Morgunblaðið - 18.08.2021, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 18. ÁGÚST 2021
Um liðna
helgi reið
7,2 stiga
jarðskjálfti yfir
Karíbahafseyjuna
Haítí, en rykið var
ekki sest þegar kröpp hitabelt-
islægð sigldi í kjölfarið, svo úr-
helli og flóð hafa gert hjálp-
arstarf enn erfiðara en ella.
Þegar er búið að staðfesta að
um 1.400 mann hafi farist í
skjálftanum, en sú tala mun án
nokkurs vafa hækka mikið.
Þúsunda í viðbót er saknað, auk
annarra þúsunda sem eru slös-
uð eða heimilislaus.
Á Haítí búa liðlega 11 millj-
ónir manna, en þjóðin hefur ár-
um saman verið þjökuð af
stjórnmálaólgu, sárri fátækt og
náttúruhamförum. Að þessu
sinni fer þetta allt saman, því
stjórnvöld eru sem höfuðlaus
her eftir að Jovenel Moïse for-
seti var myrtur í liðnum mán-
uði, náttúruhamfarirnar koma í
hrönnum og örbirgðin slík að
þjóðin getur litla björg sér
veitt. Forsetinn fallni var þó
enginn Sólon, stjórn hans
handahófskennd, spilling víð-
tæk, glæpagengi hafa farið sínu
fram og hagkerfið hefur verið í
samdrætti undanfarin tvö ár.
Þar á ofan hefur heimsfarald-
urinn reynst þjóðinni erfiður,
en á Haítí er aðeins 371 full-
bólusettur.
Skjálftinn á laugardag var
meiri en sá sem skók Haítí árið
2010, en munurinn er sá að
fyrir ellefu árum varð skjálft-
inn við höfuðborgina Port-au-
Prince, svo 220-300 þúsund
manns fórust. Meira en tvær
milljónir manna urðu heim-
ilislausar í einu vetfangi og áttu
í erfiðleikum við að afla sér
neysluvatns, hvað þá matvæla;
atvinnulíf fór á hliðina og
heilsugæsla, svo sem hún var,
annaði engan veginn þörfinni.
Haítí hefur enn ekki jafnað sig
á því höggi.
Þá reyndi mjög á alþjóðlegt
hjálparstarf. Íslendingar lögðu
sitt af mörkum, en þar var
Rauði kross Íslands fremstur í
flokki. Fyrsti íslenski hjálpar-
starfsmaðurinn var kominn á
vettvang aðeins tveimur dögum
eftir skjálftann, en alls fór 31
hjálparliði þangað, þar á meðal
fjórir læknar og 14 hjúkr-
unarfræðingar. Rauði krossinn
varði alls um 108 milljónum
króna til hjálparstarfs á Haítí á
árunum 2010-2012. Þar af voru
45 milljónir króna söfnunarfé
frá almenningi og um 30 millj-
ónir komu frá hinu opinbera.
Meira hefur verið gefið þangað
síðan til eftirfylgni og vegna
síðari hamfara.
Það var vel og höfðinglega
gert, en því miður er enn og aft-
ur ástæða til örlætis vegna
hamfara á Haítí. Þar mega Ís-
lendingar ekki láta sitt eftir
liggja.
Það er þó ekki sama með
hvaða hætti það er
gert. Haítí hefur
enn ekki fyllilega
jafnað sig eftir
skjálftann 2010, en
hefur hins vegar að
mörgu leyti orðið óþægilega
háð erlendri aðstoð, sem hefur
dregið úr innri vexti og veikt
stjórnvöld. Þau eru ekki í stakk
búin til þess að bregðast við
þessu nýjasta áfalli. Þá eru
kirkjur víða í rúst, en þær hafa
til þessa verið griðastaður og
kirkjan á Haítí ein örfárra
óspilltra stofnana landsins, sem
nú getur ekki sinnt starfi sínu
þegar mest liggur við. Hið
sama má segja um margar heil-
brigðisstofnanir í landinu, þótt
þær væru raunar ekki margar
fyrir. Ekki bætir úr skák að
glæpagengi hafa flesta þjóðvegi
á valdi sínu, svo yfirleitt þarf að
fljúga með hjálpargögn.
