Morgunblaðið - 18.03.2021, Qupperneq 33

33
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. MARS 2021
Þegar ég mælti
fyrir frumvarpi um
breytingar á stjórn-
arskrá lýðveldisins í
febrúar lagði ég
áherslu á að Alþingi
ætti nú einstakt tæki-
færi. Nú væri tæki-
færi til að ná raun-
verulegri umræðu um
efnisatriði málsins og
koma sér saman um
góðar, markverðar og mikilvægar
breytingar sem lengi hefur verið
kallað eftir.
Áhugavert er að lesa umsagnir
sem borist hafa Alþingi um þær
breytingar sem lagðar hafa verið
til á stjórnarskrá og vissulega
valda sumar þeirra vonbrigðum.
Því miður má þar greina hefð-
bundna skotgrafapólitík sem er til
þess eins fallin að koma í veg fyrir
nokkra hreyfingu á málinu og um
leið virðast allmargir umsagnarað-
ilar túlka samfélagslega sátt um
breytingar þannig að hún felist í
því að þeir komi fram eigin vilja.
Bersýnilegast kemur þetta fram
í umsögnum um auð-
lindaákvæði frum-
varpsins. Í tillögunni
kemur eftirfarandi
skýrt fram: Auðlindir
sem ekki eru háðar
einkaeignarrétti eru
lýstar í þjóðareign.
Þær ber ekki að af-
henda til eignar eða
varanlega og úthlutun
nýtingarheimilda skal
grundvallast á jafnræði
og gagnsæi. Löggjaf-
anum ber að taka af-
stöðu til gjaldtöku fyrir nýtingu
heimildanna.
Í þágu útgerðanna?
Um þetta ákvæði berast nú um-
sagnir úr tveimur áttum. Annars
vegar frá þeim sem telja að þetta
hljóti að vera samið sérstaklega
fyrir stórútgerðir:
„Er sátt útgerðarfyrirtækjanna
mikilvægari en sátt yfirgnæfandi
meirihluta þjóðarinnar? Hvað með
alla þá kjósendur sem veittu til-
lögum Stjórnlagaráðs brautar-
gengi haustið 2012?“ (Úr umsögn
Stjórnarskrárfélagsins um frum-
varp til stjórnskipunarlaga.)
„Þið hafið gert þetta einkum til
að þóknast sérhagsmunum útvegs-
manna sem virðast eiga ykkur með
húð og hári.“ (Úr umsögn Þorvald-
ar Gylfasonar um frumvarp til
stjórnskipunarlaga.)
Gegn hagsmunum
útgerðarinnar?
Eftir að hafa lesið þessi brigsl
verða kannski einhverjir hissa að
lesa umsagnir helstu hagsmuna-
varða útgerðarinnar og íslensks at-
vinnulífs:
„Að öllu framangreindu virtu
telja SFS að fyrirliggjandi frum-
varp sé ýmsum annmörkum háð og
leggja til að frumvarpið nái ekki
óbreytt fram að ganga. Hvatt er til
endurskoðunar á efni frumvarpsins
og samráðs við samtökin og aðra
hagaðila.“ (Úr umsögn SFS um
frumvarp til stjórnskipunarlaga.)
Og í annarri umsögn segir:
„Í ljósi framangreindra at-
hugasemda leggja samtökin til að
auðlindaákvæði frumvarpsins verði
fellt brott.“ (Úr umsögn Samtaka
atvinnulífsins um frumvarp til
stjórnskipunarlaga.)
Og enn annar umsagnaraðili
segir:
„Viðskiptaráð telur því misráðið
að færa auðlindaákvæði þessa
frumvarps óbreytt inn í stjórn-
arskrá lýðveldisins.“ (Úr umsögn
Viðskiptaráðs um frumvarp til
stjórnskipunarlaga.)
Sátt um engar breytingar?
Að sjálfsögðu hvetja allir þessir
aðilar til að sátt náist um málið.
Ef marka má umsagnirnar er ljóst
að þeir gætu mætavel sæst á að
halda rifrildinu áfram að eilífu
þannig að ákvæði af þessu tagi
komist aldrei inn í stjórnarskrá.
Það verður aftur á móti áhugavert
að sjá hvað alþingismenn munu
segja þegar þeim gefst nú færi á
að tryggja þjóðareign á auðlindum
– ekki eingöngu sjávarauðlindinni
sem sumir láta eins og málið snú-
ist eingöngu um – og mæta þeim
skýra vilja sem hefur ítrekað birst
í könnunum og atkvæðagreiðslum.
