Morgunblaðið - 08.03.2021, Síða 19

UMRÆÐAN 19
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 8. MARS 2021
Undanfarið hafa
nokkrir íslenskir
ráðamenn og al-
mennir borgarar lýst
yfir áhyggjum sínum
vegna ástandsins í
Xinjiang-héraði í
Kína, og hafa fréttir
verið fluttar af Xinji-
ang í fjölmiðlum.
Margar af fréttunum
og umfjölluninni hafa
ekki verið í samræmi við raun-
veruleikann og langar mig að
nota tækifærið til að leiðrétta
ýmsar staðreyndir og vona að
það komi að einhverju gagni.
1. Stofnun endurmenntunar- og
þjálfunarmiðstöðva er tilrauna-
verkefni til að fyrirbyggja og
draga úr öfgaskoðunum og
hryðjuverkaógn.
Frá seinni hluta 9. áratugar
síðustu aldar og fram til ársins
2016, mátti almenningur í Xinji-
ang þola vaxandi uppgang
hryðjuverkaógna og trúarlegra
öfgaskoðana, yfirvöld í Xinjiang
ákváðu að koma á stofn endur-
menntunar- og þjálfunarmið-
stöðvum í þeim tilgangi að koma
böndum á þessa stigvaxandi þró-
un. Í grunninn voru þessar stöðv-
ar í engu frábrugðnar sambæri-
legum stöðvum í Bandaríkjunum
(community corrections), í Bret-
landi (DDP, Desistance and Dis-
engagement Programme) og mið-
stöðvum í Frakklandi sem voru
settar á stofn til að draga úr
öfgaskoðunum, og voru í fullu
samræmi við viðmið
og í anda stefnu
Sameinuðu þjóðanna
í baráttunni gegn
hryðjuverkaógn.
Þessar miðstöðvar
voru á engan hátt
svokallaðar „fanga-
búðir“. Í miðstöðv-
unum fór fram
kennsla í opinberri
kínversku í ræðu og í
riti, kynning á gild-
andi lögum, kennsla í
iðngreinum og til-
raun til aföfgavæðingar. Þátttak-
endur voru útskrifaðir eftir að
ákveðinni færni var náð. Gildandi
lögum um mannvirðingu, per-
sónufrelsi og trúariðkun var í
hvívetna framfylgt. Miðstöðv-
arnar voru reknar eins og heima-
vistarskólar og nemendur gátu
fengið leyfi til að sinna persónu-
legum erindum. Nemendur höfðu
fullt frelsi og lögbundið leyfi til
að sinna sinni trúariðkun í þess-
um leyfum. Í lok október 2019
höfðu allir nemendur lokið sínum
námskeiðum, fundið sér starf og
hafið betra líf. Nú um stundir eru
engar endurmenntunar- og þjálf-
unarmiðstöðvar starfræktar í
Xinjiang-héraði. Það hafa ekki
verið neinar ofbeldisfullar
hryðjuverkaárásir í héraðinu í
meira en fjögur ár í röð, sem
sýnir fram á að þessar aðgerðir
til að berjast á móti hryðjuverk-
um og öfgaskoðunum hafa virkað
og skilað góðum árangri.
2. Ásakanir um „þjóðarmorð á
Uyghurum í Xinjiang“ eru upp-
spuni frá rótum. Áður en fyrrver-
andi utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna, Mike Pompeo, lét af
störfum, gaf hann út yfirlýsingu
þess efnis að Kína hefði framið
glæp gegn mannkyninu og framið
þjóðarmorð á Uyghur-múslímum
og öðrum minnihlutahópum í
Xinjiang. Þessar ásakanir eru
byggðar á loðnum ósannindum,
runnum undan rifjum fræði-
mannsins Adrians Zenz, sem hef-
ur lengi haft horn í síðu Kína, og
ástralskri stefnumótunarstofnun
sem hefur verið fjármögnuð af
bandarískum stjórnvöldum og
vopnasölum. Þessir ótrúverðugu
aðilar hafa farið fremstir í flokki
þeirra sem hafa stundað raka-
lausan rógburð og skrímslavæð-
ingu gagnvart Kína. Glæpir gegn
mannkyni og þjóðarmorð eru
skýrt skilgreind í alþjóðlegum
lögum. Atburðir af þessu tagi
hafa aldrei gerst, eru ekki að
gerast og munu aldrei eiga sér
stað í Kína. Þvert á móti hefur
fjöldi Uyghura aukist um 25,04%
á árunum milli 2010 og 2018, sem
er meiri aukning en er meðal
annarra íbúa Xinjiang-héraðs,
sem var um 13,99% á sama tíma-
bili, og meðal Han-Kínverja, þar
sem fjölgunin var um 2%. Minni-
hlutahóparnir hafa í gegnum tíð-
ina ekki þurft að fylgja ströng-
ustu reglum varðandi
fæðingartíðni, og það er alls eng-
in fótur fyrir sögusögnum um
„þvingaðar ófrjósemisaðgerðir“
meðal kvenna úr Uyghur-
hópnum, lífslíkur íbúa Xinjiang-
héraðs hafa síðan farið úr 30 ár-
um upp í 72 ár á síðustu sex ára-
tugum eða svo. Íbúar Xinjiang
njóta núna efnahagslegra fram-
fara og þjóðfélagslegs stöð-
ugleika og lifa hamingjuríku lífi.
