Morgunblaðið - 03.07.2021, Qupperneq 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. JÚLÍ 2021
Mávabraut 1a, 230 Reykjanesbæ
Nánari upplýsingar á skrifstofu s. 420 6070 eða eignasala@eignasala.is
5 herbergja íbúð á 1. hæð í fjórbýli, ásamt bílskúr, á eftirsóttum stað
í Keflavík. Skólar, íþróttamannvirki og þjónusta í göngufæri.
Jóhannes Ellertsson
Löggiltur fasteignasali – s. 864 9677
Júlíus M Steinþórsson
Löggiltur fasteignasali – s. 899 0555
Verð 41.900.000
Birt stærð eignar er 123,7 m2 auk bílskúrs 23,95 m2
H
vernig blörrar
maður heila sin-
fóníu?“ spurði
menningarviti í
útvarpinu.
„Nú bregst íslenskan
mér,“ sagði annar; síðan
kom útlent orð. Þetta er nýtt
tilbrigði við „ef ég má
sletta“. Sletturnar (stundum
lagaðar að íslenskum beyg-
ingum) flæða nú yfir, ekki
síst í menningarþáttum af
ýmsu tagi: kanall (rás), kans-
ellera, sikk, sorrí, prósess,
kasjúal, rípleisa, intensíf, dí-
rekt, triggera, opsjón, pól-
aríserandi.
Enn er þó til fólk, sem tal-
ar íslensku. Guðni Ágústs-
son, fyrrverandi ráðherra, er
einn slíkur. Hann var í vik-
unni fararstjóri í ferð á
Njáluslóðir og átti alla at-
hygli þátttakenda. Hann er
enn rammur sveitamaður í
sér, laus við slettur og aðra
tilgerð eða tepruskap í máli.
Ráðherrann tengdi hegð-
un Hallgerðar erfiðleikum
hennar í æsku, enda hefur
hann í bókinni Hallgerður
(2014) komist að því að hún
hafi verið misnotuð af Þjó-
stólfi fóstra sínum. Sá sami
þrjótur drap síðan Glúm,
eina manninn sem hún elskaði. Og eftir að hún giftist Gunnari á Hlíð-
arenda var hún lögð í einelti að Guðna sögn, fjarri ættingjum.
Guðni hefur veitt þessari hötuðustu konu Íslandssögunnar uppreist
æru; og í ferðinni á Njáluslóðir talaði hann um hana sem frumkvöðul og
fyrirmynd kvenna, konuna sem lét ekki bugast. Hann bætti því við að
konur hefðu stjórnað framvindu Njáls sögu og nefndi í því sambandi
einnig Bergþóru og Hildigunni, ekkju Höskulds Hvítanessgoða. Það
var reyndar hatrið sem knúði þær áfram og mótaði atburðarás sög-
unnar.
Guðni Ágústsson er hluti af Njálu. Hann þekkir allar persónur henn-
ar og hefur rætt við sumar þeirra, m.a. Hallgerði þar sem hún sat á
litlum hól í Laugarnesinu, en þar var hún grafin fyrir þúsund árum,
vinalaus og heillum horfin. Í rútuferðinni blandaði Guðni einmitt saman
nútíð og fortíð. Við gátum t.d. ekki vitað með vissu hvort bændurnir á
Rangárvöllum, þeir Jón óði, Jón góði, Jón fróði og Jón sóði, væru per-
sónur úr Njálu eða seinna til komnir.
Þegar álitamál tengd Njáls sögu hafa komið upp, hefur Guðni gjarn-
an verið kallaður til. Eitt sinn fundust í túnfætinum á Hlíðarenda tvær
hauskúpur, önnur stór, hin lítil. Guðni var spurður álits um þennan
fund.
Guðni: „Ekki nokkur vafi; þetta er hauskúpa Gunnars á Hlíðarenda.“
„En hvað um litlu kúpuna?“ var þá spurt.
„Nú, hún er unglingurinn Gunnar,“ svaraði Guðni.
Þegar svo umræðan fór að snúast um hver hefði skrifað þessa frægu
sögu voru auðvitað nefndir bæði Snorri og Sturla. – Í rútunni var af-
dankaður prófessor sem hefur alla ævi verið að leita að höfundi Njálu
því að sannarlega langaði hann alltaf til að verða „nafn í fræðunum“.
Þennan dag rann loks upp fyrir honum ljós. Hann kvað:
Eftir ógnarlanga leit
á lærdómssviði hálu
ég fundið hef, það Herrann veit,
höfundinn að Njálu.
