Morgunblaðið - 07.08.2021, Blaðsíða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. ÁGÚST 2021
K
ennarinn: Jæja, krakkar mínir, nú eiga allir – nei, öll – að
tala nýlensku eins og fréttamönnunum – nei, fréttafólkinu –
á RÚV er skipað að gera. Þið eigið til dæmis að segja: Fjög-
ur voru handtekin í Þýskalandi, grunuð um að skipuleggja
hryðjuverkaárás. Og svo megið þið alls ekki segja maður. Þið eigið að
segja aðili eða manneskja. Þið eigið líka að segja manneskjubein eins
og þeir gera á RÚV.
Nemandi 1 (stúlka): En mamma segir að ég eigi að tala það mál sem
ég var alin upp við – að ég eigi t.d. að segja: Fjórir voru handteknir. –
Þetta er karlkyn í hlutlausri merkingu.
Kennarinn: Nei, nei nei. Það voru reyndar bara karlar sem voru
handteknir þarna úti í Þýskalandi. Ég sá það í þýsku fréttinni: Vier
Männer wurden festgenommen. En það breytir engu hjá RÚV.
Nemandi 2: Amma kallar
þetta títuprjónamál af því að
það er eins og verið sé að
stinga saklausa hlustendur
með títuprjóni í eyrun. Hún
er farin að kvíða fyrir að
hlusta á fréttirnar á RÚV.
Kennarinn: Amma þín
getur bara farið á hlusta á Bylgjuna og Stöð 2. Þar
eru fréttamenn – nei, fréttafólk – ekki búið að læra nýlenskuna.
Nemandi 3. En hvernig stendur á því að allir viðmælendur frétta-
manna á RÚV tala enn þá íslensku?
Kennarinn: Það er af því að þeir eru ekki búnir að læra nýlenskuna.
Nemandi 4: En það er ekkert samræmi í þessu hjá þeim á RÚV. Í
kvöldfréttum þann 25. júlí heyrði ég til dæmis þessa mixtúru: „Fleiri
eru nú smituð og einkennalaus “ En strax á eftir: „ að fleiri séu
ógreindir og einkennalausir.“
Kennarinn: Og næst verður svo sagt: „Ekkert greindist smitað í
gær“. – Nei, krakkar mínir, ég var að grínast! Auðvitað er ég sammála
ykkur. Nýlenskan er mál sértrúarhóps á villigötum eins og allir okkar
virtustu málfræðingar (konur og karlar) hafa nú sýnt fram á. Útvarps-
stjóri hefur sem betur fer fundið fyrir mótmælaholskeflu þúsunda út-
varpshlustenda og virðist nú loksins vera búinn að ná til flestra frétta-
manna sinna. Enn eru þó títuprjónamenn í hópnum, tilbúnir að stinga
okkur í eyrun.
Títuprjónarnir á RÚV
Tungutak
Baldur Hafstað
hafstad.baldur@gmail.com
Morgunblaðið/Eggert
Ríkisútvarpið Holskefla hlustenda hefur mótmælt svokallaðri nýlensku.
V
el skipulagðir stjórnmálaflokkar eru lykil-
þáttur í lýðræðisríkjum. Með sama hætti
er skipulagsleysi á flokkum líklegt til að
valda vandræðum í lýðræðislegum stjórn-
arháttum. Það stefnir í það nú vegna öngþveitis í
flokkakerfinu. Annars vegar vegna þess að til hafa
orðið nýir flokkar sem standa ekki undir nafni og
hins vegar vegna þess að gömlu flokkarnir hafa
staðnað.
Nýju flokkarnir eru nafnið tómt og á bak við þá
eru fámennir hópar fólks. Gömlu flokkarnir eiga sér
lengri sögu og sumir þeirra eru með þúsundir og
jafnvel tugþúsundir flokksmanna. En þeirra vanda-
mál er stöðnun. Þeim hefur ekki tekizt að laga sig
að breyttu samfélagi og eru hræddir við nýjar hug-
myndir eða aðrar skoðanir en þær sem eru ríkjandi
hverju sinni.
Þó má benda á að þær miklu umræður sem urðu
um orkupakka þrjú kviknuðu á opnum fundi í Val-
höll fyrir troðfullu húsi.