Tekist hefur að viðhalda og
vernda tungumál, hefðir og siði
allra minnihlutahópa í Xinjiang.
Á árinu 2019 heimsóttu yfir 200
milljónir ferðamanna Xinjiang.
Svæðið hefur boðið sendi-
fulltrúum, blaðamönnum og al-
menningi frá ýmsum löndum í
heimsókn, sem hafa orðið djúpt
snortnir af því hve samstaðan,
sameiningin og hamingjan er
mikil hjá öllum þjóðarbrotum í
þessu ægifagra héraði.
3. Það er enginn grundvöllur
fyrir ásökunum um svokallaða
„þrælkunarvinnu“ í Xinjiang.
Þessar sögusagnir eru ættaðar
úr ranni áströlsku stefnumót-
unarstofnunarinnar. Því að fá-
tækur almenningur í suðurhluta
Xinjiang kjósi af eigin hvötum að
starfa annars staðar innan Kína
til að auka tekjur sínar, hefur
verið snúið upp í „nauðung-
arvinnu“. Það er raunin að verka-
menn frá minnihlutahópum í
Xinjiang hafa frelsi til að velja
sér starf og staðsetningu starfs-
ins. Réttur þeirra til að njóta
launa fyrir störf sín, hvíldar, af-
þreyingar, starfsöryggis, al-
mannatrygginga, trúfrelsis og
tjáningarfrelsis á eigin þjóðtungu
er tryggður með lögum. Ríkis-
stjórnin hefur gripið til fjöl-
breyttra úrræða til að auka at-
vinnu og bæta upplýsingaflæði
með því markmiði að auka starfs-
ánægju og innkomu allra minni-
hlutahópa. Enginn úr hópi verka-
manna úr minnihlutahópum er
neyddur til að leita vinnu út fyrir
sjálfstjórnarhéraðið. Sumir hafa
talað af vandlætingu um „þræla-
vinnu“ til að draga úr mögu-
leikum íbúa Xinjiang til þess lög-
bundna réttar sem þeir njóta í
þeirri viðleitni að leita að betra
lífi fjarri heimahögunum. Það
eina sem þessi málflutningur skil-
ar er að hrekja Xinjiang aftur til
lokunar og afturhalds, en það
gengur þvert á vilja íbúa þar. Í
grunninn má segja að hin svoköll-
uðu málefni Xinjiang snúist ekki
um mannréttindi, minnihluta og
trúarbrögð, eheldur um baráttu
gegn ofbeldi, hryðjuverkum, að-
skilnaði og öfgaskoðunum.
Gamalt máltæki segir: „Sjón er
sögu ríkari“. Ég vona að ykkur
auðnist að líta á ástand og at-
burði í Xinjiang á grunni stað-
reynda, en ekki loðinna gróu-
sagna og áróðurs. Þegar
COVID-19 faraldrinum lýkur
bjóðum við alla íslenska vini okk-
ar velkomna í heimsókn til Xinji-
ang til að sjá með eigin augum
aðstæður í héraðinu og öðlast þar
með dýpri skilning á Kína.
Nokkrar staðreyndir varðandi
hin heitu málefni tengd Xinjiang
Eftir Jin
Zhijian »Ég vona að ykkur
auðnist að líta á
ástand og atburði í
Xinjiang á grunni stað-
reynda, en ekki loðinna
gróusagna og áróðurs.
Jin Zhijian
Höfundur er sendiherra
Kína á Íslandi.
Í dag hefur rofað
til í Covid-faraldr-
inum. Ísland er á
besta stað allra þjóða
í baráttunni gegn
veirunni. Í verstu
hryðjum faraldursins
áttu fórnfýsi og elja
þeirra sem stóðu í
framlínunni stærstan
þátt í því að heil-
brigðiskerfið hélt
velli. Án framlags kvenna í fram-
línu, ekki síst sjúkraliða og hjúkr-
unarfræðinga, væri Ísland ekki á
þeim ákjósanlega stað gagnvart
Covid-19 sem raun ber vitni. Þetta
er hollt að undirstrika á alþjóð-
legum baráttudegi kvenna, 8.
mars.
