Fréttablaðið - 11.11.2021, Blaðsíða 20

teogkaff i . is
20%
AFSLÁTTUR
AF ÖLLUM VÖRUM
Í VEFVERSLUN
11.11.
„Íslenska lífeyriskerfið er svo gott, að
það er ekkert venjulegt hvað það er
gott, það er svo gott. Og útlendingar
öfunda okkur af því, hve íslenska líf-
eyriskerfið er gott, það er svo gott.“
Þetta er mantra, sem eilíflega er
kyrjuð af þeim, sem lifa á, en ekki af
lífeyrissjóðakerfinu. Já, og reyndar
þeim, sem eru í Lífeyrissjóði ríkis-
starfsmanna. Að mínu mati er
almenna lífeyrissjóðakerfið ekki
ólíkt því kerfi, sem kennt er við mafíu.
Alvöru mafíósar hafa handrukkara á
sínum snærum, sem innheimta fram-
lög til cosa nostra með góðu, nú eða
illu, ef þess gerist þörf.
Íslenska lífeyrissjóðakerfið sparar
sér kostnað af handrukkurum og
felur þá starfsemi íslenska löggjafar-
valdinu og, ef nauðsyn krefur, dóms-
valdinu.
Borgaðu, ormurinn þinn, eða þú
hefur verra af, lögtak, eignaupptöku,
fangelsun og hver veit hvað.
Tilvistarréttlæting lífeyriskerfisins
er sú, að fólki er alls ekki treyst til að
hafa umráð yfir sínum lögskipaða
sparnaði. Til þess teljast þeir einir
réttilega hæfir, sem starfa við umsýslu
um lífeyrissparnaðinn. Þegar lög-
þvingaður sparnaður er kominn í
vörslu lífeyrissjóðanna, hefur spar-
andinn ekkert að segja um ráðstöfun
og umsýslu síns sparnaðar. Þar um
véla nú fagmenn, sem sparandinn
er víst alls ekki, en á hans kostnað og
áhættu.
Eitt undirstöðuatriði í starfsemi
lífeyrissjóðanna er, að við andlát líf-
eyrissjóðsfélaga fellur öll hans inn-
borgun og sparnaður til lífeyrissjóðs-
ins. Þó getur eftirlifandi maki, ef hann
er til, og börn, ef þau eru nógu ung, átt
rétt á hluta af áunnum lífeyri hans.
Uppáhaldslífeyrisþegar sjóðsins
eru samt þeir, sem eru svo vinsam-
legir að deyja, rétt þegar komið er að
lífeyrisgreiðslum til þeirra eftir ára-
tuga greiðslur til sjóðsins, eru maka-
lausir og eiga bara „gömul“ börn. Þá
falla allar þeirra greiðslur til lífeyris-
sjóðsins. Það er ekki svo slakt, þegar
hinn dauði hefur kannske skaffað 10
til 12% af aflafé sínu í 40 til 50 ár inn í
lífeyrissjóðinn „sinn“. Þessi upphæð
nemur kannske 4 til 6 árslaunum
hans. Hlutur erfingja verður núll.
Nokkrir jafnaldrar mínir og
fyrrum félagar hafa dáið á fyrsta ári,
sem þeir áttu rétt til lífeyris. Harm-
dauði öllum, nema lífeyrissjóðnum,
sem efnaðist og kættist drjúgum,
alvörumenn að hans dómi. Hefði sá
dáni sjálfur haft umsjón með sparifé
sínu og haft það t.d. á verðtryggðum
bankareikningi, þá lægi eftir hann
sæmileg upphæð til eignar og ráð-
stöfunar fyrir erfingja hans.
