Morgunblaðið - 22.03.2021, Side 15

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 22. MARS 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Óþarfi er aðrifja uppsamfellda
sorgarsögu Evr-
ópusamvinnu um
öflun bóluefnis,
sem frá fyrstu tíð einkenndist af
vanhæfni, værukærð og klúðri.
Eftir að öllum mátti orðið ljóst
vera í hvert óefni var komið um
liðin jól hefur þó ekkert áunnist
í þeim efnum, öðru nær. Aumk-
unarverðir tilburðir valda-
manna í einstökum Evrópu-
ríkjum og æðstu stjórn
Evrópusambandsins til þess að
skella skuldinni á aðra hafa þar
verið í fyrirrúmi, ekki skilvirkar
aðgerðir til þess að bæta úr því
sem komið er. Vísvitandi fals-
fréttaflutningur og upplýs-
ingaóreiða þeirra er skamm-
arleg, beinlínis lífshættuleg, og
vekur ríkar efasemdir um heil-
indi og trúverðugleika granna
okkar á meginlandi Evrópu.
Það kann að hafa verið rétt af
ríkisstjórn Íslands á sínum tíma
að taka þátt í Evrópusamstarf-
inu um öflun bóluefna þó að
skýringar hafi verið af skornum
skammti um hvernig það kom til
eða hvaða kostir aðrir voru
skoðaðir. Hægt er að halda því
fram að íslensk stjórnvöld hafi á
þeim tíma ekki haft ástæðu til
þess að ætla annað en að Evr-
ópusambandið og ríki þess færu
fram af skilvirkni og heiðarleika
í þessu. Það var hins vegar ein-
stök óvarkárni, að íslensk
stjórnvöld hafi ekki einnig leit-
að annarra leiða, einkum þegar
vinnubrögðin og sleifarlagið í
Brussel urðu ljós. Það var ekki
fyrr en í þessum
mánuði, sem Katrín
Jakobsdóttir for-
sætisráðherra
féllst á að rétt væri
að kanna aðra
kosti. Ekkert hefur þó borið á
tilraunum til þess.
Áróðursherferð Frakka,
Þjóðverja og Evrópusambands-
ins gegn bóluefni AstraZeneca
hefur haft þær fyrirsjáanlegu
afleiðingar að fáir vilja þiggja
bólusetningu með því þar. Af
því munu þjóðirnar súpa seyðið,
en í því kunna að felast tækifæri
fyrir aðra. Í fjölmennustu ríkj-
um Evrópusambandsins liggja
nú liðlega sjö milljónir skammta
af bóluefni AstraZeneca
óhreyfðar í birgðageymslum, en
efnið hefur innan við hálfs árs
hillutíma. Ráð væri að íslensk
stjórnvöld ættu loks frumkvæði
í bóluefnismálum og sýndu
stjórnvöldum í Þýskalandi það
vinarbragð, að bjóðast til þess
að losa þau við eins og 600.000
skammta af þessu bóluefni, sem
Þjóðverjar kæra sig ekki um.
Það mætti vel gera við verulegu
yfirverði, því þau útgjöld væru
ávallt smáræði hjá kostnaðinum
af kórónukreppunni. Og mætti
jafnvel bjóðast til að afhenda
Þjóðverjum þá skammta sem
við eigum að fá síðar, eigi áhugi
þar í landi eftir að aukast þegar
áhrifin af áróðrinum gegn bólu-
efninu fjara út.
Það er einstakt tækifæri nú
til að afla meira bóluefnis hratt,
en til að svo megi verða þarf að
grípa til einhverra aðgerða og
sýna frumkvæði.
Með frumkvæði er
möguleiki að sækja
meira bóluefni}
Hjálpum Þjóðverjum
að hjálpa okkur
Uppi varð fóturog fit síðast-
liðið föstudagskvöld
þegar fréttir bárust
af eldgosi á Reykja-
nesi. Ákafan áhug-
ann mátti sjá á net-
inu en mbl.is hefur
sjaldan fengið aðrar
eins heimsóknir. Og ritstjórn
Morgunblaðsins og mbl.is fyllt-
ist hratt af starfsfólki enda vita
blaðamenn að fátt vekur áhuga
almennings eins og eldgos.
Gosið kom fáum á óvart eftir
umbrot síðustu vikna og raunar
þenslu á svæðinu yfir lengra
tímabil. En auðvitað var ekkert
hægt að vita með vissu og ein-
staka vísindamenn voru jafnvel
svo óheppnir að spá því skömmu
áður en eldurinn braust upp úr
jörðinni að ekkert slíkt væri í
vændum. En það er eðli þessara
hluta að ekkert er hægt að full-
yrða annað en að einhvern tím-
ann gjósi, þó að það kunni að
vera eftir marga mannsaldra.
En nú þegar gosið er orðið að
veruleika segja vísir menn að
það sé ekki merki-
legt. Þetta sé pínu-
lítið túristagos, eig-
inlega ræfill sem
varla verði gefið
nafn. Og neyðarstig
er fært niður í
hættustig með þeim
orðum að ekki sé
hætta á ferðum.
