Morgunblaðið - 22.05.2021, Qupperneq 14

Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Loðnuhrogn og svil í nokkrum plast-
fötum um borð í tveimur uppsjávar-
skipum í byrjun mars eru nú orðin
að lífvænlegum lirfum í stöð Haf-
rannsóknastofnunar á Stað í Grinda-
vík. Þar hafa verið gerðar rann-
sóknir á ýmsum tegundum í eldi í
áraraðir og nú bætist loðna við hús-
dýrin. Vonir standa til að rannsóknir
á loðnu í kerjum stöðvarinnar muni
skila margvíslegum niðurstöðum á
næstu árum.
Loðnan er verðmæt, sérstaklega
loðnuhrognin, og skila þessar afurð-
ir milljörðum í útflutningsverð-
mætum. Þegar vel gengur eru veidd
hundruð þúsunda tonna af loðnu við
landið. Ólíklegt er að eldið muni
skila af sér afurðum til útflutnings
og það er ekki tilgangurinn með eld-
inu. Upplýsingar um þennan mikil-
væga fisk fyrir þjóðarbúið og um
leið lífríkið í sjónum við Ísland geta
hins vegar skipt miklu máli.
Nærast vel og stækka hratt
Þeir Tómas Árnason sjávarút-
vegsfræðingur og Agnar Steinars-
son sjávarlíffræðingur halda um
þræði í loðnueldinu, en fleiri starfs-
menn Hafrannsóknastofnunar koma
að verkefninu. Tómas segir að til
þessa hafi gengið vel að koma
loðnunni á legg. Nú 45 dögum frá
klaki syndi hátt í tvö þúsund 25
millimetra loðnur um ker í stöðinni,
nærist vel og stækki hratt.
Þeir félagar fengu meðal annars
aðstoð frá skipverjum á Kap VE og
Víkingi AK, sem gáfu sér tíma undir
lok loðnuvertíðarinnar í vetur til að
kreista hrogn í fötur og dreifa svil-
um og sjó yfir. Fötur með efniviðn-
um voru síðan settar í kæli um borð
og sóttu starfsmenn Hafró hrogn í
Landeyjahöfn, Akraneshöfn og
Reykjavíkurhöfn og fluttu í eld-
isstöðina.
Nokkrar fötur með botnfylli
„Við fengum nokkrar fötur með
botnfylli af hrognum,“ segir Tómas.
„Stærsti hlutinn hafði ekki frjóvgast
og því var talsverðu hent, en eigi að
síður var þarna nokkuð af frjóvguð-
um hrognum, sem klöktust við sjö
gráðu hita. Á sama tíma gæti hita-
stig í Breiðafirði og á Faxaflóa þar
sem loðnan hrygndi hafa verið um
fimm gráður.“
Fyrsta lirfan klaktist 20 dögum
frá frjóvgun. Næstu daga á eftir var
hins vegar eins og klakið hefði
stöðvast og höfðu sérfræðingarnir
nokkrar áhyggjur af því að tilraunin
hefði misfarist. Við nánari athugun
kom í ljós að það þurfti bara að
hreyfa við hrognunum til að koma
klakinu af stað.
Tómas segir að ekki hafi margir
reynt eldi á loðnu. Fyrir um 40 árum
hafi verið gerð tilraun til eldis í tjörn
eða lóni í Noregi og loðnan þá verið
alin á náttúrulegu dýrasvifi. Í því til-
viki var hrognum klakið út og lirfum
sleppt í tjörnina þar sem náttúran
tók við. Í Grindavík verði reynt að
hafa stjórn á ferlinu.
Hjóldýr og saltvatnsrækja
Saga loðnutilrauna í Grindavík er
hins vegar ekki alveg ný því fyrir 20
árum var gerð lítil eldistilraun með
loðnulirfur í eldisstöðinni. Hrogn og
svil voru kreist úr nýdauðri loðnu
við löndun í Grindavík, hrognin
frjóvguð og klakin í eldisstöðinni.
Síðan var prófað að ala lirfurnar á
hjóldýrum en í ljós kom að loðnulirf-
urnar voru of kjaftsmáar til að geta
étið hjóldýrin. Ekki tókst því að ala
upp loðnuseiði í þessari fyrstu til-
raun.
Framan af voru loðnulirfurnar,
sem nú eru í stöðinni í Grindavík,
einnig aldar á hjóldýrum, en að
þessu sinni voru pöntuð sérstaklega
smá dýr frá Bandaríkjunum. Þau
eru hlýsjávardýr í náttúrunni og eru
ræktuð áfram í Grindavík í 28 gráða
heitum sjó og auðguð með næring-
arefnum með miklu af fitusýrum til
að þau verði næringarríkari fyrir
loðnuna. Í náttúrunni lifir loðnan á
ýmiss konar svifdýrum, m.a. hjól-
dýrum, sem finnast í Atlantshafinu.