Að sjálfsögðu eru starfsmenn líf-
eyrissjóðanna afar ánægðir með til-
vist þeirra. Laun þeirra eru gjarnan
10 til 20 föld sú ölmusa, sem lífeyris-
þegar fá í sinn hlut, en með hana eina
og sér í tekjur þarf margur að lifa af
loftinu og láta sér duga það, sem úti
frýs, í viðbit. Í ágætu dægurlagi segir
„það er vont, en það venst“. En svona
lífskjör venjast afar illa. Áhyggjulaust
ævikvöld hvað?
Ýmsir lífeyrissjóðastjórar hafa
umtalsvert hærri laun en menn fá
fyrir að stjórna íslenska þjóðfélaginu
sem ráðherrar. Samt eru það nú bara
óhreinindi á priki miðað við hvað
lífeyrissjóðirnir borga húskörlum
sínum í sumum fyrirtækjum í eigu
þeirra. Maður fær bara hroll af stolti
yfir því að vera með í svona kompaníi.
Undanfarið hafa mikil skrif verið
um lífeyrissjóðina. Flestir, sem fjalla
um þá, eru einhverjir, sem deila um
ráðstöfun og nýtingu fjármagns
þeirra til alls kyns æfinga á fjármála-
mörkuðum, les peningakasínóum,
fjárfestingum og öðrum monnípen-
ingaleikjum og virðast eingöngu hafa
áhuga á þeim sem leikföngum handa
svokölluðum fjárfestum (er búið að
útrýma orðinu braskari úr íslensku
máli?), en hagur og velferð sjóðs-
félaga kemur sjaldnast við sögu. Ég,
sem hélt alltaf, að aðaltilgangurinn
með aðild að lífeyrissjóði væri ein-
hvers konar fjárhagsleg trygging á
elliárum. Gott, ef ekki „áhyggjulaust
ævikvöld“, en það er orðinn þreyttasti
og marklausasti frasi íslenskrar þjóð-
félagsumræðu.
Braskarar hafa löngum verið til í
íslensku þjóðfélagi. En „gamli, góði“,
íslenski braskarinn gamblaði með
sitt eigið fé og gekk á ýmsu. Hann
fór stundum á hausinn, en hann gat
ekki sent öðrum reikninginn fyrir
misheppnuðum fjármálaæfingum
sínum. Það geta hins vegar þeir, sem
spila Matador með lífeyrissparifé
landsmanna. „Sorrý, þessi díll virkaði
víst ekki hjá mér, kaupin á eyrinni og
allt það sko, heyrðu, ég þarf að lækka
hjá þér lífeyrinn út af þessu. Ha,
lækka launin hjá mér, enga bölvaða
vitleysu.“
Rödd lífeyrisþega hefur lítið heyrst
í þessari umræðu. En leyfist mér að
rifja upp, að þegar tveir hundar slást
um bein, þá á beinið, samkvæmt
reglum leiksins, ekki að taka þátt í
slagnum. Á framtíðaríslensku kall-
ast þetta the rules of the game. En nú
vill þetta undirritaða bitbein brjóta
reglurnar og taka þátt í slagnum. Í bili
nenni ég ekki að rekja í smáatriðum
fáránleg „viðskipti“ mín við minn illa
rekna lífeyrissjóð, en ég segi nú bara:
Tekjuskerðing af völdum Covid hvað?
Mín skerðing og minna jafnaldra í
sjóðnum er margföld á við það og við
henni fæst engin bólusetning. Því:
Hún er ævilöng og það er dómur án
nokkurs möguleika á áfrýjun, náðun
eða endurupptöku; 50% skerðing til
æviloka á „rétt útreiknuðum“ lífeyri,
sem var þó ekki beysinn fyrir. Svona
niðurskurður er íslenska ríkinu alveg
óviðkomandi, ólíkt niðurskurði á fé
vegna riðu eða affalla vegna snjó-
komu, enda sauðfénaður ólíkt merki-
legri en einhver gamalmenni, sem
hafa ekki drattast til að koma sér
undir græna torfu og þvælast bara
fyrir alvöru fólki.
