Syrpa - 01.06.1948, Blaðsíða 19

vill öfgar. í sjálfu Bretlandi, föðurlandi lrins
frjálsa framtaks á jörðu hér, hefur stjórnskipuð
nefnd þó nýlega látið frá sér fara tillögur til lausn-
ar þessu vandamáli (hin svokallaða Uthwatt-
skýrsla). Aðalatriði þessara tillagna er í stuttu
máli: Ríkið fær umráð yfir öllum óbyggðum lóð-
um í einkaeign. Framkvæmdin er hugsuð á þann
veg, að metnar verði upp allar jarðir, sem hækkað
hafa í verði vegna lóðabrasks. Ríkið greiði svo eig-
andanum þetta \ erð að frádregnu hinu uppruna-
lega jarðamatsverði og fái þannig í sínar hendur
ráðstöfunarrétt yfir landinu; hins vegar haldi
jarðeigandinn eignarréttinum og afnotaréttinum
óskertum. Allri framtíðarbyggð mætti þannig ráð-
stafa á skynsamlega, iiagfræðilega vísu, nteð þ\ í að
ríkið, í samráði við bæjarfélögin, fulltrúa frá iðn-
greinum, \erkamönnum o. fl. aðilum ákveði í
sameiningu og samkvæmt áætlun, hver svæði
skuli notuð til bygginga, landbúnaðar, íþrótta-
valla o. s. frv. Tillögur þessar hitta naglann á
höfuðið og eru jafn snjallar og þær eru einfald-
ar.
En þá spyr einhver: hí\að kostar þetta alltsam-
an? Því er fljótsvarað: 400 miljón sterlingspund
hefur verið áætlað að þyrfti til þess að standa
straum af þessu. Það er jafnhá upphæð og Bretar
vörðu til styrjaldarútgjalda í 32 daga. Ef tillögur
þessar næðu fram að ganga, mundu þær koma til
leiðar risavöxnum umbótum á þjóðarbúskap
Breta, því að um j>að er engum blöðum
að fletta, að þessi breyting mundi margfaldlega
vega upp á móti liinu mikla tapi, sem hlýzt af
óskipulögðum samfélagsbúskap, þó að ekki sé
minnst á hin ómetanlegu menningarverðmæti,
sem þá fara forgörðum. í S\ íþjóð geri ég ráð fyrir
að svipaðar framkvæmdir mundu kosta allt að
eintim milljarði króna, — en þeirri upphæð höf-
um við varið ti) landvarnaviðbúnaðar á liálfu ár.
Staðsetning iðnaðarins
Á sama hátt og hið núverandi skipulagsfyrir-
komulag er óhæft til þess að hindra handahófs-
dreifingu byggðarinnar, þannig er því einnig urn
megn að tryggja rétt hlutföll milli íbúa og at-
vinnuvega og hæfilega stærð bæjanna. Þetta
hefur mönnum sézt yfir fram að þessu. Staðsetn-
ing atvinnurekstrarins, einkum iðnaðarins, er í
rauninni mergurinn málsins.
Leiðin til þess að bæta úr misfellunum á upp-
byggingu bæjarlélaganna, er því sú, að jafna iðn-
aðinum, — og þá fyrst og fremst nýjum og óstað-
lírer, sem byggður var upp eftir áeetlun. í Bandarikjunum
starfar nefnd, er hefur með höndum yfirumsján með endur-
skipulagningu byggðarlaga (United States Resettlement Ad-
ministration). Fyrir strið var byrjað á þrem bæjum, og sýnir
inyndin einn þeirra, Greenbelt i Maryland. Líklega væri rétt-
ast að láta suma af allra lélegustu brejunum hérlendis (í Sví-
þjóð) hrörna niður, t. d. á næsta 10 ára timabili, og byggja i
staðinn upp hentuga og skemmtilega smábœi.
bundnum iðngreinum — þannig niður á byggðar-
lögin,að hann fullkomni atvinnukerfi það, sem
fyrir er, og verði liður í því. Auk þess \ærður að
sjá svo um, að iðnfyrirtæki séu ekki sett niður
nema á þeim stöðum, þar sem unnt er að mynda
utan um þau hæfileg byggðahverfi. Vitanlega
verður að meta þessar kröfur með hliðsjón af
þeim skilyrðum, sem iðnfyrirtækin telja rekstri
sínum nauðsynleg; að jafnaði mun raunin verða
sú, að takast megi að samræma hin ólíkustu sjón-
arrnið.
En ef það tekst ekki, á þá ekki heildarheill að
sitja í fyrirrúmi fyrir hagsmunum einstaklinga?
Fyrirkomulag- lóðaútmælinga eins og það, sem
um er getið hér að fiaman, mundi veita yfirvöld-
unum tækifæri til þess að ákveða þeim fyrirtækj-
um stað, sem liefja vilja starfsemi á nýjum, ó-
byggðum svæðum. Mætti þá ekki draga af þessu
þá ályktun, að rétt væri að taka upp lagasetningu
er komið gæti í veg fyrir, að stofnað yrði til iðnað-
ar þar, sem óhagstætt væri félagsheildinni?
Frœðsla, sarnvinna, pvingun
Það bggur í augum uppi, að ekki ætti að grípa
til þvingunarráðstafana fyrr en fulireynt er, að
samvinná náist ekki á frjálsum grundvelli með
fræðslu og upplýsingastarfsemi.
Ég hef þegar sýnt fram á, að vart verður komizt
hjá róttækum ráðstöfunum eins og t. d. lagasetn-
ingu um umráðarétt heildarinnar yfir óbyggðum
lóðum, til þess að hindra hina miklu útþenslu
byggðarinnar. En hvað skal segja um byggingu
SYRPA