Álagið á framlínuna
Slítandi álag á framlínufólk birt-
ist í þremur lotum faraldursins
með margvíslegum hætti. Mann-
eklan í heilbrigðisgeiranum olli því
að í framlínu þurfi sama fólkið,
ekki síst sjúkraliðar og hjúkr-
unarfræðingar, að ganga langar
vaktir svo vikum skipti.
Stöðugur ótti við mögulegt smit
var einn af álagsþáttunum. Fólk
óttaðist að bera smit inn á heimilið
eða smita samstarfsfólk. Óttinn
brýst fram í því að mjög margt
fólk í framlínu einangrar sig fé-
lagslega, og fer í sjálfskipaða
sóttkví milli vakta. Fólk sker á
tengsl fyrir utan nánustu fjöl-
skyldu, og stundum við hana líka.
Eftir mánuði, misseri, jafnvel heilt
ár, hefur þetta djúp áhrif á líðan
fólks í framlínunni.
Ekki bætir úr skák að þar sem
Covid-19 er bráðsmitandi er óhjá-
kvæmilegt að í framlínunni klæðist
fólk mjög óþægilegum sóttvarn-
arbúningum frá toppi til táar. Fyr-
ir utan óþægindin rjúfa sóttvarn-
arbúningarnir líka mikilvæg tengsl
sem endranær skapast
milli sjúklinga og okk-
ar sjúkraliða, sem sjá
um nærhjúkrun.
Kúfurinn og kulnun
í starfi
Vegna álagsins af
völdum Covid-19 var
fjölda aðgerða, stórra
og smárra auk hvers
kyns meðferða, slegið
á frest til að skapa
rými til að ráða nið-
urlögum veirunnar.
Þegar Covid-19 er frá þarf kerfið
að vinna þann kúf niður. Sú vinna
mun að sjálfsögðu mæða á sömu
stéttum og voru í framlínu næstum
allt síðasta ár.
Fyrir þær er lotan því ekki búin.
Vinnuálagið heldur áfram, en með
öðrum hætti. Margar kvennanna
sem mest mæddi á í framlínu eru
orðnar mjög þreyttar, sumar út-
keyrðar. Þær, eins og kerfið, hafa
líka sín þolmörk.
Samanlagt hefur því álag á
kvennastéttir í framlínu verið mjög
mikið. Það hefur ekki einungis ver-
ið líkamlegt, heldur líka andlegt og
félagslegt. Líkleg langtímaáhrif
sem geta birst eru vel þekkt: Sí-
þreyta, depurð og kvíði. Við þannig
aðstæður eykst hætta á kulnun í
starfi.
Þótt rannsóknir á þessum áhrif-
um liggi ekki fyrir gefa nýlegar
kannanir BSRB skýra vísbendingu
um stóraukið álag. Þegar fyrsta
bylgjan stóð sem hæst í apríl í
fyrra sögðu 53% opinberra starfs-
manna að álag hefði aukist vegna
Covid-19. Í byrjun þessa árs, þeg-
ar síðasta bylgjan var í rénun, var
hlutfallið komið upp í 63%.
Þetta er skýr vísbending um
stóraukið álag á fólkið okkar í
framlínunni. Þar eru konur, eink-
um sjúkraliðar og hjúkrunarfræð-
ingar, í miklum meirihluta.
Tillögur til stjórnvalda
Stjórnvöld hafa ekki kynnt nein
sérstök áform um að bregðast við
þessu aukna álagi, sem hefur fyrst
og fremst lagst á konur. Merkin
eru þó þegar farin að sjást á út-
keyrðu starfsfólki.
Ég tel því sem formaður Sjúkra-
liðafélags Íslands, þar sem að 98%
félagsmanna eru konur, að stjórn-
völd þurfi að bregðast við með
fernum hætti:
 Í fyrsta lagi þarf að tryggja
að þær sem staðið hafa vaktina í
framlínu í meira en heilt ár, end-
urheimti hvíld.
 Í öðru lagi þarf að hrinda af
stað rannsókn þar sem fylgst er
með langtímaáhrifum álagsins
vegna Covid-19 á stéttir í fram-
línustörfum.
 Í þriðja lagi þarf að opna
greiða leið fyrir þau sem voru í
framlínu, þar sem mest álag var á
kvennastéttum, til að leita sér að-
stoðar vegna ýmissa lang-
tímaáhrifa Covid-19, sem tengjast
álagsbundnum þáttum og kulnun í
starfi.
