Morgunblaðið - 11.06.2021, Side 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 11. JÚNÍ 2021
Hjólaferð feðgina Þessi feðgin voru á ferðinni við Sóleyjargötu í gærmorgun og undu hag sínum vel í umferðinni á hjólhestum sínum. Faðirinn vísaði veginn, svo ferðin fengi öruggan endi.
Árni Sæberg
Joe Biden Banda-
ríkjaforseti er nú í
fyrstu forsetaferð
sinni til Evrópu. Sæk-
ir hann fundi í Bret-
landi, Brussel og
Genf. Hittir leiðtoga
G-7-ríkjanna, tekur
þátt í ríkisoddvita-
fundi NATO-ríkjanna
mánudaginn 14. júní,
ræðir við forystumenn
Evrópusambandsins og hittir Valdi-
mir Pútin 16. júní.
Biden ferðast undir kjörorðinu
America is back. Hann boðar að
Bandaríkjamenn séu komnir að
nýju til virkrar þátttöku í alþjóða-
samstarfi og innan alþjóðastofnana
sem Donald Trump setti út í kuld-
ann eins og Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunina (WHO) í Genf.
Stjórnmálaskýrendur í Banda-
ríkjunum minna á að í huga Bi-
dens, sem alla tíð hefur verið ein-
dreginn stuðningsmaður NATO og
náinna tengsla við Evrópu, hafi af-
staða Kína forgang umfram allt
annað í alþjóðamálum. Evrópskir
stjórnmálamenn verði að skilja að
þeir séu ekki í fremstu varnarlínu
gagnvart áhrifum Kínverja. Þar
séu þeir þvert á móti taldir veikir á
svellinu af ráðgjöfum Bidens. Hann
treysti þess vegna varlega á full-
tingi þeirra við framkvæmd Kína-
stefnunnar. Sömu sögu sé að segja
þegar forsetinn glími við málefni
Mið-Austurlanda. Þar hafi hann lít-
ið til Evrópuríkja að sækja. Þetta
sé kaldi veruleikinn hvað sem sagt
sé í hátíðarræðum sem verði vafa-
laust margar í Evrópuferð hans.
Breytingar í Þýskalandi
Ríkisoddvitafundur NATO-
ríkjanna með þátttöku fulltrúa 30
aðildarríkja bandalagsins er þriðji
fundurinn af þessu tagi sem hald-
inn er í tíð Katrínar
Jakobsdóttur sem for-
sætisráðherra (11.-12.
júlí 2018, 3.-4. des.
2019). Nú er gert ráð
fyrir innan við þriggja
tíma fundi og að and-
rúmsloftið verði ekki
eins spennuþrungið og
þegar Donald Trump
lét að sér kveða.
Þetta er 11. rík-
isoddvitafundur NATO
sem Angela Merkel,
kanslari Þýskalands,
situr frá því hún tók við embætti
sínu 22. nóvember 2005. Á fund-
inum verður hún kvödd. Hún gefur
ekki kost á sér í sambandsþings-
kosningunum í september 2021.
Þegar litið er til þýsku kosning-
anna spá margir að græningjar
setjist við stjórnvölinn í Berlín eins
og þeir gerðu 1998 til 2005 með
jafnaðarmönnum, nú hugsanlega
með kristilegum. Loftslags- og um-
hverfismál setja að sjálfsögðu
sterkan svip á stefnu þeirra. Innan
raða græningja er einangraður
hópur sem vill úr NATO en hann
má sín lítils. Forystumenn flokks-
ins og meirihluti flokksmanna vilja
leggja rækt við NATO og sam-
starfið í öryggismálum við Banda-
ríkjamenn auk þess sem hlutur
ESB verði efldur.
Græningjar eru eindregnari í
gagnrýni á stjórnvöld í Rússlandi
og Kína en kristilegir og jafn-
aðarmenn. Þeir eru til dæmis and-
vígir umdeildu Nord Stream 2 gas-
leiðslunni frá Rússlandi til
Þýskalands. Þeir lýsa opinberlega
stuðningi við hópa stjórnarand-
stæðinga í Kína, Rússlandi og
Hvíta-Rússlandi.
Ríkisstjórn Þýskalands með
græningja um borð kynni að eiga
meira sameiginlegt með stefnu Bi-
den-stjórnarinnar en stefna stjórn-
ar kristilegra og jafnaðarmanna
undir forsæti Merkel.
Framtíðarstefna NATO
Stefnt er að því að á NATO-
fundinum verði ákveðið að móta
nýja grunnstefnu (e. strategic con-
cept) bandalagsins. Nú er grunn-
stefnan frá árinu 2010 þegar allt
annað andrúmsloft ríkti í alþjóða-
málum og meiri vonir voru bundn-
ar við gott samstarf við Kínverja
og Rússa en eftir 2012 þegar Xi
Jinping varð forseti Kína og Vla-
dimir Pútin hóf stríð við Úkra-
ínumenn og innlimaði Krímskaga
árið 2014. Í skjalinu frá 2010 var
litið á Rússa sem hugsanlega sam-
starfsþjóð NATO og varla er vikið
orði að Kína. Forsendur nýju stefn-
unnar eru allt aðrar en fyrir ellefu
árum.
