.
Þessar hækkanir geta því ekki verið
sjálfstæður verðbólguhvati eins og
hagfræðingur Íslandsbanka virðist
telja. Hvað orsakir verðbólgunnar
snertir, miklu fremur að horfa til
„miðlægra“ ákvarðana Seðlabankans,
ríkis og sveitarfélaga um fjölmarga
verðlagsþætti og launakjör sem
vissulega hafa verið sjálfstæðir
verðbólguhvatar á liðnum misserum.
Hækkun á verði mjólkurvara 1.
apríl þurfti tæpast að koma á óvart.
Eins og fyrr greinir er hækkunin
eftir á og er til að mæta áföllnum
kostnaðarhækkunum undanfarna
mánuði. Hún var síðan auglýst
opinberlega þann 1. apríl.
Mjólkurvörur nema 2,6% í
vísitölu neysluverðs
Mikilvægt er að átta sig á því að
mjólkurvörur eru mjög lítill hluti
af vísitölu neysluverðs og hefur
sá hluti farið lækkandi yfir tíma.
Á síðastliðnu ári var hlutdeild
mjólkurvara í vísitölunni aðeins
2,7% (sjá heimasíðu Hagstofu
Íslands). Frá og með 1. apríl sl. var
hlutdeild þeirra svo lækkuð í 2,6%.
Af þessari ástæðu er afar langsótt
svo ekki sé nú meira sagt að reyna
að útskýra vaxandi verðbólgu með
hækkun í verði mjólkurvara. Hefði
til að mynda verð á mjólkurvörum
alls ekki hækkað 1. apríl hefði
ársverðbólgan numið 4,5% en
ekki 4,6%. Sumir gengu svo langt
að tiltaka sérstaklega hækkun á
smjöri sem verðbólguvald. Hið
rétta er að smjör vegur 19/10.000 í
vísitölu neysluverðs (sjá heimasíðu
Hagstofu Íslands). Hækkun á smjöri
nú útskýrir því vel innan við 0,02%
af hækkun vísitölunnar.
Kjaraskerðing
mjólkurframleiðenda er orðin
Sú hækkun á verði mjólkurvara sem
verðlagsnefnd búvara ákvað 1. apríl
sl. er sú fyrsta síðan 1. júní 2020. Í
millitíðinni hafa bændur orðið fyrir
verulegri kjaraskerðingu vegna
hækkana á verði þeirra aðfanga sem
þeir þurfa að nota í búrekstrinum.
Öfugt við flestar aðrar stéttir hafa
kjör bænda því versnað á tímabilinu
en ekki batnað. Sú hækkun á
mjólkurverði sem varð 1. apríl miðar
að því að færa kjör bænda aftur að
kjörum viðmiðunarstéttanna. Tapið
vegna kostnaðarhækkananna í
millitíðinni verða þeir hins vegar
að bera bótalaust.
Vonandi tekst okkur að kveða
verðbólgudrauginn niður en það eru
skaðlegar grillur að kenna verðlagi
á mjólkurafurðum um hann.
Erna Bjarnadóttir,
hagfræðingur og verkefnastjóri
hjá MS
Í fjölbýlu borgarsamfélagi sam­
tímans hafa margir lítil sem
engin tengsl við náttúruna. Af
þeim sökum minnkar einnig
tengingin við jarðveginn, það
efni sem er hvað mikilvæg­
ast fyrir lífsviðurværi okkar.
Jarðvegurinn er hluti kerfis­
ins sem nærir lífið; náttúruleg
kolefnisgeymsla sem líkt og loft
og vatn gerir lífið á jörðinni
mögulegt.
Umhverfisvernd er stærsta
sameiginlega ábyrgðarhlutverk
okkar mannanna í dag og stór
þáttur í að stuðla að umhverfis-
vernd er að skila frá sér minni
úrgangi. Endurvinnsla á hug
okkar allan þessa dagana en hér
ætlum við að fjalla um jarðgerð/
moltugerð.
Jarðgerð er stýrt ferli
Niðurbrot lífrænna efna gerist
frekar hægt í náttúrunni. Með
jarðgerð er leitast við að flýta
ferlinu með því að skapa kjörað-
stæður fyrir örverur og smádýr.
Molta er mismikið niðurbrotið
efni, stútfullt af næringarefnum.
Jákvæð áhrif moltu eru einnig
fólgin í aukinni heldni jarðvegs
á næringarefni, loftun hans og
vatnsbúskap. Athygli og áhugi
almennings og sveitarfélaga hefur
verið vakinn á mikilvægi þess að
koma sem mestu af lífrænum
úrgangi aftur í umferð. Ýmsar
leiðir eru færar að því markmiði,
skoðum þær aðeins betur.
