Morgunblaðið - 24.07.2021, Blaðsíða 21

UMRÆÐAN 21
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. JÚLÍ 2021
H
jörvar Steinn Grétarsson
féll úr leik í 2. umferð
heimsbikarmóts FIDE
sem nú stendur yfir í
Sotsjí við Svartahaf. Hjörvar átti dá-
góð færi í báðum skákunum gegn
Rússanum Maxim Matlakov en tap-
aði, ½:1 ½. Fjórða umferð hófst á
fimmtudaginn og voru þá 32 kepp-
endur eftir, þ.á m. heimsmeistarinn
Magnús Carlsen sem hafði þá unnið
allar fjórar skákir sínar úr annarri
og þriðju umferð með sannfærandi
taflmennsku. Hann hefur ekki þurft
að berjast til sigurs í skákum með
styttri umhugsunartíma og farið
sparlega með orkuna. Fyrri skák
hans við Pólverjann Radoslaw Woj-
taszek lauk með jafntefli eftir 34
leiki en Magnús, sem hafði svart,
bauð nokkuð óvænt upp á skiptan
hlut í flókinni stöðu sem vélarnar
mátu heldur betri á hann.
Þetta heimbikarmót hefur sannað
að elo-stigatala keppenda segir ekki
allt um möguleika keppenda því
nokkrir af stigahæstu keppendunum
hafa fallið úr leik. Caruana tapaði
fyrir Rinat Jumbayev frá Kazak-
stan, Giri fyrir Nodirbek Abdusatt-
orov frá Uzbekistan og Mamedyarov
fyrir Haik Martirosjan frá Armeníu.
Það er greinilega að koma fram ný
kynslóð geysilega öflugra skák-
manna og má þar t.d. nefna Indverj-
ann Praggnanandhaa sem lagt hefur
tvo reynda kappa, fyrst Armenann
Grabriel Sargissjan, 2:0, og Pólverj-
ann Krasenkow í aukaskákum:
Heimbikarmót FIDE 2021; 3. um-
ferð, 3. skák:
Praggnanandhaa – Krasenkow
Það standa öll spjót að kóngsstöðu
svarts og nú kom atlagan…
30. Rxf6! Bxf6 31. Hxf6! Rxf6 32.
Bxe5 Dd8 33. Rg5 Bh3+ 34. Hxh3
Hb7 35. Dc3!
– og Krasenkow gafst upp.
Praggnandhaa hóf glímu sína við
Frajkkann Vachier Lagrave í 4. um-
ferð á fimmtudaginn og lauk skák
þeira með jafntefli. Annar Indverji,
Santos Vidit, hefur einnig komist
fram hjá öllum hindrunum. Hægt er
að mæla með útsendingum frá
mótinu á Chess24.com.
Snyrtilegt handbragð
Hannes Hlífar Stefánsson, Guð-
mundur Kjartansson og Vignir
Vatnar Stefánsson tefla nú á hverju
mótinu á fætur öðru í Tékklandi,
Póllandi og Serbíu og í síðustu viku
varð Hannes einn efstur í lokuðu
móti í Prag, hlaut 6 ½ vinning af 9
mögulegum. Guðmundur Kjart-
ansson tók á sama tíma þátt í minn-
ingarmóti um Miguel Najdorf í
Varsjá í Póllandi. Hann hlaut 5 vinn-
inga af 9 mögulegum og hafnaði í 46.
– 67. sæti af 174 keppendum.
Hinn 18 ára gamli Vignir Vatnar
Stefánsson hyggst taka þátt í a.m.k.
þrem alþjóðlegum mótum í sumar
og þegar ein umferð var eftir af því
fyrsta sem fram hefur farið í Arend-
jolovac í Serbíu var Vignir í 5. – 6.
sæti með 4 vinninga af 8 mögu-
legum. Árangur hans þó yfir vænt-
ingum því hann er einn stigalægsti
keppandinn í lokuðum flokki og í
seinni hlutanum hefur hann sýnt
góða takta sbr. eftirfarandi dæmi:
Akva Gold 1; 6. umferð:
Azer Mirzoev (Aserbadsjan) –
Vignir Vatnar
Hvítur var búinn að vera í krappri
vörn en ekki alveg ljós hvernig best
er að tefla í þessari stöðu. Vignir
fann lausnina:
45. … a2! 46. Hd8+ Kf7 47. Ha8
Hxh2 48.Hxa1 f3+! 49. Kd3 g3!
Notfærir sér leppun f2-peðsins og
a7-reiturinn er valdaður af bisk-
upinum.
50. Ha5 g2
– og hvítur gafst upp.
Akva Gold 1; 7. umferð:
Vignir Vatnar – V. Varshini (Ind-
land)
48. d6! cxd6 49. Rf6! gxf6 50.
Dxf6+ Hg7 51. Hc7
– og svartur gafst upp.
Óvænt úrslit á heims-
bikarmóti FIDE
Skák
Helgi Ólafsson
helol@simnet.is
Morgunblaðið/Ómar Óskarsson
Öflugur Praggnanandhaa við taflið á Reykjavíkurskákmótinu 2019.