Tillagan um auðlindaákvæði er
vel ígrunduð og skýr eins og aðrar
tillögur frumvarpsins. Þó að slíkt
ákvæði finnist ekki í stjórnar-
skrám allra annarra ríkja hefur
það verið til umræðu á Íslandi
lengi og endurspeglar sú umræða
þann vilja að stjórnarskráin fjalli
með afdráttarlausum hætti um
auðlindir landsins og nýtingu
þeirra. Í þessu ákvæði er slík lína
dregin.
Hið sama gildir um aðrar til-
lögur frumvarpsins, löngu tíma-
bært ákvæði um náttúru- og
umhverfisvernd, stjórnskipulega
stöðu íslenskrar tungu og íslensks
táknmáls og endurskoðaðan kafla
um forseta og framkvæmdavald
sem tekur tillit til þeirra breytinga
sem orðið hafa á samfélagsgerð-
inni án þess að kollvarpa hlutverki
forseta Íslands sem rík sátt er um.
Nú er tækifæri til raunveru-
legra breytinga ef við leyfum þeim
ekki að ráða sem líður svo vel í
gömlum skotgröfum að þeir mega
ekki hugsa sér að málið leysist.
Eftir Katrínu
Jakobsdóttur » Það verður áhuga-
vert að sjá hvað al-
þingismenn munu segja
þegar þeim gefst nú
færi á að tryggja þjóð-
areign á auðlindum.
Katrín Jakobsdóttir
Höfundur er forsætisráðherra.
Nýtum tækifærið
Málefni norðurslóða
eru áhersluatriði í ís-
lenskri utanríkisstefnu
enda snerta þau hags-
muni Íslands með
margvíslegum hætti.
Stefna Íslands í mála-
flokknum byggist á
þingsályktun frá 2011
og síðan hefur vita-
skuld mikið vatn runn-
ið til sjávar – bókstaf-
lega raunar, því hlýnun
loftslags er hraðari á norðurslóðum
en víðast hvar og afleiðingarnar birt-
ast meðal annars í bráðnun jökla og
hafíss. Undanfarin tvö ár hefur Ís-
land einnig gegnt veigamiklu hlut-
verki með formennsku í Norður-
skautsráðinu, sem er mikilvægasti
vettvangur samstarfs og samráðs um
málefni svæðisins.
Ný norðurslóðastefna
Í ljósi þessa var orðið tímabært að
ráðast í endurskoðun á norðurslóða-
stefnunni og í því skyni skipaði ég
þingmannanefnd með
tilnefningum frá öllum
þingflokkum. Nefndin
hefur nú lagt lokahönd
á tillögur sínar og það
er mér fagnaðarefni að
veita þeim viðtöku síð-
ar í dag á fundi með
formanni hennar,
Bryndísi Haralds-
dóttur. Á grundvelli til-
lagna nefndarinnar
hyggst ég leggja fram
þingsályktunartillögu
um nýja norður-
slóðastefnu sem miðast að því að
tryggja hagsmuni Íslands í víðum
skilningi.
Það færi vel á því að Alþingi sam-
einaðist um nýja norðurslóðastefnu
um líkt leyti og formennskutímabil
Íslands í Norðurskautsráðinu tekur
enda. Þrátt fyrir að heimsfaraldurinn
hafi óhjákvæmilega sett mark sitt á
formennskuna og vinnu Norður-
skautsráðsins undanfarið ár hefur
tekist með ágætum að laga starfið að
breyttum aðstæðum.
Burt með drauganet
Fyrr í þessari viku ávarpaði ég
fund embættismannanefndar ráðsins
sem staðið hafði til að halda á Akur-
eyri en færa þurfti á netið líkt og
marga aðra fundi og viðburði í
tengslum við formennskuna. Þar á
meðal var alþjóðleg ráðstefna um
plastmengun í norðurhöfum sem átti
upphaflega að fara fram í Reykjavík
síðastliðið vor en var haldin á netinu
nú fyrr í þessum mánuði með þátt-
töku á fjórða hundrað manns víða að
úr heiminum. Raunar má segja að
það hafi átt vel við að um net-
ráðstefnu hafi verið að ræða því þar
tilkynntum við einmitt um að Ísland
væri nú komið í hóp ríkja sem berjast
gegn svokölluðum drauganetum,
yfirgefnum og týndum veiðarfærum í
hafinu. Heimsfaraldurinn kemur
þannig ekki í veg fyrir að við getum
tekist á við brýn úrlausnarefni eins
og verndun hafsins.