Jarðgerð er stýrt ferli og afurð
hennar fer algjörlega eftir því sem
sett er í kassann og eru margar
breytur sem má hafa stjórn á. Þá er
hægt að haga því þannig að jarð-
gerðin klárist á nokkrum vikum
upp í nokkra mánuði. Hefðbundið
jarðgerðarferli sem flestir þekkja
er að nota tunnur eða önnur ílát
þar sem garðaúrgangi og mat-
arleifum er safnað saman til að
hraða niðurbroti. Hægt er að fara
nokkrar leiðir við jarðgerðina.
Heit jarðgerð fer fram í lokuðu
einangruðu íláti, oftast úti í garði.
Í ílátið má setja garðaúrgang og
lífrænar leifar frá heimilinu.
Önnur sambærileg aðferð kallast
volg jarðgerð og fer fram í opnu
íláti, trékassa eða tunnu, líka úti í
garði. Að lokum má nefna kalda
jarðgerð sem fer fram í lokuðu
íláti þar sem ánamaðkar sjá alfarið
um niðurbrotið. Það getur farið
fram innan dyra eða utan.
Ánajarðgerð í eldhúsinu
Ein leið til að breyta eldhúsúr-
gangi í áburð er með ána-/orma-
jarðgerð. Hér á landi hefur fólk
verið með box eða fötu inni hjá
sér í þvottahúsi, bílskúr eða jafn-
vel í eldhúsinu. Ormarnir sem
notaðir eru í ferlið eru sérstakir
rauðir haugánar. Til að byrja með
ormabú þarf eftirfarandi: Uþb. 40
lítra dökkt plastbox (því ormarnir
vilja vera í myrkri), jarðveg í botn-
inn, niðurrifinn dagblaðapappír
og rauða haugána. Á boxið þarf
að setja súrefnisgöt og passa að
þau séu ekki svo stór að ormarnir
komist út um þau. Þeir geta annað
um það bil þyngd sinni hvern dag.
Raki þarf að vera hæfilegur í kass-
anum, ef hann er of lítill má úða
aðeins með vatni en ef hann er
of mikill þarf að bæta við dag-
blaðapappírsræmum. Þessi jarð-
gerð byggist á loftháðu ferli, þ.e.
ormarnir þurfa súrefni til að vinna
og þrífast. Það má ekki hitna of
mikið í hrúgunni og þeir þurfa að
ná að anna niðurbrotinu svo ekki
komi lykt af öllu saman. Ferlið
er einfalt og lyktarlaust ef fylgt
er leiðbeiningum.
Bokashi-ferlið
Önnur áhugaverð innanhúss
jarðgerð er svokölluð Bokashi-
aðferð. Bokashi þarf ekki mikið
pláss frekar en ormajarðgerðin.
Henni má koma fyrir í bíl-
skúrnum, þvottahúsinu eða undir
eldhúsvaskinum. Smátt skornum
matarafgöngum og lífrænu efni er
safnað í fötuna, sérstökum hvata
stráð yfir, þjappað lítillega og
lokað og hefst þá ferlið. Smám
saman fyllist fatan og þá er hún
látin standa í mánuð á meðan fata
númer tvö er fyllt. Við þetta fellur
til vökvi, mismikill eftir hráefninu
sem í fötuna fer. Vökvanum má
tappa af og nýta sem blómaáburð
ef hann er þynntur með vatni eða
niðurfallshreinsi ef notaður einn
og sér. Gott er að grafa holu til að
tæma úr fötunni í eða beint ofan
á beð en vegna þess hve afurðin
er súr er ekki æskilegt að setja
hana strax við rætur plantna.
Bokashi brýtur lífræna efnið
ekki niður heldur sýrir það svo
það brotnar auðveldlega niður
þegar það kemur út í náttúruna.
Þetta er loftfirrt ferli og leysir úr-
gangurinn hvorki kolefni né nitur
út í andrúmsloftið líkt og gerist í
hefðbundinni moltugerð og skilar
að lokum kolefnunum aftur í jarð-
veginn.
Lokaorð
Jarðgerð er fyrir alla, konur og
kalla. Hægt að stunda hana hvar
sem er, í íbúð eða húsi, uppi í
sveit eða í bæ og borg. Jarðgerð/
safnhaugagerð er ferli þar sem
maðurinn notast við náttúrulega
ferla, breytir lífrænu hráefni í
moldarkennt efni eða afurð sem
kallast molta. Lífrænn úrgangur
eru verðmæti sem á að nýta en
ekki losa sig við. Úrgangur er
auðlind.
Brynja Þórarinsdóttir, Sigrún
Eir Þorgrímsdóttir, Skírnir
Þór Sigfússon, Þóranna Dögg
Björnsdóttir og Guðrún Kristín
Svavarsdóttir, nemendur í
Garð yrkju skólanum á Reykjum
haustið 2020.
GARÐYRKJUSKÓLI LBHÍ REYKJUM
Hefðbundin heimajarðgerð
og aðrar óhefðbundari
Jarðgerð.