Það væri fróðlegt að vita, hve
margir launagreiðendur, fyrir utan
lífeyrissjóðinn „minn“, greiði í dag
lægri laun, í krónutölu talið, en þeir
gerðu fyrir 12 árum. Kannske ein-
hverjir, sem græða á því að hýrudraga
hælisleitendur.
Þeir hafa einmitt stundum verið
kenndir við mafíur.
En: Íslenska lífeyriskerfið er svo
gott, að… bla… bla… bla.
Mín tillaga er þessi: Leggjum líf-
eyriskerfið niður í núverandi mynd
og leyfum fólki að velja að sjá sjálft
um sitt sparifé. n
Íslenska lífeyriskerfið er svo gott…
Kveðja 11. nóvember,
opið bréf til rektors HÍ.
Núna er hádegi á virkum degi og
ég ætti að vera í fyrirlestri, að sinna
mínu háskólanámi. Það hef ég hins
vegar hvorki rými né aðstöðu til að
gera með góðu móti, þökk sé því
hversu illa hefur verið staðið að jafn-
réttismálum innan Háskóla Íslands
seinustu ár. Háskólinn er duglegur að
halda jafnréttisdaga og minna á að
jafnrétti sé meðal grunngilda stofn-
unarinnar en á sama tíma breytist
lítið sem ekkert í þeim málaflokkum
sem snerta mörg okkar. Því er vert að
spyrja, stendur skólinn í raun með
minnihlutahópum og jafnrétti allra?
Eða er jafnrétti háskólans eingöngu
ætlað ákveðnu fólki? Lítum hér á
stöðu hinsegin fólks.
Háskólinn er jú óumdeilanlega
fyrst og fremst menntastofnun, og
byggð fyrir nemendur, þar með talið
hinsegin nemendur. Ummæli þín á
Vísi í síðustu viku sýndu svart á hvítu
hversu aftengdur þú ert okkar mál-
efnum og raunverulegum þörfum
okkar. Þar talaðir þú ekki einungis
niður til okkar nemendanna sem
höfum verið að vinna hörðum
höndum að því að mynda öruggt
umhverfi fyrir öll innan Háskól-
ans, heldur gerðir lítið úr þörfum
okkar. Að segja svo að jafnrétti sé
eitt grunngilda Háskólans er ekki
einungis rangt, heldur stráir líka
salti í sárin.
Förum yfir jafnréttisstöðu hinseg-
in fólks sem gildir innan háskólans
eins og hann er í dag:
1. Lög um kynrænt sjálfræði tóku
gildi 2019. Í þeim var gefinn frest-
ur til þess að opinberar stofnanir
gerðu ráð fyrir kynsegin fólki í
skráningum sínum til áramóta
2020, en skv. 6. gr. 2. mgr. er opin-
berum stofnunum skylt að hafa
slíkt. Þrátt fyrir útrunninn frest,
mikinn þrýsting frá jafnréttis-
nefndum skólans og áminningum
frá Samtökunum 78 hefur skólinn
enn ekki boðið upp á slíkan val-
kost í skráningum sínum eða á vef
Uglunnar.
2. Dæmi eru um það að nemenda-
skrá hafi neitað að gefa út ný próf-
skírteini fyrir trans fólk sem hefur
breytt nafni sínu eftir útskrift.
Nemendaskrá framfylgdi þannig
ekki 4 gr. 3 mgr. í lögum um kyn-
rænt sjálfræði en ekkert var gert
í því máli að hálfu Háskólans,
heldur kom það aftur í hendur
utanaðkomandi baráttufólks að
þeim lögum væri fylgt.
3. Hinseginfræðsla, sem og önnur
jafnréttisfræðsla, integral partur
af flestu skólastarfi sem fram fer
á öðrum skólastigum landsins,
hefur fengið að sitja svo rækilega
á hakanum fyrir starfsfólk HÍ að
sum þeirra gera sér vart grein fyrir
því að jafnrétti nái út fyrir launa-
mun karla og kvenna.
