Morgunblaðið - 12.02.2021, Blaðsíða 47

FÖSTUDAGUR 12. FEBRÚAR 2021 MORGUNBLAÐIÐ 47
Bláu húsin v/Faxafen
Sími 553 7355 • Selena undirfataverslun
Mix & Match
sundföt frá Panache
Frábær snið og fjölbreyttar stærðir
Vefverslun www.selena.is
að þroskast fram yfir tvítugt sem gerir unglinga enn viðkvæmari.
Þróunin á Íslandi varðandi minnkandi drykkju unglinga síðastliðin ár
er mikið fagnaðarefni.
Athyglisvert er að kyn getur skipt máli. Áfengi er til dæmis hættu-
legra fyrir konur en karlmenn ekki einungis vegna þess að konur
þola oft minna magn vegna stærðar og þyngdar, heldur vegna ens-
íms í maga kvenna sem vinnur verr úr áfengi en ensím í maga karla.
Auk þess er sannað að ákveðna prósentu brjóstakrabbameina
kvenna má rekja beint til áfengisdrykkju.
Þá sýna rannsóknir mun meiri áhættu fyrir einstaklinga með at-
hyglisbrest og ofvirkni eða mótþróaröskun á að þróa með sér fíkn og
vísbendingar eru um að persónueinkenni eins og hvatvísi, nýjunga-
girni eða áhættusækni sé algengari hjá einstaklingum með fíkni-
sjúkdóma.
Enn fremur geta andleg veikindi eins og þunglyndi og kvíða-
röskun aukið áhættu á fíkn. Stress er jafnframt almennt talið
áhættuþáttur.
Auk erfðaþátta hafa umhverfi og félagslegir þættir áhrif á fíkni-
hegðun. Það gefur augaleið að sú áhætta er jafnbreytileg og um-
hverfi og félagslegir þættir eru. Fjölskyldustaða, fjárhagsstaða, trú-
rækni og menntunarstaða er til dæmis allt talið mikilvægir þættir.
Umhverfisþættir virðast mikilvægari á unglingsárunum, en síðar vex
erfðaþættinum ásmegin.
Þegar hinar ýmsu áhættur og mögulegir orsakavaldar eru tekin
saman er ljóst að flestir falla einhvern tímann á ævinni inn í einhvern
áhættuhópinn. Áhættuþættir í erfðum eða umhverfi auka vissulega
líkurnar, en það er enginn óhultur.
Það má því segja að kenningar og hin ýmsu fræði megi ekki láta
okkur missa sjónar á aðalatriðinu. Það geta allir ánetjast efnum eða
hegðun. Fíkn er flókin og alls konar. Stöðug neysla er oftar en ekki
vanabindandi og fíkn kemur aftan að fólki.
Það velur enginn að ánetjast efnum eða hegðun.
Mikilvægt er því að við séum á varðbergi gagnvart fíknisjúkdóm-
um, alveg eins og við erum gagnvart til dæmis sumum hjartasjúk-
dómum eða sykursýki II sem enginn velur að veikjast af en eru taldir
vera lífsstílssjúkdómar.
Af ofangreindu má sjá að fordómar eiga ekki rétt á sér ekki frekar
en ef um aðra sjúkdóma væri að ræða. Sýnum umburðarlyndi og
samkennd.
Að endingu má nefna að til þess að bregðast við vandanum væri
æskilegt að skima fyrir neikvæðu neyslumynstri, til dæmis með
stuttum inngripum hjá heilbrigðisstarfsfólki með það fyrir augum að
grípa fyrr inn í. Eins þurfa að vera í boði fjölbreytt og einstaklings-
miðuð meðferðarúrræði.“
Rannveig Borg Sigurðardóttir er starf-
andi lögfræðingur í Sviss, áhugamann-
eskja um heilbrigt líferni og nemi í al-
þjóðlegri fíknifræði við King’s College.