Morgunblaðið - 07.08.2021, Blaðsíða 22

22 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. ÁGÚST 2021
Verkir eru algengir
meðal almennings og
verkir sem ekki eiga
sér augljósa skýringu
eru oft vanmetnir og
vanmeðhöndlaðir sem
getur leitt til þess að
þeir þróast út í lang-
varandi heilsufars-
vandamál sem hefur
neikvæð áhrif á lífs-
gæði og lýðheilsu. Nú
stendur yfir rannsókn þar sem
markmiðið er að byggja upp gagna-
grunn um algengi og eðli verkja
meðal almennings á Íslandi. Gagna-
öflun er í formi spurningalista sem
þátttakendur svara rafrænt. Úrtakið
byggist á hópi fólks sem hefur sam-
þykkt að vera í svarendahópi gagna-
öflunarfyrirtækisins Maskína (Þjóð-
argátt) og er 12.000 manna
tilviljunarúrtaki úr þessum hópi boð-
in þátttaka.
Verkir eru óumflýjanlegir og hafa
þann lífeðlisfræðilega tilgang að vara
við yfirvofandi hættu eða raunveru-
legum vefjaskaða. Þegar verkir
dragast á langinn missa þeir þennan
tilgang og hafa truflandi áhrif á dag-
legt líf og lífsgæði einstaklingsins.
Verkir sem staðið hafa í þrjá mánuði
eða lengur, eða eru enn til staðar eft-
ir að vefjaskemmd eða sjúkdómur
sem olli þeim í upphafi eru læknuð,
eru skilgreindir sem langvinnir verk-
ir sem geta verið stöðugir eða með
lengri eða skemmri hléum. Lang-
vinnir verkir eru algengt og oft falið
lýðheilsuvandamál.
Þeir trufla daglegt líf,
hafa neikvæð áhrif á
heilsutengd lífsgæði og
eru algeng ástæða ör-
orku. Samkvæmt ný-
legri skýrslu starfshóps
sem heilbrigð-
isráðherra fól að greina
fjölda einstaklinga með
langvinna verki hér á
landi glíma minnst 56
þúsund Íslendingar við
langvinna verki og er
um þriðjungur þeirra
óvinnufær.
Tölur um algengi langvinnra
verkja og örorku eru þó ekki eina
vísbendingin um umfang vandamáls-
ins heldur einnig og ekki síður tengsl
verkja og heilsutengdra lífsgæða og
ýmissa þátta í lífi einstaklingsins.
Rannsóknir hafa sýnt að tengsl lang-
vinnra verkja og heilsutengdra lífs-
gæða er ekki línulegt orsaka-
samband heldur flókið og gagnvirkt
samspil margra þátta sem geta haft
áhrif hver á annan. Einnig má finna
rannsóknir sem benda til að heilsu-
tengd lífsgæði geti haft forspárgildi
um það hvort nýtilkomnir verkir
verða langvinnir og hvernig fólki
með langvinna verki reiðir af varð-
andi þróun verkjanna. Ýmsir lífs-
stílsþættir eru mikilvægir í þessu
samhengi, s.s. líkamleg hreyfing,
svefn, offita, neysla áfengis og tób-
aks eða annarra efna.
Margar rannsóknir hafa sýnt fram
á tengsl ýmiss konar áfalla fyrr á æv-
inni við heilsutengd lífsgæði og lélegt
almennt heilsufar og langvinna
verki. Aðrar rannsóknir hafa sýnt að
áverkar eftir slys geti haft í för með
sér þráláta verki og lífsgæðaskerð-
ingu. Ýmsir verkir tengdir blæð-
ingum kvenna og tíðahvörfum geta
einnig haft neikvæð áhrif á daglegt
líf og heilsutengd lífsgæði. Einnig
hefur verið sýnt fram á mun milli
kynja hvað varðar eðli og algengi
verkja og hvort og hvernig fólk leitar
eftir heilbrigðisþjónustu vegna
þeirra.