Sigurður Thoroddsen fæddist á Bessastöðum á
Álftanesi 24. júlí 1902. Hann var sonur hjónanna
Skúla Thoroddsen, ritstjóra og alþingismanns, og
Theodóru Thoroddsen skáldkonu. Sigurður fór
snemma til mennta og lauk stúdentsprófi frá MR árið
1919, aðeins sautján ára gamall. Þá lá leiðin til Kaup-
mannahafnar þar sem hann útskrifaðist sem bygging-
arverkfræðingur árið 1927 frá Polyteknisk Lærean-
stalt. Á námsárunum æfði Sigurður knattspyrnu með
knattspyrnuliði Kaupmannahafnarháskóla, Akadem-
isk Boldklub, en hann hafði verið mikill fótboltamaður
sem ungur maður og varð nokkrum sinnum Íslands-
meistari með Knattspyrnufélaginu Fram.
Sigurður varð stórtækur verkfræðingur þegar heim
var komið og eftir að vinna sem verkfræðingur við
Reykjavíkurhöfn og hjá vita- og hafnarmálastjóra
stofnaði hann sína eigin stofu árið 1931 og rak hana til
1961. Þá stofnaði hann ásamt samstarfsmönnum sam-
eignarfélagið Verkfræðistofu Sigurðar Thoroddsen og
var framkvæmdastjóri þar til ársins 1975. Hann beitti
sér mest að stórframkvæmdum á sviði raforkumála og
virkjunarmála og hann vann að hönnun margra orku-
vera víða um land og eftir hann liggja margar fræði-
greinar um orkumál. Hann lagði ætíð mikla áherslu á
að huga vel að náttúrunni á sama tíma svo sem minnst
rask hlytist af framkvæmdunum.
Sigurður var kjörinn á Alþingi árið 1942 fyrir Sósí-
alistaflokkinn og sat eitt kjörtímabil og lagði fram
m.a. frumvörp um framfærsluviðmið og ráðstöfun
tekna af einkasölu ríkisins á tóbaki til verka-
mannabústaða. Hann var 2. varaforseti sameinaðs
þings árið 1945-6.
Sigurður var tvíkvæntur og átti mörg börn, m.a.
ljóðskáldið Dag Sigurðarson og kvikmyndaleikstjór-
ann Ásdísi Thoroddsen og hann er afi Katrínar Jak-
obsdóttur forsætisráðherra. Fyrri kona hans var Jak-
obína Margrét Thoroddsen (fædd Tulinius), kennari,
f. 20.9. 1906, d. 8.11. 1970, og áttu þau Óttar, f. 1928,
Dag, f. 1937, Bergljótu, f. 1938 og Signýju, f. 1940.
Seinni kona Sigurðar var Ásdís Sveinsdóttir Thorodd-
sen og áttu þau börnin Jón Sigurð, f. 1948, Halldóru
Kristínu, f. 1950, Guðbjörgu, f. 1955 og Ásdísi, f, 1959.
Sigurður var góður teiknari, málaði mikið í tóm-
stundum og hélt nokkrar sýningar á teikningum og
málverkum. Æviminningar hans, Eins og gengur,
kom út árið 1982.
Sigurður Thoroddsen lést 29. júlí 1983.
Merkir Íslendingar
Sigurður S. Thoroddsen
Á dögunum var
kynnt lausn að því
hvernig bjarga megi
Suðurstrandarvegi
með öruggum og end-
anlegum hætti. Hönn-
unin fékk nafnið
hraunbrú og hefur það
hlutverk að halda fljót-
andi hrauni frá Suður-
strandarvegi
(hraunbrú er líka
stokkur). Mannvirkið
færir fljótandi hraun sem stefnir að
veginum upp á brú (stokk), yfir hana
og niður hinum megin. Útgangs-
punktur hönnunarinnar eru sviðs-
myndir eldfjallafræðinga um langt
gos.
Óvissa um framvindu gossins í
Geldingadölum er mikil. Tilefni þess
að ráðist var í þróun hraunbrúar-
innar var ákvörðun Almannavarna
um að leyfa hrauni að flæða yfir
Suðurstrandarveg. Það virðist afar
óskynsamleg ákvörðun.
Fræðin um það hve lengi muni
gjósa þekki ég ekki. Umhverfis- og
mannvirkjafræðin þekki ég býsna
vel. Ég þekki það einnig vel að yfir-
völd skortir stundum virðingu fyrir
hugverkalögum. Almannavarnir
höfnuðu á dögunum umleitunum um
samstarf – og sem slíkt ekki í frá-
sögur færandi. Við töldum skyn-
samlegt að undirbúa þennan valkost
með það að markmiði að gera gang-
setningu hönnunar og framleiðslu
hraunbrúar mögulega með stuttum
fyrirvara – vera tilbúin með fleiri
valkosti. Það kostar hlutfallslega lít-
ið. Hraunbrú virðist hafa marga af-
gerandi kosti umfram varnargarða.
Það sem ekki kom fram í fjölmiðla-
umfjöllun um hraunbrúna og sam-
starfsumleitanir er skilyrðing Al-
mannavarna um að aðrir
verkfræðingar yrðu fengnir til þess
að vinna áfram með hönnunina.