4. Innan skrifstofu rektors starfa
tveir jafnréttisfulltrúar. Þetta eru
góðir menn með miklar hugsjónir
en þeir hafa í raun engin eiginleg
völd til þess að framfylgja þeim
breytingum sem þarf að gera.
5. Starfsumhverfið innan ákveðinna
deilda skólans býður engan veginn
upp á að hinsegin starfsfólki geti
liðið vel, hvað þá nemendum,
enda starfsandinn sumstaðar
lítið breyst síðan fréttnæmt var að
konur gengju í buxum.
6. Klósettin. Hvar skal nú byrja? Best
er að benda á grein sem Q félag
hinsegin stúdenta skrifaði á Vísi,
Svar við um mælum rektors um
ó kyn greind salerni í HÍ, þar sem
sagan af því máli er rakin.
Rektor og aðrir fulltrúar eru eflaust
með afsakanir fyrir þessum punktum
á tungubroddinum, en ég kæri mig
því miður ekki um þær. Ég hef heyrt
þær allar fyrr, og þær eru flestar ekki
meira en svo: afsakanir. Afsakanir á
misrétti sem væri vel hægt að laga ef
raunverulegur vilji væri til staðar hjá
því fólki sem fer með völdin innan
háskólans. Við nemendur erum til-
búin að mynda háskólasamfélag opið
öllum, en eruð þið það? Getur þú með
góðu móti fullyrt að eitt grunngilda
háskólans sé jafnrétti, ef hlutir halda
áfram á sömu braut?
Svo við setjum þetta í stærra sam-
hengi: Með því einu að birta þetta
bréf opinberlega er ég að opna mig
fyrir mikið meiri gagnrýni en þú
munt fá, aðkasti nettrölla og starfs-
manna skólans, svo eitthvað sé nefnt.
En ég taldi ekki að þú myndir taka
nokkurt mark á þessu nema þetta
væri á opinberum grundvelli, þar
sem ég og fleiri höfum verið að gagn-
rýna þessa hluti innan háskólans
árum saman án árangurs. Því erum
við hér, bæði í skotlínunni. En til þess
að enda þennan póst á sem vinaleg-
ustu nótum endurtek ég orð þín frá
eigin helgarkveðju:
„Stöndum saman, hugum hvert að
öðru og að okkur sjálfum.“ n
Kæri Jón Atli, eru gildi
HÍ sýndarmennska?
Fyrirtækið Creditinfo gefur út viður-
kenningar til fyrirtækja á Íslandi.
Þessar viðurkenningar kallar Credit-
info „Fyrirmyndarfyrirtæki“. Síðustu
vikur hafa þau íslensku fyrirtæki, sem
eru handhafar þessarar viðurkenn-
ingar 2021, keppst við að tilkynna
landsmönnum þessi tíðindi og í staðl-
aðri auglýsingu er „starfsmönnum
og viðskiptavinum þakkaður þessi
árangur“.
En hvað er á bak við þessa mjög svo
afdráttarlausu viðurkenningu?
Það eru m.a.: Lánshæfisflokkur,
ársreikningi skilað, rekstrartekjur að
lágmarki 50 m. kr., rekstrarhagnaður
jákvæður, ársniðurstaða jákvæð síð-
ustu 3 ár, tiltekið eignarfjárhlutfall,
eignir a.m.k. 100 m.kr. síðustu þrjú ár.
Er víst að fyrirtæki sem uppfylla
þessi skilyrði séu til fyrirmyndar?
Hvað með vinnuumhverfið? Hvern-
ig líður starfsmönnum? Hvernig er
vinnuaðstaðan?