SAMFÉLAGSRÝNI
Hlutur mjólkurvara fer lækkandi
í vísitölu neysluverðs
Erna Bjarnadóttir.
Hvaða lán eru „rétt lán“ fyrir heimilin?
Fyrir utan alvarleg áföll og veik­
indi, er fátt sem skekur heimilin
jafn mikið og fjárhagslegt óöryggi
en því miður er þjóðfélagið okkar
þannig upp byggt að fjárhagslegt
óöryggi er viðvarandi ástand
hjá mjög stórum hluta heimila á
Íslandi.
Það eru fáir sem komast hjá því að
taka húsnæðislán til að koma sér þaki
yfir höfuðið og það er þar sem ballið
byrjar fyrir alvöru því íslensk heimili
hafa allt of lengi búið við einhver
verstu lánakjör í okkar heimshluta.
Jú, það er rétt að vextir eru í sögu-
legu lágmarki á Íslandi um þessar
mundir og því auðveldara en yfirleitt
áður að taka hagstæðustu lánin, sem
eru óverðtryggð lán sem eru ALLTAF
betri kostur en verðtryggð lán.
En þessi „hagstæðu óverðtryggðu
lán“ eru engu að síður á breytilegum
vöxtum og yfir vofir alltaf sú ógn að
þeir muni hækka og greiðslubyrði
verða óviðráðanleg, því það er stað-
reynd að lánastofnanir eru fljótar að
taka en lengi að skila.
Ef Seðlabankinn hækkar vexti
skilar það sér hratt inn í lánasamn-
inga, en ef vaxtaviðmið Seðlabankans
lækka er annað upp á teningnum og
þá tekur allt mikið lengri tíma.
Það er t.d. staðreynd að vaxta­
lækkanir Seðlabankans hafa ekki
skilað sér nema að litlu leyti til
heimilanna. Núverandi vextir eru
þannig um 230% hærri en þeir
gætu verið sé tekið mið af stýri­
vaxtalækkunum undanfarinna
tveggja ára.
Þetta eru engar smá upphæðir fyrir
hvert heimili.
En svo um leið og ljóst var að stýri-
vextir Seðlabankans myndu hækka
aðeins fór fjármálaráðherra að hafa
áhyggjur af því að heimilin sem væru
með óverðtryggð lán myndu ekki ráða
við greiðslubyrðina sem kæmi í kjölfar
vaxtahækkana.
Við hjá Hagsmunasamtökum
heim ilanna sendum þá frá okkur
yfirlýs ingu, þar sem við bentum á
alla þá lækkun sem heimilin ættu enn
þá inni hjá bönkunum, en fátt varð um
svör. Hræðsluáróðurinn gegn óverð-
tryggðum lánum hélt áfram.
Það má færa rök fyrir því að
hræðslu áróðurinn eigi rætur í sérhags-
munagæslu því verðtryggð lán heim­
ilanna eru ein helsta mjólkurkú fjár­
málafyrirtækjanna. Verð tryggingin
er gullgæs sem verpir vel.
Það fór því um menn þegar heim-
ilin tóku að flýja verðtrygginguna í
stórum stíl.
Hagsmunir fjármálaráðherra og
vina hans hjá hagsmunasamtökum
fjármálafyrirtækja (SFF) fara engan
veginn saman við hagsmuni heim-
ilanna.
Verðtryggð lán eru verstu lán sem
heimilin geta tekið. Þau eru e.k. „hun-
angsgildra“ þar sem bráðin er tæld
inn með lægri afborgunum en áður
en langt um líður fara þær að hækka
og hægt en örugglega lokast gildran
og bráðin er föst.
Óverðtryggð lán eru ALLTAF
betri en verðtryggð en engu að síður
varasöm vegna þess að þá hafa fjár-
málafyrirtækin sína tryggingu í breyti-
legum vöxtum sem þau hafa á stund-
um hækkað með ólögmætum hætti án
þess að nánar sé farið í þá sögu hér.
Það er sorgleg staðreynd að í raun
eiga neytendur ekki kost á „réttum
lánum“ á Íslandi og að ekkert er að
marka ráðleggingar fjármálaráðherra
eða annarra spekinga sem haga segl-
um eftir vindi sérhagsmuna.
Á síðasta ári ráðlagði fjármálaráð-
herra, sá sem stjórnar ríkisfjármálun-
um, fólki að taka óverðtryggð lán, en
nú virðist hann vara fólk við þeim.
Hvenær eigum við að trúa honum?
Nú eða þá?
Hvernig væri að taka upp al ­
menni lega efna hagsstjórn hérna
sem byggir ekki á því að féfletta og
blóð mjólka heimili landsins?
Almenningur er ekki fóður fyr ir
bankana!
Fólkið fyrst og svo allt hitt.
Ásthildur Lóa Þórsdóttir
Formaður Hagsmunasamtaka
heimilanna og frambjóðandi
Flokks fólksins
Ásthildur Lóa Þórsdóttir.