Eldgosið, þótt smátt sé, er þó
vissulega hættulegt eins og
ítrekað hefur verið minnt á þó að
ekki hafi allir tekið það alvar-
lega og sumir hafi hætt sér
óþarflega nálægt glóandi hraun-
inu og spúandi gígnum. Því að
þrátt fyrir allt tal um smæð
gossins er krafturinn ávallt ógn-
vekjandi þegar glóandi grjótið
ryður sér leið upp úr jarðskorp-
unni. Þá rifjast upp fyrir mann-
inum, sem á það til að gleyma
því, hvílík orka býr í náttúrunni.
Og það er auðvitað brot af þess-
ari orku sem Íslendingar hafa
náð miklum árangri í að nýta sér
og hefur átt drjúgan þátt í að
gera vistina í þessu harðbýla
landi svo einstaka.
Jafnvel lítið eldgos
er tilkomumikil
áminning um
ógnarkrafta
náttúrunnar}
Eldgos
V
igdís mín er fuglavinur og setti um
helgina út sérunnið kjötfars, einu
sinni sem oftar. Ég horfði í gær-
morgun út um eldhúsgluggann á
tvo skógarþresti sem nörtuðu
feimnislega í hleifinn. Allt í einu kom fát á þá og
þeir hörfuðu út í trjábeðið og vöfruðu þar um.
„Kemur kötturinn,“ hugsaði ég, en kisi var
hvergi nærri. Aftur á móti birtist stór svart-
þröstur á stéttinni. Hann gekk valdsmannslega
stóran hring utan um máltíðina, stoppaði að-
eins við beðið og smáfuglarnir hurfu lengra inn
í runnana. Svo vappaði hann um stéttina, en
virtist alls ekki vera svangur, heldur var bara
að tryggja að hinir kæmust ekki í veisluna.
Líklega er það eðli dýra og manna að skara
eld að eigin köku. En mér hefur alltaf fundist
það óeðli hve mörgum líður illa, þegar aðrir ná
árangri. Bandaríski rithöfundurinn Gore Vidal sagði: „Í
hvert skipti sem einhverjum vini mínum vegnar vel, deyr
eitthvað inni í mér.“ Þó að við brosum þegar við lesum
þetta könnumst við öll við þessa hugsun. Sumir telja jafn-
vel að hún gegnsýri samfélagið.
Þegar einhver hagnast af eigin dugnaði og hugviti á
frjálsum opnum markaði, ætti það að vera fagnaðarefni.
Sá hinn sami er líklegur til þess að verja vel fengnu fé í
umsvif sem leiða til velsældar annarra. Ég nefni tvö dæmi:
Róbert Guðfinnsson efnaðist vel á viðskiptum erlendis
og hefur veitt verulegum fjárhæðum í uppbyggingu Siglu-
fjarðar, síns heimabæjar, heimamönnum og gestum til
mikillar gleði.
Íslenskur frumkvöðull, Haraldur Þorleifsson,
seldi tölvurisanum Twitter fyrirtæki sitt í byrjun
árs. Nú hefur verið tilkynnt að settir verði upp í
Reykjavík 100 rampar fyrir fólk í hjólastólum í
kjölfar söfnunarátaks sem Haraldur setti af stað
og styrkti myndarlega. Margir njóta góðs af.
Sagt er að kommúnisminn komi óorði á sjálfan
sig, en kapítalistar komi óorði á kapítalismann.
Þessu kynntumst við vel hér á landi, þegar auð-
menn ætluðu að sigra heiminn, settu Ísland að
veði og töpuðu. Enn í dag sjáum við auðjöfra,
sem vilja umfram allt sitja einir að kökum, sem
þeir hafa komist yfir með umdeilanlegum hætti
og helst klekkja á sama tíma á öllum öðrum. Fyr-
irsögn greinarinnar er höfð eftir Lofti Bjarna-
syni útgerðarmanni, öðlingi sem er löngu dáinn.
Einu sinni mættu rithöfundarnir Kurt Vonne-
gut og Josep Heller (höfundur Catch 22, einnar
vinsælustu bókar allra tíma) í boð hjá bandarískum millj-
arðamæringi.
Kurt hallaði sér að félaga sínum og sagði: „Hvernig líð-
ur þér með það, að gestgjafi okkar græddi meira í gær,
heldur en þú fékkst allt í allt fyrir Catch 22?“
Heller svaraði sallarólegur: „Ég hef eitt, sem hann eign-
ast aldrei.“
„Hvað í ósköpunum gæti það verið?“, spurði Vonnegut.
„Nóg,“ ansaði Heller.
Líklega liði öllum betur, ef við hugsuðum oftar á þessa
lund.
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Ég get sofið, þótt öðrum gangi vel
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Geldingadalagosið ró-
legt og smátt í sniðum
BAKSVIÐ
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
N
okkrir kostir eru í stöð-
unni varðandi framhald
eldgossins í Geldinga-
dölum, að mati dr. Magn-
úsar Tuma Guðmundssonar, prófess-
ors í jarðeðlisfræði við Háskóla
Íslands.