Til að vinnustaður eða fyrirtæki
geti talist til fyrirmyndar þarf að
uppfylla ýmsar lágmarkskröfur sem
hafa áhrif á bæði líkamlegt og and-
legt heilbrigði starfsfólks. Húsnæðið
þarf að henta starfseminni, rými
á hvern starfandi nægjanlegt, loft-
gæði fullnægjandi, lýsing í samræmi
við eðli starfsins, hentug húsgögn
og búnaður. Til viðbótar við þessi
tæknilegu atriði eru hinar félagslegu
aðstæður jafnvel enn mikilvægari. Til
að tryggja heilbrigt og jákvætt and-
rúmsloft á vinnustað er að mörgu
að hyggja. Það þarf að leggja áherslu
á vellíðan starfsfólks, forvarnir og
markviss viðbrögð þegar vandamál
koma upp og almennt að stuðla að
góðu, félagslegu vinnuumhverfi.
Þeir þættir sem geta haft mikil áhrif
á félagslegt vinnuumhverfi og líðan
starfsfólks eru t.d.; vinnutími, verk-
efnaálag, sjálfræði, sveigjanleiki,
samsetning starfshópa, einvera við
vinnu, breytingar í vinnuumhverfi,
stuðningur og fræðsla.
Öll samskipti á vinnustað verða
að byggjast á jákvæðu andrúmslofti
og upplýsingar og upplýsingaflæði
verða að vera þannig að starfsfólk
hafi greiðan aðgang að upplýsing-
um sem varða starfið og mögulega
áhættuþætti bæði andlega og líkam-
lega. Upplýsingar verða að vera á
því máli sem starfsmenn skilja, ekki
bara íslensku. Allir vinnustaðir eiga
að gera skriflega áætlun um öryggi
og heilbrigði á vinnustað, kallað
áhættumat starfa. Þessi áætlun inni-
felur kerfisbundið áhættumat þar
sem gerð er greining og mat á öllum
þáttum vinnuumhverf isins og
áhættuþættir flokkaðir í forgangsröð.
Við gerð áhættumatsins skal greina
áhættuþætti eineltis, kynferðislegrar
áreitni, kynbundinnar áreitni og
ofbeldis á vinnustaðnum.
Siðareglur eru sjálfsagður hluti af
metnaðarfullu áhættumati. Siða-
reglur geta verið sérstaklega gagn-
legar þegar starfsmannahópurinn er
fjölþjóðlegur. Í slíkum siðareglum er
lögð áhersla á virðingu og umburðar-
lyndi fyrir mismunandi menningar-
arfi. Það getur átt við um persónuleg
samskipti, útlitseinkenni, klæða-
burð, matarvenjur og önnur möguleg
þjóðleg einkenni. Jafnframt er lögð
áhersla á umburðarlyndi og virðingu
milli fólks sem er með ólík lífsviðhorf
og tilheyrir ýmsum, trúarhópum og
trúarbrögðum. Hver eru kynjahlut-
föllin í stjórnendahópnum? Er jafn-
launavottun fyrirliggjandi?
Ég hef hér tæpt á nokkrum atriðum
sem fyrirtæki þurfa að uppfylla til að
geta talist „Fyrirmyndarfyrirtæki“.
Ekkert af þessum atriðum er með í
mati og viðurkenningu Creditinfo.
Ég veit ekki hvort maður á að hlæja
eða gráta þegar fjöldi fyrirtækja á
íslandi skreytir sig með viðurkenn-
ingunni „Fyrirmyndar fyrirtæki“ sem
eingöngu byggir á því að fjármálin
virðist vera í lagi. Það þarf meira til ef
fyrirtæki á að verðskulda tignarheitið
„Fyrirmyndar fyrirtæki“. n
Fyrirmyndarfyrirtæki?
Mars M. Proppé
háskólanemi
Halldór
Hannesson
bygginga-
verkfræðingur
Steinar
Harðarson
vinnuverndar-
ráðgjafi
20 Skoðun 11. nóvember 2021 FIMMTUDAGURFRÉTTABLAÐIÐ