Eftir NATO-fundinn í London í
desember 2019 hófst gerð umræðu-
og stefnuskjals innan NATO sem
var gefið út í fyrra undir heitinu
NATO 2030. Í ræðu sem Jens Stol-
tenberg, framkvæmdastjóri NATO,
flutti föstudaginn 4. júní um við-
fangsefni fundarins 14. júní vék
hann að níu höfuðatriðum sem
hann taldi að leggja ætti til grund-
vallar:
Í fyrsta lagi beri að efla NATO
sem einstakan og ómissandi sam-
ráðsvettvang ríkjanna beggja
vegna Atlantshafs. Lögð verði
áhersla á NATO sem stjórnmála-
og hermálabandalag. Komi til hern-
aðaraðgerða skipti pólitísk sam-
staða ríkjanna sköpum.
Í öðru lagi verði áréttaður vilji
til sameiginlegra varna gegn hvers
kyns ógn á landi, hafi, í lofti, í net-
heimum og geimnum. Sýna verði
meiri metnað við að efla þanþol að-
ildarríkjanna.
Í þriðja lagi verði sett markmið
um varnir lykilmannvirkja og til að
minnka líkur á að samfélagi sé ógn-
að með árás eða nauðung.
Í fjórða lagi verði skerpt á
tæknilegu forskoti NATO-ríkjanna
og komið í veg fyrir að nýsköp-
unargjá myndist milli þeirra.
Í fimmta lagi verði staðinn vörð-
ur um að lög og reglur séu virtar í
alþjóðasamskiptum.
Í sjötta lagi verði stuðlað að
stöðugleika í nágrenni NATO-
svæðisins með því að styrkja og
efla samstarfsríki eins og Írak,
Jórdaníu, Georgíu og Úkraínu.
Í sjöunda lagi beri að líta til þess
að loftslagsbreytingar og hlýnun
jarðar auka líkur á að hættuástand
skapist.
Í áttunda lagi staðfesti nýja
grunnstefnan hollustu við gildin
sem standa að baki samstarfi
NATO-þjóðanna. Það hafi var-
anlegan tilgang að laga bandalagið
að nýjum aðstæðum í öryggis-
málum.
Í níunda lagi verði að halda
áfram á þeirri braut sem mótuð
var 2014 um að auka framlög
NATO-ríkjanna til varnarmála.
Stækka eigi sameiginlegan sjóð
NATO til að fjármagna sameig-
inlega þjálfun og æfingar, styrkja
netvarnir, auka hæfnisforskot og
efla samstarfsþjóðir bandalagsins.
Ræðu sína flutti Jens Stolten-
berg þegar gerð ályktunar ríkis-
oddvitafundarins var komin á loka-
stig. Þar verður varla farið svona
mörgum orðum um inntak vænt-
anlegrar grunnstefnu heldur vikið
að málefnum líðandi stundar: brott-
för NATO-liðsafla frá Afganistan,
samskiptum við stjórnir Rússlands
og Kína, ástandinu í Hvíta-
Rússlandi.
Fundurinn með Pútin
Sama dag og Antony Blinken, ut-
anríkisráðherra Bandaríkjanna,
hitti Sergeij Lavrov, utanríkis-
ráðherra Rússlands, í Hörpu mið-
vikudaginn 19. maí 2021 var til-
kynnt að Joe Biden mundi hitta
Vladimir Pútin í Genf 16. júní 2021.
Zachary Basu sagði nýlega á
bandarísku vefsíðunni Axios að
fundur Bidens og Pútins væri hald-
inn við verstu aðstæður í sam-
skiptum Bandaríkjamanna og
Rússa frá því Sovétríkin hrundu
árið 1991. Það væri þess vegna tím-
anna tákn að þeir hittust í Genf
þar sem Ronald Reagan hefði átt
fyrsta fund sinn með Mikhaíl Gor-
batsjov árið 1985.
Fundurinn nú er haldinn að
frumkvæði Bidens, ekki til þess að
„hampa“ Pútin að sögn Hvíta húss-
ins heldur „vegna ágreinings milli
þjóðanna en ekki þrátt fyrir hann“.
Ágreiningsefnin eru mörg. Biden
stofnaði til vandræða gagnvart
Rússum í mars þegar hann kallaði
Pútin „morðingja“ daginn eftir að
leyniþjónusta Bandaríkjanna sagði
að Pútin hefði gefið leyfi til leyni-
legs áróðurs gegn Biden í forseta-
kosningabaráttunni 2020. Biden-
stjórnin greip til refsiaðgerða gegn
Rússum eftir rússneska tölvuárás á
bandaríska SolarWinds-fyrirtækið
og vegna þess að rússneski stjórn-
arandstæðingurinn Alexei Navalníj
var fangelsaður. Rússar stofnuðu
til mikils hersafnaðar við landa-
mæri Úkraínu, ráðist hefur verið á
samtök Nvalaníjs og Pútin stendur
með Alexander Lúkasjenko gegn
mótmælendum í Hvíta-Rússlandi.
Hvorugur aðili segist vænta mik-
ils af Genfarfundinum. Þannig var
einnig talað fyrir fundinn 1985,
hann opnaði hins vegar leið að
sögulega Höfðafundinum 1986 og
flýtti fyrir hruni Sovétríkjanna.
Eftir Björn
Bjarnason » Biden ferðast undir
kjörorðinu America
is back. Hann boðar að
Bandaríkjamenn séu
komnir að nýju til virkr-
ar þátttöku í alþjóða-
samstarfi.
Björn Bjarnason
Höfundur er fv. ráðherra.
Biden boðar endurkomu Bandaríkjanna