Vel heppnuð formennska
Íslands
Vinnuhópar Norðurskautsráðsins
hafa ótrauðir haldið áfram starfi sínu
og þótt tafir hafi orðið á framkvæmd
einstakra verkefna vegna faraldurs-
ins hefur að mestu leyti tekist að
framfylgja formennskuáætlun Ís-
lands. Samkvæmt henni hefur á for-
mennskutímabilinu verið lögð
áhersla á þrjú meginsvið: Málefni
hafsins, loftslagsmál og endurnýj-
anlega orku, og fólk og samfélög á
norðurslóðum. Við þetta má svo bæta
eflingu Norðurskautsráðsins sjálfs.
Sem dæmi um verkefni á þessum
sviðum má nefna sérstaka vef-
fundaröð embættismannanefnd-
arinnar um málefni hafsins sem hald-
in var síðastliðið haust. Verkefnum
um jafnréttismál á norðurslóðum og
um möguleika til nýsköpunar og
verðmætaaukningar í bláa líf-
hagkerfinu, sem Ísland hefur leitt
innan vinnuhóps ráðsins um sjálf-
bæra þróun, verður einnig lokið sam-
kvæmt áætlun, svo dæmi sé tekið.
Formennskutímabili Íslands í
Norðurskautsráðinu lýkur með ráð-
herrafundi sem haldinn verður í
Reykjavík 19.-20. maí næstkomandi.
Vegna heimsfaraldursins er því mið-
ur ljóst að meirihluti væntanlegra
þátttakenda verði að fylgjast með
fundinum í gegnum fjarfundabúnað.
Ég er hins vegar bjartsýnn á að að-
stæður leyfi að ráðherrar norður-
skautsríkjanna og fulltrúar frum-
byggjasamtakanna sem aðild eiga að
ráðinu geti komið til fundarins í eigin
persónu. Það verður mikilvægt tæki-
færi til að treysta enn frekar hið góða
og uppbyggilega samstarf á vett-
vangi Norðurskautsráðsins um leið
og við afhendum Rússum for-
mennskukeflið sem við tókum við úr
hendi Finna fyrir tveimur árum. Þar
með innsiglum við enn á ný þetta ein-
staka samstarf þeirra ríkja og þjóða
sem hagsmuna eiga að gæta á
norðurslóðum.
Mikilvæg stefnumörkun í málefnum norðurslóða
Eftir Guðlaug Þór
Þórðarson
» Það færi vel á því að
Alþingi sameinaðist
um nýja norðurslóða-
stefnu um líkt leyti og
formennskutímabil Ís-
lands í Norðurskauts-
ráðinu tekur enda.
Guðlaugur Þór
Þórðarson
Höfundur er utanríkis- og
þróunarsamvinnuráðherra.
Fyrir ári fór daglegt
líf flestra úr skorðum
og hefur ekki komist í
samt lag aftur. Fyrir
tölfræðing er
skemmtilegt hversu
hátt umræðu um smit-
stuðla, veldisvöxt og
hjarðónæmi hefur bor-
ið og tilvalið að nýta
sér þessa bylgju til að
koma hugðarefnum á framfæri.
Smitstuðullinn skiptir máli
Útbreiðsla farsótta ræðst meðal
annars af því hversu marga hver
sýktur einstaklingur smitar og er í því
samhengi talað um smitstuðul. Smit-
stuðullinn er háður mörgum þáttum
svo sem eiginleikum farsóttar, hegð-
un einstaklinga og ónæmi fyrir sýk-
ingunni. Sé smitstuðull hærri en 1
fjölgar smituðum með veldisvexti en
sé smitstuðull undir 1 deyr sóttin út.
Mæling smitstuðuls er hins vegar
fjarri því að vera einföld þar sem
hann er háður ótal mismunandi þátt-
um í umhverfi og hegðun fólks. En
þekking á smitstuðlinum
getur engu að síður hjálp-
að til við að ná stjórn á far-
sótt, að ekki sé talað um ef
hægt væri að stýra stuðl-
inum með einhverju móti.
Það var fagnaðarefni að
ríkisstjórn Íslands skyldi
stuðla að því að áhrif sótt-
varnaaðgerða á þróun
Covid-19-faraldursins
væru rannsökuð. Mikil-
vægt er að meta áhrif mis-
munandi aðgerða, helst
með vísindalegum hætti, til þess að
þær verði markvissar. Óhjákvæmilega
hafa aðgerðirnar neikvæðar auka-
verkanir og með því að meta áhrif
þeirra er hægt að vega og meta hversu
langt eigi að ganga hverju sinni.