 Í fjórða lagi þarf að tryggja að
starfsfólk í framlínu, sem vegna
fordæmalausra aðstæðna af völd-
um Covid-19 lagði á sig miklu
meira en krafist er í samningum og
starfslýsingum, fái sanngjarna
umbun fyrir ófyrirséð og for-
dæmalaust álag.
Covid-19 og konur í framlínu
Eftir Söndru
Franks
Sandra Franks
» Án framlags kvenna
í framlínu, ekki síst
sjúkraliða og hjúkr-
unarfræðinga, væri Ís-
land ekki á þeim ákjós-
anlega stað gagnvart
Covid-19 sem raun ber
vitni.
Höfundur er formaður
Sjúkraliðafélags Íslands.
sandra@slfi.is
Nýlega auglýsti fjár-
málaráðuneytið eftir að
leigja húsnæði fyrir
skattinn. Um yrði að
ræða 30 ára leigusamn-
ing og að greidd yrði
full leiga, eðlilega, sem
myndi dekka bygg-
ingar- og viðhalds-
kostnað, vaxtakostnað
af lánsfé og annan
þann kostnað sem eðli-
legt getur talist að greiða fyrir afnot
af húsnæði, í siðuðu samfélagi. Áætl-
aðar leigugreiðslur nema um það bil
36 milljónum króna á mánuði eða
samtals um 13 milljörðum króna á 30
ára tímabili. Líklega ekkert óeðlilegt
endurgjald fyrir svo umfangsmikla
starfsemi, safnast þegar saman kem-
ur.
Á sama tíma neitar ríkið að greiða
eðlilega húsaleigu fyrir okkar við-
kvæmasta aldurshóp, þá sem dvelja á
hjúkrunarheimilum landsins. Þó ekki
alveg, til dæmis fær Sóltún greidda
fulla húsaleigu fyrir það húsnæði sem
félagið leggur til starfseminnar, sem
er til mikillar fyrirmyndar. Hrósa ber
forsvarsmönnum Sóltúns og þáver-
andi ráðamönnum í heilbrigðisráðu-
neytinu fyrir þann góða samning sem
er í gildi um rekstur þess vandaða
hjúkrunarheimilis. En greinilega ekki
til nægjanlega mikillar fyrirmyndar,
því ríkið gerir upp á milli heimilanna.
Grund og Ás leggja ríkinu til um það
bil 14 þúsund fermetra húsnæði fyrir
tæplega 300 manns sem dvelja þar í
hjúkrunarrýmum. Ríkið greiðir hluta
þess húsnæðiskostnaður sem til fellur
við rekstur heimilanna, en alls ekki
fyrir fjármagns/fjármögnunarhluta
bygginganna. Sem er um það bil tveir
þriðju hlutar alls húsnæðiskostnaðar-
ins. Þessar fjárhæðir nema nokkur
hundruð milljónum
króna árlega sem yrðu,
hver einasta króna,
nýttar til endurbóta og
eftir atvikum byggingar
nýrra hjúkrunarrýma,
enda veitir ekki af, mörg
hundruð manns á bið-
lista eftir hjúkr-
unarrými á höfuðborg-
arsvæðinu þessi
misserin.
En nei, meira að segja
Hæstiréttur Íslands er
sammála þessari afstöðu
ríkisvaldsins og hefur dæmt ríkinu í
vil, þannig að það fari nú ekki óþarf-
lega margar krónur frá ríki til þeirra
sem hafa sinnt öldrunarþjónustu hér
á landi í rétt tæp 100 ár. Fer ekki út í
röksemdir dómsins en samanburður
við aðra sem fá greidda húsaleigu, til
dæmis Sóltún og þá sem byggja fyrir
skattinn, finnst mér einhvern veginn
á þá leið að þetta gangi ekki upp.
Það er ekki sama hvort verið að
byggja húsnæði fyrir peninga, eða
fólk sem þarf umönnun og aðstoð í lok
lífs. Kannski finnst heilbrigð-
isráðherra og Sjúkratryggingum Ís-
lands þetta vera bara alveg eðlilegt.
Og fjármálaráðherra. Ásamt Hæsta-
rétti Íslands. Ekki mér.
Ekki sama
peningar og fólk
Eftir Gísla
Pál Pálsson
Gísli Páll Pálsson
» Á sama tíma neitar
ríkið að greiða eðli-
lega húsaleigu fyrir
okkar viðkvæmasta ald-
urshóp, þá sem dvelja á
hjúkrunarheimilum
landsins.
Höfundur er forstjóri
Grundarheimilanna.
gisli@grund.is