Í raun er beinlínis hlægilegt að fylgjast með við-
brögðum ráðandi afla við öðrum
hugmyndum en þeirra eigin. Í
hverju er lýðræðið fólgið öðru en
frjálsum skoðanaskiptum? Og
hvernig stendur á því að nýjum
skoðunum er gjarnan mætt með
fjandskap, sá sem heldur þeim
fram telst þaðan í frá til hinna útskúfuðu eða hótað
því að verða gerður flokksrækur?
Um síðustu helgi birtist í Kjarnanum viðtal við
Guðjón Brjánsson, alþingismann Samfylkingar, þar
sem hann segir að hugsanlega þurfi Samfylkingin
að hugsa sinn gang og færir ákveðin rök fyrir því.
Það mundi kveikja mikið líf í þeim flokki ef efnt
yrði til opins fundar í flokknum um þessa spurningu
Guðjóns. Líkurnar á því eru ekki miklar, þar sem
ráðandi öfl í þeim flokki telja það vafalaust hættu-
legt fyrir kosningar.
Með sama hætti ætti Sjálfstæðisflokkurinn að
efna til opins fundar um hálendisþjóðgarð, sem ein-
hverjir þingmenn þvældust fyrir að yrði sam-
þykktur á þingi. Eitt af því ánægjulegasta sem hef-
ur gerzt í sumar er hvað margt ungt fólk hefur
ferðast um óbyggðirnar og á ekki orð til að lýsa
hrifningu sinni. Kannski mundi slíkur fundur opna
augu einhverra þingmanna fyrir því að andstaða við
hálendisþjóðgarð er afturhald af verstu tegund. Lík-
urnar á því að Sjálfstæðisflokkurinn efni til slíks
fundar eru álíka miklar og að Samfylkingin efni til
fundar um athyglisverðar vangaveltur Guðjóns
Brjánssonar.
Og raunar má segja það sama um VG. Þegar
skoðanakönnunin birtist um andstöðu kjósenda VG
við samstarfið við Sjálfstæðisflokkinn hefði verið
eðlilegt að efna til opins fundar í VG um þá könnun.
Það var ekki gert.
Í öllum þessum þremur tilvikum var ekki efnt til
slíkra funda vegna þess að forystusveitir flokkanna
hafa talið að það mundi valda þeim vandkvæðum.
Það má vel vera, en hvað er að því? Til hvers eru
þeir hópar?
Þess ber að vísu að geta að á kaldastríðsárunum
var það útbreidd skoðun að það skipti máli að flokk-
arnir sýndu engin veikleikamerki í þeim átökum og
það voru skiljanleg rök fyrir því. En nú eru liðnir
rúmir þrír áratugir frá lokum þess og ekkert að því
að mismunandi skoðanir komi fram innan flokka og
þær séu ræddar fyrir opnum tjöldum.
Þess vegna er ekki hægt að líkja núverandi við-
horfum við annað en stöðnun.
Skortur á frjálsum og opnum umræðum innan
flokka veldur því að nýjar hugmyndir koma ekki
fram innan þeirra og þar með
ekki frá hinum almenna flokks-
manni. Stjórnvöld byggja því á
hugmyndum frá litlum hópi þing-
manna svo og embættismönnum
og hagsmunaaðilum. Allir sjá hve
óheilbrigt það er. Lýðræðið virkar
ekki vegna þess að flokkarnir virka ekki. Ábyrgð
þeirra sem hana bera er því mikil. Þeir eru að þvæl-
ast fyrir því að lýðræðið virki. Sennilega er það ekki
ásetningur heldur hugsunarleysi.
Þetta er ein af ástæðunum fyrir því að völd emb-
ættismanna eru allt of mikil og gárungarnir tala um
E-flokkinn sem áhrifamesta stjórnmálaflokkinn. Og
nú að undanförnu er talað um að hagsmunaöflin
stjórni landinu en ekki kjörnir fulltrúar.
Þessu verður að breyta og sú breyting verður að
byrja í flokkunum sjálfum. Forystusveitir þeirra
þurfa að hafa frumkvæðið. Vandinn er hins vegar sá
að yfirleitt er flokkunum stjórnað af litlum klíkum
sem hugsa mest um sjálfar sig.