Af framansögðu er ljóst að til að fá
yfirsýn yfir þau áhrif sem verkir
hafa á lýðheilsu sem og hvernig
draga megi úr afleiðingum fyrir lífs-
gæði fólks og/eða fyrirbyggja að ný-
tilkomnir verkir þróist út í að verða
langvarandi heilsufarsvandamál þarf
vandaðar rannsóknir þar sem tengsl
verkja og ýmissa þátta í lífsháttum
og lífssögu fólks eru skoðuð. Til að
svo megi verða er nauðsynlegt að
byggja upp vandaðan gagnagrunn
sem gerir mögulegt að skoða alla
þessa þætti í samhengi, bæði í nútíð
og framtíð.
Við uppbyggingu slíks gagna-
grunns er safnað upplýsingum um
heilsutengd lífsgæði og nokkra þætti
varðandi almenna lífshætti fólks s.s.
atvinnuþátttöku, neyslu tóbaks,
áfengis og annarra vímuefna sem og
upplýsinga um reynslu af lang-
vinnum veikindum og streituvald-
andi áföllum svo sem slysum og of-
beldi. Einnig er spurt um reynslu af
verkjum, eðli og útbreiðslu verkja og
áhrif á daglegt líf og lífsgæði sem og
aðgang að og notkun á heilbrigð-
isþjónustu. Að auki er aflað upplýs-
inga um hvort og þá hvernig Co-
vid-19-faraldurinn hefur haft áhrif á
daglegt líf og heilsufar fólks sem
gerir kleift að skoða hvort og hvern-
ig það að smitast af SARS-CoV-2-
veirunni og veikjast af Covid-19-
sjúkdómnum hafi áhrif á heilsutengd
lífsgæði og mögulega tilurð og þróun
langvinnra verkja til lengri tíma.
Mikilvægt er að efla þekkingu inn-
an heilbrigðiskerfisins á gagn-
kvæmum tengslum verkja og ýmissa
þátta í lífi og reynslu fólks, sem og að
tryggja aðgengi fólks að markvissri
meðferð til að draga úr afleiðingum
verkja á líf og lífsgæði fólks og til að
hindra að verkir þróist út í langvar-
andi heilsufarsvandamál og jafnvel
örorku. Til að unnt sé að skoða slíkt
samspil margra þátta yfir lengri og
skemmri tíma er mikilvægt að þátt-
takendur í rannsókn sem þessari séu
ekki einungis fólk sem þegar er með
verki heldur að allir sem fá boð um
þátttöku taki þátt í henni. Því hvet
ég alla sem fengið hafa boð um þátt-
töku til að svara og þakka þeim sem
þegar hafa gert það fyrir þátttökuna.
Lífshættir og verkir meðal
almennings á Íslandi
Eftir Þorbjörgu
Jónsdóttur » Verkir eru algengt
og oft falið lýð-
heilsuvandamál. Þeir
trufla daglegt líf, hafa
neikvæð áhrif á heilsu-
tengd lífsgæði og eru al-
geng ástæða örorku.
Þorbjörg Jónsdóttir
Höfundur er hjúkrunarfræðingur og
lektor við Háskólann á Akureyri.
torbj@unak.is
Móttaka aðsendra
greina
Morgunblaðið er vettvangur lif-
andi umræðu í landinu og birtir
aðsendar greinar alla útgáfudaga.
Þeir sem vilja senda Morg-
unblaðinu greinar eru vinsamlega
beðnir að nota innsendikerfi
blaðsins. Kerfið er auðvelt í notk-
un og tryggir öryggi í samskiptum
milli starfsfólks Morgunblaðsins
og höfunda. Morgunblaðið birtir
ekki greinar sem einnig eru send-
ar á aðra miðla.
Kerfið er aðgengilegt undir
Morgunblaðslógóinu efst í hægra
horni forsíðu mbl.is. Þegar smellt
er á lógóið birtist felligluggi þar
sem liðurinn „Senda inn grein“ er
valinn.
Í fyrsta skipti sem inn-
sendikerfið er notað þarf notand-
inn að nýskrá sig inn í kerfið. Ít-
arlegar leiðbeiningar fylgja hverju
þrepi í skráningarferlinu. Eftir að
viðkomandi hefur skráð sig sem
notanda í kerfið er nóg að slá inn
kennitölu notanda og lykilorð til
að opna svæðið. Hægt er að
senda greinar allan sólarhringinn.
Nánari upplýsingar veitir
starfsfólk Morgunblaðsins alla
virka daga í síma 569-1100 frá kl.
8-18.
Allt um
sjávarútveg