Syrpa - 01.06.1948, Blaðsíða 12

Er Lis Jacobsen að stríða konunginum?
Skömmu eftir nýárið ritaði Lis Jacobsen, dr.
phil, grein þá í danska blaðinu ,,Politiken“, er
hér fer á eftir í lauslegri þýðingu.
„Kvennaiitill í konungsrœðu
Á nýársdag flutti hinn vinsæli aðalþulur út-
varpsins skilmerkilega lýsingu á konungsvei/lunni
og brá upp lifandi mynd af öllu, sem fram fór:
„Konungurinn situr að snæðingi við lilið drottn-
ingarinnar, forsætisráðherrann milli Alexöndru
greifafrúar og hirðmeyjar drottningarinnar, ráð-
herrann frú Fanney.......“
Hér þagnaði þulurinn allt í einu. Konungur-
inn tók til máls. Ræða hans var virðuleg og henni
var ekki einungis beint til gestanna, lieldur jafn-
framt til þjóðarinnar í heild. Þetta var í fyrsta
skipti, sem útvarpstæki var komið fyrir við sjálft
konungsborðið. Um landið allt var hlustað af
mikilli eftirvæntingu. Hans hátign ávarpaði liina
tignu gesti sína og'okkur öll, hvern karl og konu
þessa lands, með þessum óvæntu orðum:
Herrar mínir!
Og-hann hélt áfram: ,,Á fyrsta degi ársins þykir
mér hlýða að líta um öxl . . .“ Nei, hann bætti
ekki við: og frúr minar. Það var engum blöðum
um það að fletta: Ávarpið átti bæði við konur og
karla!
Fyrir nokkrum árum fékkst ég við að rannsaka
norræna ávarpssiði. Það var því engin furða, þó
að þessi málnotkun hins æðsta manns okkar vekti
óskipta athygli mína. í fyrstu varð mér felmt við.
Mér varð spurn: Er það tilhlýðilegt að ávarpa
drottninguna þannig, konungsdæturnar, Iiirð-
meyjarnar, frú Fanneyju og allar þær dönsku
konur, sem sitja nú víðs vegar urn landið og
hlýða á mál konungs síns? En fyrr en varði var
ég komin á kaf í málfræðilegar hugleiðingar
vegna orðsins herra. Hvað merkir það í raun og
veru? Er það einungis nothæft í sambandi við
karlmenn? Nei, síður en svo. Herra er uppruna-
lega miðstig af fornu lýsingarorði, her, sem þýðir
göfugur. Herra (upprunalega heriro) merkir því
í rauninni göfugri en aðrir, œðri, ágcetari. í þess-
ari merkingu er orðið enn til í dönsku máli í
sambandinu „herlig“ (dýrlegur), sem jafnt á við
um konur sem karla. Hvers vegna ættu þá karl-
menn að hafa einkarétt á ávarpinu herra?
Það hafa þeir heldur ekki. í gömlu máli eru
mörg dæmi þess, að tignar konur séu titlaðar
herra. í fornu máli er orðasambandið dornina
rnater — sem haft er um guðsmóður — þýtt herra
móðir* Tíðast er orðið herra haft fyrir framan
hinn sérstaka titil konunnar, t. d. var Leonora
Christine#* ávörpuð háttvirta herra jómfrú. I
Politiken 24. júlí 1896 var skýrt frá því, að þegar
sjómennirnir á Skagen vildu hafa sem mest við
hinn fræga sveitunga sinn, málarann Önnu An-
cher, og dóttur hennar, þá titluðu þeir þær Hr.
Frú Ancher og Hr. Fröken Ancher. Kennslukona
nokkur józk skýrir frá því árið 1897, að hún hafi
iðulega heyrt gamalt fólk ávarpa húsfreyjuna á
herragarði einum í Skanderborg lierra barónsfrú.
Sjálf var hún við hátíðleg tækifæri titluð herra
kennslukona. Það er því svo, að allt fram undir
okkar tíma hefur orðið lierra í vitund alþýðu
manna verið hátíðlegur titill, sem jafnt átti við
um konur sem karla.
En nú, þegar svo er komið, að konungur lands-
ins hefur tekið upp þennan gamla sið og viðhaft
hann í eigin veizlu við drottningu sína, hirðmeyj-
ar Iiennar og konu í ráðuneyti sínu, svo að heyra
mátti um gjörvallt landið, — því skyldum við þá
ekki fylgja hinu konunglega fordæmi?
* í Heilagra manna söguin eru munki einum lögð £ munn
þessi orð: „Heyr, herra móðir, vér biðjum, að þú látir gefa
oss vatn að drekka, því að vér erum vegmóðir mjög“ (II, 5S9).
** Leonora Christine var uppi 1621—1698. Hún var dóttir
Kristjáns 4. Danakoungs. Hún sat um skeið í fangelsi og er
fræg af riti, sem hún kallaði Jammersminde, um dvöl sína í
fangelsinu. Einnig ritaði hún ævisögu sína. — Þýð.
50
S Y R P A