Smám saman var farið að gefa lirf-
unum stærri hjóldýr og um þessar
mundir er verið skipta hjóldýrunum
út í staðinn fyrir nýklakta saltvatns-
rækju (artemíu), sem er töluvert
stærri fæða.
Vel er fylgst með þroska loðnunn-
ar, bæði í um þrjú þúsund lítra kari
og einnig í gegnum smásjá, jafnvel
án þess að drepa lirfuna. Á þessum
tímapunkti eru loðnuseiðin nánast
glær á litinn og í smásjánni má sjá
örsmá hjóldýrin og hvernig melting-
arvegurinn vinnur.
Ný sjónarhorn við rannsóknir
-En hver er tilgangurinn með
loðnueldinu?
„Fyrsta spurningin sem við vilj-
um fá svar við er hvort þetta er yfir
höfuð hægt,“ segir Tómas. „Í öðru
lagi hyggjumst við búa til rann-
sóknaverkefni samhliða eldinu.
Ýmsum hugmyndum hefur verið
varpað fram í þeim efnum og ein
þeirra lýtur að áhrifum súrnunar
sjávar á loðnulirfur. Í eldisumhverfi
er hægt að gera margt sem ekki er
hægt að sjá um borð í rannsókna-
skipum og á þennan hátt teljum við
að möguleikar skapist á nýju sjón-
arhorni við loðnurannsóknir.“
Í samantekt Tómasar og Agnars
um loðnuverkefnið segir meðal ann-
ars: „Við teljum hins vegar einnig
mikilvægt að afla gagna með rann-
sóknum undir stýrðum umhverfis-
aðstæðum, því þess konar rann-
sóknir geta veitt vísbendingar um
það hvernig stofnar koma til með að
bregðast við breyttum aðstæðum í
hafinu t.d. við hækkun sjávarhita.
Það er hins vegar mikill skortur á
slíkum rannsóknum, sérstaklega í
tegundum sem flokkast ekki sem
eldistegundir, eins og loðna, makríll
og síld. Í grunninn er þetta ástæðan
fyrir því að við höfum áhuga á því að
rannsaka loðnuna í tilraunastöðinni.
Ekki hafa fundist heimildir um ár-
angursríkt kerjaeldi á loðnulirfum í
erlendum rannsóknastöðvum.“
Þá hafa sérfræðingar í loðnurann-
sóknum á uppsjávarsviði Hafrann-
sóknastofnunar lýst áhuga á að taka
þátt í eldistilraunum með loðnu til
þess að styðja við rannsóknir á
loðnu í villtri náttúru.
Tvö þúsund líflegar eldisloðnur
- Loðna bætist við húsdýrin í eldisstöð Hafró - Mikilvægt að afla gagna með rannsóknum undir
stýrðum umhverfisaðstæðum - Örsmá hjóldýr pöntuð frá Bandaríkjunum sem fæða fyrir lirfurnar
Ljósmynd/Agnar Steinarsson
Rannsóknir Tómas Árnason við smásjá þar sem sjá má loðnulirfur, en eldið gæti svarað spurningum um loðnuna.
Fimm manns starfa í rann-
sóknastöð Hafrannsóknastofn-
unar á Stað í Grindavík. Frá því
starfsemi hófst í Tilrauna-
eldisstöðinni árið 1988 hafa verið
stundaðar rannsóknir og fram-
leiðsla á ýmsum tegundum sjáv-
arfiska, s.s. sandhverfu, lúðu,
þorski og hrognkelsi. Tómas segir
að síðustu ár hafi áhersla verið
lögð á eldistengdar rannsóknir á
bleikju og laxi, en einnig steinbít
og fleiri tegundum. Núna hefur
loðnan bæst við.
Undanfarin ár hefur verið tals-
verð framleiðsla á grásleppuseið-
um á Stað og hafa þau að mestu
verið flutt út til Færeyja. Þar hafa
seiðin nýst vel til að éta lús af
laxi í eldi, en laxalús hefur verið
kostnaðarsamt vandamál í Noregi
og Færeyjum. Hann reiknar með
að í ár verði flutt út um 120 þús-
und grásleppuseiði frá Stað, en
Benchmark Genetics, áður Stofn-
fiskur, er mun stærri í eldi og út-
flutningi á grásleppuseiðum frá
Íslandi.
Rannsóknir og framleiðsla
STÖÐ HAFRANNSÓKNASTOFNUNAR Á STAÐ Í GRINDAVÍK
Morgunblaðið/Eggert
Verðmæti Hrognaloðnu landað úr Víkingi AK hjá Brimi á Akranesi í marsmánuði.
14 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. MAÍ 2021