Lausnin sögð áhugaverð, en úr-
vinnsla hennar háð því að óskil-
greindir aðrir fengju hana í hendur,
annars yrði hún ekki skoðuð. Á það
var ekki fallist, af augljósum ástæð-
um. Almannavarnir tóku því ákvörð-
un um að ræða ekki við
höfunda hraunbrúar-
innar. Sem sagt sér-
hagsmunagæsla í sinni
tærustu mynd. Burtséð
frá því hve rangt það
er að ætlast til að aðrir
en höfundar verk-
fræðilegrar lausnar
komi að frekari þróun
hennar, þá lýsir það
ákveðnu skilningsleysi.
Hætta er á að aðrir
einstaklingar misskilji
kjarna hönnunarinnar,
forsendur hennar og
virkni, og beri sig að með röngum
hætti. Og einmitt það virðist hafa
gerst. Einhverjir óskilgreindir „aðr-
ir“ í her ráðgjafasveita hins opin-
bera eru því ekki betur til þess falln-
ir að vinna með verkfræðilega
hönnun sem þeir áttu engan þátt í
að skapa.
Hraunbrú virðist vera eina
örugga og endanlega lausnin þar
sem hægt er að ganga út frá því með
mikilli vissu að fjárfesting í vörnum
vegarins borgar sig. Það er ekki til-
fellið með varnargarða, sökum þess
hve óvissan um hegðun flæðandi
hrauns er mikil. Fjárfesting í varn-
argörðum gæti ennfremur horfið
undir hraun í lengra eldgosi – og
þarf jafnvel ekki svo langt gos til.
Við stæðum eftir með ekkert. Skilj-
anlega er slík fjárfesting illréttlæt-
anleg.
Nokkrar staðreyndir um
hraunbrú: 1) Mögulegt að halda
Suðurstrandarvegi opnum með
tryggum hætti jafnvel þótt eldgos
vari í mörg ár. 2) Til verður opin leið
undir flæðandi hrauni, sem myndar
öruggt skjól fyrir alla innviði, s.s.
vatnslagnir, ljósleiðara og há-
spennustreng (sbr. uppnám um Suð-
urnesjalínu). 3) Mögulegt að haga
stærð og umfangi lausnarinnar eftir
þörfum. 4) Fljótlegt að bregðast við
breytingum í hraunflæði. 5) Fyrir-
sjáanleiki varðandi kostnað. Þá er
bygging varnargarða á einkajörðum
flókin og tímafrek framkvæmd – lík-
legt að kærur og deilur verði hluti af
slíkri framkvæmd – hraunbrú gæti
passað innan helgunarsvæðis veg-
arins. Þetta bara til upplýsingar.
Ef sviðsmyndir eldfjallafræðinga
raungerast yrði hraunbrú með tím-
anum að jarðgöngum sem yrðu í öll-
um meginatriðum sambærileg hefð-
bundnum jarðgöngum í virkni.
Búnaði mætti koma fyrir eftir á, svo
úr yrði fullbúin samgönguæð í formi
jarðganga. Það er kannski ekki
spennandi tilhugsun að setja opinn
veg með flottu útsýni í jarðgöng, en
í náttúruhamförum þar sem öryggi
fólks og innviða er í forgrunni gilda
önnur sjónarmið.
Leikmönnum og jafnvel sumum
verkfræðingum kann að þykja
hraunbrú „ævintýraleg“ lausn frá
„ævintýramönnum“. Hraun eldgosa
er hins vegar bara eins og önnur
efni, hefur tiltekna þyngd og efnis-
eiginleika sem miða þarf við í út-
reikningum. Hraunbrú virðist ein-
faldasta og öruggasta vörnin sem
völ er á fyrir Suðurstrandarveg. Til
hennar má grípa með stuttum fyrir-
vara, en þá bara ef undirbúningi er
lokið. En það er yfirvalda að ákveða
hverju má kosta til fyrir öryggi al-
mennings.
Það virðist skynsamlegt að kanna
betur kosti hraunbrúar sem hluta í
viðbragðsáætlunum Almannavarna,
sem einn af fleiri valkostum í vissum
aðstæðum sem skapast geta á eld-
fjallaeyju. Það er svo mikið unnið
með opnum samgönguæðum og inn-
viðum í náttúruhamförum. Annað
var það nú ekki sem við vildum
koma á framfæri. Almannavarnir
hafa aðra skoðun – og er jú frjálst að
hafa það. Vonandi lýkur eldgosi sem
fyrst.
Hraunbrú á Suður-
strandarveg er valkostur
Eftir Magnús
Rannver Rafnsson »Ef sviðsmyndir eld-
fjallafræðinga raun-
gerast yrði hraunbrú
með tímanum að jarð-
göngum sem yrðu í öll-
um meginatriðum sam-
bærileg hefðbundnum
jarðgöngum.
Magnús Rannver
Rafnsson
Höfundur er verkfræðingur
og fyrrverandi lektor við
NTNU í Þrándheimi.
magnus.r.rafnsson@linudans.org