„Það var ekki Snorri og ekki Sturla,“ sagði proffinn fyrrverandi,
„það er Guðni Ágústsson.“
Guðni og Hallgerður
Tungutak
Baldur Hafstað
hafstad.baldur@gmail.com
Guðni Ágústsson á leið á Njáluslóðir.
S
tjórnarflokkarnir sigla inn í kosningabar-
áttuna í meðvindi eftir ákvörðun fyrir viku
um að afnema takmarkanir vegna farald-
ursins. Öllum er að vísu ljóst að ekki er
hægt að útiloka bakslag meðan veiran er í fullum
gangi í öðrum löndum en sá árangur sem hér hef-
ur náðst fer ekki fram hjá neinum. Stjórnarflokk-
arnir njóta góðs af því.
Stjórnarandstaðan hefur aldrei náð fótfestu í
umræðum um viðbrögð við faraldrinum og til-
raunir hennar til þess ekki verið upp á marga
fiska.
Þá berast fréttir um það úr VG að þar sé nú
vaxandi áhugi á því að halda samstarfi núverandi
stjórnarflokka áfram. Lykillinn að því er hið góða
samstarf sem hefur tekizt á milli Katrínar Jak-
obsdóttur og Bjarna Benediktssonar. Stutt er síð-
an Sigurður Ingi fjallaði mjög jákvætt um stjórn-
arsamstarfið á fundi í flokki sínum en fyrir tæpu
ári bárust fréttir af því að hann væri far-
inn að horfa til vinstri.
Enn er hins vegar ekki komið í ljós
hver verða helztu mál kosningabarátt-
unnar. Mörgum finnst að það eigi að
verða heilbrigðismálin. Hafi menn ekki
áttað sig á því áður er það alveg ljóst nú
að heilbrigðiskerfið er kjarninn í velferð-
arkerfi okkar og umræður um það hljóta
að taka mið af því.
Það stóðst þessa áraun með glæsibrag.
Eldri kynslóðir eru eðlilega þeir þjóðfélagshópar
sem mest þurfa að leita til þess og þá blandast
ýmiss konar félagsleg þjónusta inn í það. Að und-
anförnu hefur staða hjúkrunarheimila verið mjög
til umræðu og þau greinilega fjársvelt. Enginn tel-
ur sig bera ábyrgð á því.
Það hefur lengi verið kennisetning, sem allir
flokkar hafa tekið undir að það sé þjóðhagslega
hagkvæmt að gamla fólkið búi sem lengst heima
hjá sér. En þegar kemur að því að tryggja þá
þjónustu sem gerir það mögulegt kemur babb í
bátinn.
Sennilega er þetta skýringin á því hjá hinni
öldnu sveit að þar er hreyfing fyrir því að bjóða
fram til þings í haust.
Það skortir ekkert á fögur fyrirheit en það er
minna um efndir.
Sú staða hefur svo lengi verið lítið breytt að það
er komin upp reiði hjá gamla fólkinu.
Hver er þessi hópur? Þetta er kynslóð kalda
stríðsins, sem stóð í þeirri baráttu daglega í fjóra
áratugi. Hún er hert í þeim átökum. Unga kyn-
slóðin sem nú stjórnar landinu ætti að varast að
umgangast þetta fólk af gáleysi.
Ef svo skyldi fara að núverandi stjórnarflokkar
haldi velli og vilji halda áfram getum við hins veg-
ar verið á leið inn í stöðugleika í pólitíkinni sem
líkist Viðreisnarárunum.
Það er að mörgu leyti æskilegt að ná hér slíkum
pólitískum stöðugleika næstu árin. Mörg mál eru
óafgreidd frá hruni. Þeim hefur einfaldlega verið
ýtt til hliðar. Þess vegna væri jákvætt ef aðstæður
sköpuðust til endanlegs uppgjörs.
Öðrum stórum málum hefur verið stungið ofan í
skúffu vegna þess að að flokkarnir hafa ekki haft
bolmagn til þess að höggva á hnútinn. Þau stærstu
þeirra varða fiskveiðistjórnun. Það verður aldrei
sátt í þessu samfélagi að óbreyttu í þeim efnum.
Í raun og veru má segja að pólitíkin hafi aldrei
náð áttum frá því allt fór úr böndum síðustu árin
fyrir hrun, þegar stjórnmálamennirnir misstu tök-
in í hendur manna, sem enginn hafði kjörið til þess
að fara með landsstjórnina.
Auðvitað væri æskilegt að þau
mál öll kæmu til umræðu í kosn-
ingabaráttunni enda nægilega
langur tími liðinn til þess að
hægt sé að ræða þau opið.