Skýrsla rannsóknarhópsins sem
hlaut fimm milljóna króna styrk kom
út í síðustu viku. Á Íslandi hefur upp-
runi smita verið rannsakaður og
greint af hvaða stofni veirur séu frá
upphafi faraldursins. Væntanlega hafa
safnast verðmætar upplýsingar um
hvernig smit dreifast, og það ætti að
gera mat á smitstuðli mögulegt fyrir
mismunandi aðstæður. Því miður hef-
ur hins vegar skort á að gögnin sem
safnað hefur verið væru notuð með
þessum hætti, og var lestur skýrslu
rannsóknarhópsins því tilhlökkunar-
efni. Í læknisfræðilegum rannsóknum
er venjan að bera saman hópa fólks
sem eru í mismunandi aðstæðum og
skoða til dæmis hve margir veikjast í
hverjum hópi, og þess gætt að hóp-
arnir séu nógu stórir til að niður-
stöður verði tölfræðilega marktækar.
Loksins mátti búast við að slík rann-
sókn hefði verið gerð á íslenskum
Covid-smitum.
Útkoman veltur á því
sem sett er inn
Því miður olli skýrslan vonbrigð-
um. Það er eins og skýrsluhöfundar
hafi stungið fingrinum upp í vindinn
til að ákvarða smitstuðulinn. Það vek-
ur furðu að sjónum sé eingöngu beint
að aðgerðum á landamærum en að-
gerðir innanlands ekki greindar. Auk
þess er greiningin á landamæra-
aðgerðunum í skötulíki. Gert var
hermilíkan sem metur útbreiðslu
smita miðað við gefnar forsendur. Og
ekki verður séð að reynt hafi verið að
greina hver raunveruleg áhrif mis-
munandi aðgerða séu.
Í skýrslunni segir: „Í þessu líkani er
gert ráð fyrir að smitstuðull ferða-
manna utan sóttkvíar sé 1 og 0,5 í
ferðamannasmitgát. Ferðamanni í
sóttkví eða einangrun var gefinn smit-
stuðull 0.“ Ef ætlunin var t.d. annars
vegar að mæla raunverulega áhættu
af smitgát og hins vegar sóttkví er
niðurstaðan þegar gefin og áfram-
haldandi reikniæfingar óþarfar. Það
er næsta gagnslaust að ráðleggja ef
eitthvað er svona eða hinsegin þegar
menn hafa litla vitneskju um hvernig
það raunverulega er. Af hverju er
ekki reynt að leggja raunhæft mat á
þessa smitstuðla út frá gögnum?
Hvernig passar það við nýlegan
fréttaflutning af smitum sem stöfuðu
af fólki sem hélt sóttkví að smitstuðull
í sóttkví sé 0? Gæti hugsast að þeir
sem eru í sóttkví séu ólíklegri til að
halda hana en þeir sem eru í smitgát
sem er vægara úrræði? Aðferð
skýrsluhöfunda minnir á viðskipta-
áætlanir sem voru í tísku fyrir rúm-
um áratug; litlu skipti hvernig raun-
veruleikinn var, Excel var einfaldlega
matað á hagstæðum forsendum.
Leynd vekur tortryggni
Síðustu mánuði hefur sú hugsun
mín ágerst að ákvarðanir um sótt-
varnaaðgerðir séu byggðar á hæpn-
um forsendum og ófullnægjandi túlk-
un gagna. Dæmi um þetta er hvort og
með hvaða hætti líkamsræktarstöðv-
ar eigi að vera opnar – en það er efni í
aðra grein. Í ljósi þess að hvorki sótt-
varnayfirvöld né vísindamenn þeim
þóknanlegir hafa reynt að nýta fyrir-
liggjandi gögn til að meta skilvirkni
aðgerða skora ég hér með á yfirvöld
að birta opinberlega öll gögn um upp-
runa smita, rakningu þeirra, rað-
greiningu afbrigða og annað sem máli
skiptir. Hugsanlega og vonandi munu
aðrir (eða sömu) vísindamenn nýta
þau í alvöru til að meta áhrif
sóttvarnaaðgerða – þótt án ríkis-
styrkja verði.
Eftir Þorstein
Arnalds
Þorsteinn Arnalds
» Síðustu mánuði hef-
ur sú hugsun mín
ágerst að ákvarðanir um
sóttvarnaaðgerðir séu
byggðar á hæpnum for-
sendum og ófullnægj-
andi túlkun gagna.
Höfundur er tölfræðingur.
Gagnslaus greiningarvinna