Ef það kemur í ljós að klíkuveldið kemur í veg fyr-
ir þá lýðræðislegu byltingu sem þarf að verða í flokk-
unum er ekki um annað að ræða en að almennir
flokksmenn beiti því valdi sem þeir hafa en nota
sjaldan.
Ef það gerðist færu margir máttarstólpar að nötra
og hefðu ástæðu til.
Í stuttu máli þarf að verða hér lýðræðisbylting.
Fámennið er ein af ástæðunum fyrir því að svo er
komið. En svo eru alltaf einhverjir sem notfæra sér
fámennið eins og rækilega sást í hruninu.
Og það má vel vera að það sem hér hefur verið
rakið sé ástæðan fyrir fjölgun flokka, að þeir sem
stofna nýja flokka hafi hreinlega gefist upp á ástand-
inu innan gömlu flokkanna.
Kannski þurfa fleiri flokkar að hugsa sinn gang en
Samfylkingin.
Getur það verið?
Staðnaðir flokkar
Þurfa fleiri að hugsa
sinn gang?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Gögn úr skjalasafni bandaríska
útgefandans Alfreds A.
Knopfs, sem Vilhjálmur Örn Vil-
hjálmsson fornleifafræðingur hefur
grafið upp og birt á Moggabloggi
sínu, afsanna þá kenningu, að
Bjarni Benediktsson og bandarískir
erindrekar hafi í sameiningu komið
í veg fyrir, að bækur Laxness yrðu
gefnar út í Bandaríkjunum á dögum
Kalda stríðsins. Knopf gaf Sjálf-
stætt fólk út 1946, enda höfðu rit-
höfundarnir May Davies Martinet
og Bernard Smith mælt sterklega
með bókinni. Hún seldist vel, eftir
að Mánaðarbókafélagið, Book-of-
the-Month Club, gerði hana að val-
bók.
Knopf lét því skoða Sölku Völku,
sem til var í enskri þýðingu. Starfs-
maður hans, bókmenntafræðing-
urinn Roy Wilson Follett, las þýð-
inguna, en taldi söguna standa að
baki Sjálfstæðu fólki, vera hráa og
ruglingslega. Ákvað Knopf að gefa
bókina ekki út. Ári síðar, 1947, var
honum send dönsk þýðing á Heims-
ljósi ásamt nokkrum köflum á
ensku. Hann bar ensku kaflana und-
ir annan starfsmann sinn, rithöfund-
inn Herbert Weinstock, sem kvaðst
ekki hafa verið hrifinn af Sjálfstæðu
fólki og taldi þetta brot úr Heims-
ljósi ekki lofa góðu. Tímasóun væri
að skoða verkið nánar.
Í árslok 1948 var Knopf send
sænsk þýðing á Íslandsklukkunni,
og nú var Eugene Gay-Tifft feng-
inn til að meta verkið, en hann
hafði þýtt talsvert úr norsku fyrir
Knopf. Hann skilaði rækilegri um-
sögn, var hrifinn af verkinu, en
taldi vafamál, að það myndi höfða
til bandarískra lesenda. Ákvað
Knopf að gefa bókina ekki út. Enn
var Knopf send þýsk þýðing á Ís-
landsklukkunni haustið 1951, og
taldi rithöfundurinn Robert Pick
(sem var austurrískur flóttamaður)
ástæðulaust að endurskoða fyrri
ákvörðun.
Snemma árs 1955 var Knopf
send sænsk þýðing Gerplu. Nú var
bókin borin undir sænska konu,
Alfhild Huebsch, sem gift var
bandarískum bókmenntamanni, og
lagði hún til, að henni yrði hafnað.
Sagan væri góð og gæti skírskotað
til norrænna lesenda, en ekki
bandarískra.
Þremur árum síðar las einn ráðu-
nautur Knopfs, Henry Robbins,
enska þýðingu Gerplu, og vildi
hann líka hafna bókinni, enda væri
hún misheppnuð skopstæling á Ís-
lendinga sögum.
.Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Hvað sögðu
ráðunautarnir?
sa