Við hvað er átt?
Síðustu árin fyrir hrun voru
völdin komin í raun í hendur
fjármálamanna, sem voru svo
fljótir að missa þau út úr höndunum á sér.
Eftir hrun mátti fljótt sjá að stjórnmálamenn-
irnir voru orðnir hræddir við öfluga hags-
munahópa og mikilvægt að Ásgeir Jónsson seðla-
bankastjóri vakti athygli á því, þótt hann notaði
önnur orð um.
Það má því velta því fyrir sér hvort komin sé
upp svipuð staða og fyrir hrun og að verkefnið nú
sé að grípa í taumana nógu snemma.
Kjósendur eiga heimtingu á að frambjóðendur í
kosningunum í haust ræði þessi mál og gefi skýr
svör um af sinni hálfu.
Spurningar eins þessar hafa áður vaknað hjá
þeim sem áhuga hafa á okkar samfélagsmálum en
þá var staðan skýrari og ekki ástæða til að hafa
áhyggjur. Nú er öldin önnur.
Okkar litla lýðræðisríki stendur á margan hátt á
veikum grunni. Þeim sem börðust fyrir sjálfstæði
Íslands hefur áreiðanlega ekki dottið í hug að til
þess gæti komið að umræður sem þessar færu
fram um Alþingi. En þær þurfa að fara fram. Situr
hnípin og hrædd hjörð kjörinna fulltrúa á Alþingi?
Eru þeir um þessar mundir að velta því fyrir sér
hvort þessi eða hinn hagsmunaaðilinn muni snúast
gegn þeim persónulega í kosningunum í haust?
Ein aðferð til þess að sprengja svona hagsmuna-
bandalög í loft upp er að ræða þessi mál opið og af
hreinskilni. Á þann veg er líklegast að þingmenn
fái þann opinbera stuðning fólksins í landinu sem
dugar til þess að hnekkja með afgerandi hætti
þessari atlögu að lýðræðinu.
Og það þarf að gerast núna bæði innan flokka
og utan.
Stjórnarflokkarnir í meðvindi
Situr á Alþingi
hnípin og
hrædd hjörð?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Mér varð hugsað til þess, þegar
ég las nýlega óvandaða rit-
gerð þeirra Ragnheiðar Kristjáns-
dóttur og Pontusar Järvstads um
andfasisma á Íslandi í enskri bók, að
brýnt var fyrir mér í heimspekinámi
endur fyrir löngu að nota orð ná-
kvæmlega. Fasismi er eitt þeirra
orða, sem nú er aðallega merking-
arsnautt skammaryrði, en ætti að
hafa um sögulegt fyrirbæri (sem
kann auðvitað að eiga sér einhverjar
nútímahliðstæður).
Sjálfum finnst mér skilgreining
bandaríska sagnfræðingsins Stanl-
eys Paynes á fasisma skýrust. Hann
einkennist af þrennu, segir Payne:
andstöðu við frjálslyndisstefnu,
íhaldsstefnu og kommúnisma; til-
raun til að taka stjórn á öllum svið-
um þjóðlífsins og beina kröftum að
ágengri utanríkisstefnu; róm-
antískri dýrkun á ofbeldi, karl-
mennsku, æskufjöri og umfram allt
öflugum leiðtogum, sem virkjað
gætu fjöldann til samvirkrar fram-
ningar. Samkvæmt því voru Mússól-
íni og Hitler fasistar, þótt nasismi
Hitlers hefði að auki ýmis þýsk sér-
kenni (svo sem stækt gyðingahatur).
En langsóttara er að kalla Salazar í
Portúgal, Franco á Spáni og Horthy
í Ungverjalandi fasista, þótt vissu-
lega styddust þeir allir við fasískar
hreyfingar. Þeir voru frekar aft-
urhaldsmenn, en fasismi er í eðli
sínu umrótsstefna.
Payne bendir á, að fasismi á ým-
islegt sameiginlegt með komm-
únisma, þótt hann sé myndaður í
andstöðu við hann. Það er greinilegt
ættarmót með þessum tveimur al-
ræðisstefnum, enda hafði Mússólíni
verið hefðbundinn sósíalisti, áður en
hann hafnaði alþjóðahyggju og varð
þjóðernissinni. Hið sama er að segja
um fasistaleiðtogana Mosley í Bret-
landi, Doriot í Frakklandi og Flyg í
Svíþjóð. Hitler kallaði sig beinlínis
sósíalista, þjóðernissósíalista.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Hvað er fasismi?