„Einn er sá að gosið hætti áður en
það fer að renna úr Geldingadölum,
annar að það haldi áfram og fylli dal-
inn. Gígurinn getur stíflað rennslið til
vesturs ofan í dalinn. Þá getur það
fyllt þessa litlu skvompu sem er aust-
an til og þá er miklu
styttra í að hraun
renni úr dalnum í
Nátthaga eða Mer-
ardali ef það þá nær
svo langt,“ sagði
Magnús Tumi. „Það
verður ekki fyrr en
búið er að kort-
leggja þetta aftur
út frá því hvernig
hraunið er að
byggjast upp sem
við sjáum hvort það eru líkur á ein-
hverri breytingu á hraunrennslinu.“
Hann sagði að eldgosið hefði verið
rólegt og smátt í sniðum. Hraun-
rennsli af þessari stærðargráðu geti
ekki farið mjög langt. Magnús Tumi
sagði að ekki sjáist skýr merki um að
dragi úr gosinu og það geti vel haldið
áfram nokkurn tíma.
Kvikan sem kemur upp er ekki
merki um að kvikugangurinn sé að
tæmast. Inn í hann streyma senni-
lega 5-10 rúmmetrar á sekúndu. Ekki
sjást enn sem komið er skýr merki
um spennubreytingar í jarðskorp-
unni eftur að gosið hófst. Á meðan
gosrásin er opin og gígarnir virkir
eru ekki miklar líkur á að gossprunga
opnist annars staðar, að mati Magn-
úsar Tuma. Ekkert er þó hægt að úti-
loka það.
Ekki hafa orðið stórir jarðskjálftar
frá því eldgosið byrjaði. Magnús
Tumi sagði vísbendingar um að á
meðan pláss var neðanjarðar hafi
kvikugangurinn stækkað í báðar átt-
ir. Hann hætti að lengjast til suðurs
og útlit fyrir að möguleikar til að
glenna hann í sundur hafi minnkað.
Þá fór gangurinn að hækka sem end-
aði með eldgosi þegar kvikan valdi
auðveldustu leiðina upp á yfirborðið.
Mjög lærdómsríkt ferli
Mikil jarðskjálftavirkni hefur verið
á Reykjanesskaga austur að Kleifar-
vatni. Eru líkur á að virknin færist
austur í Brennisteinsfjöll?
„Það eru engar vísbendingar um
kvikuhreyfingar eða landris á því
svæði,“ sagði Magnús Tumi. Jarð-
skjálftar og kvikuinnskot vestar á
Reykjanesskaga valda spennulosun
þar. Ekki er útilokað að það geti
stuðlað að aukinni spennu í jarð-
skorpunni á skaganum austanverð-
um. Hann líkti þessu við margþættan
kaðal. Bresti einn þátturinn eykst
álagið á hina. „Það urðu stórir skjálft-
ar í Brennisteinsfjöllum 1929 og 1968.
Það má segja að það sé kominn tími á
skjálfta. En honum þarf ekki endi-
lega að fylgja neitt meira,“ sagði
Magnús Tumi.
Jarðsagan sýnir að venjulega hefur
ekki nema eitt eldstöðvakerfanna á
Reykjanesskaga verið virkt í einu.
Hver eldstöð hegðar sér með sínum
hætti og það er ekkert geirneglt í
þessu, eins og Magnús Tumi orðaði
það. „Þetta eru fyrstu eldsumbrotin á
Reykjanesskaga sem mælingar ná til.
Menn voru lítið með jarðskjálftamæl-
ingar á 13. öld! Við erum því að fylgj-
ast með þessum ferlum í fyrsta skipt-
ið með mælingum. Þetta er mjög
lærdómsríkt ferli,“ sagði Magnús
Tumi.
Ljósmynd/Jón Kjartan Björnsson
Hraunrennsli Glóandi hraunkvikan streymdi úr iðrum jarðar í Geldinga-
dölum í gær. Í baksýn má sjá gígstrompinn sem gaus án afláts.
Magnús Tumi
Guðmundsson
„Þetta er tiltölulega frumstætt
basalt og öðruvísi en það sem
kom upp í sprungugosum á
Reykjanesskaga á 9.-13. öld.
Það líkist svolítið dyngjugos-
bergi sem er í eldri dyngjum á
skaganum,“ sagði dr. Guð-
mundur Heiðar Guðfinnsson,
bergfræðingur við Raunvís-
indastofnun HÍ. Hann greindi
kviku úr eldgosinu í Fagradals-
fjalli. Hún hefur meiri einkenni
úthafshryggjabasalts en þess
sem yfirleitt finnst á Íslandi. Að
kvikan sé frumstæð þýðir að
hún hefur verið tiltölulega stutt
í jarðskorpunni frá því að hún
kom úr möttlinum.
Á næstu dögum er von á nið-
urstöðum úr snefilefnagrein-
ingum sem segja meira um
kvikuna. Samsetning glers og
kristalla bendir til að kvikan
hafi verið 1.180-1.190°C heit eða
um 20°C heitari en Holuhrauns-
kvikan þegar hún kom upp.
Líkist dyngju-
gosbergi
NÝJA KVIKAN