Stjórnkerfið er í meiri ólestri
en endranær vegna morðsins á
forsetanum, sem er enn óleyst
mál. Kosningum forseta og
þings, sem fara áttu fram síðar
á árinu, verður að líkindum
frestað vegna hamfaranna, en
þar til er ósennilegt að nokkur
lögmæt stjórnvöld nái tökum á
ástandinu.
Öll þessi endalausu áföll og
óöld hafa orðið til þess að Haítí-
búar hafa flúið landið í hrönn-
um, einkum til fyrirheitna
landsins í Bandaríkjunum.
Straumurinn hefur snaraukist
síðustu ár og mun varla linna
nú. Það er mikil blóðtaka fyrir
þjóðina, því þeir sem fara eru
jafnan ungt fólk í blóma lífsins,
einmitt best menntaða fólkið
með frumkvæðið, sem landið
þarfnast mest.
Það er erfitt að taka of sterkt
til orða um ógæfu Haítí í ár-
anna rás. Það var þar á eyjunni,
sem Kólumbus steig fyrst á
land, en sagan hefur verið blóði
drifin æ síðan. Frumbyggjum
var svo að segja útrýmt,
franskir þrælahaldarar auðg-
uðust mikið á nýlendunni, en
þrælarnir gerðu uppreisn, ráku
þá af höndum sér og stofnuðu
annað sjálfstæða ríkið í vest-
urheimi. Sjálfstæðið varð þeim
þó enginn lykill að lífsham-
ingju; umheimurinn lengst af
skeytingarlaus eða beinlínis
fjandsamlegur. Samt má segja
að Haítíbúar hafi verið sjálfum
sér verstir. Það sást bersýni-
lega undir viðurstyggilegri
harðstjórn Duvalier-feðga á lið-
inni öld, en einnig undir óstjórn
og spillingu lítillega lýðræð-
islegri valdhafa síðustu ára-
tuga.
Það er nær útilokað að Haí-
tíbúar ráði fram úr þessum nýj-
asta harmleik. Það dugir þó
ekki að rétta þeim neyð-
araðstoð, heldur verður að
huga að því með hvaða hætti
megi styrkja innviði landsins,
svo þjóðin nái að rétta úr sér og
hrista síðustu hlekkina af sér.
Íbúar Haítí þurfa að-
stoð utan frá, meðal
annars frá Íslandi}
Hörmungar á Haítí
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
V
ið ræðum þessa dagana um marg-
háttaðan vanda heilbrigðiskerf-
isins, verri þjónustu við legháls-
skimanir og liðskiptaaðgerðir og
vanmátt Landspítalans til að tak-
ast á við erfið verkefni. Í þeirri umræðu virðast
flestir ganga út frá því sem gefnu að heilbrigð-
isþjónustan skuli kostuð og miðstýrð af ríkinu.
Engar aðrar lausnir komi til greina en aukið
fjármagn úr ríkissjóði þegar að kreppir í rekstr-
inum. Orðið „einkavæðing“ er óspart notað sem
skammaryrði þegar bent er á leiðir til að draga
úr kostnaði en bæta samt þjónustuna í leiðinni.
Ég tel nauðsynlegt að brjóta upp þessa
umræðuhefð um heilbrigðiskerfið. Hún er kom-
in í ógöngur þegar aðeins ein skoðun er leyfð.
Það þarf að skoða kerfið frá grunni og okkur
ber skylda til að vera vakandi fyrir nýjungum
og bættum rekstri í þágu okkar allra. Umræða
um heilbrigðiskerfið þarf að taka mið af þörfum hinna
sjúkratryggðu en ekki kerfisins. Því þurfum við að ræða
nýjar leiðir til að ná fram bættri nýtingu fjármuna, auk-
inni framleiðni og skilvirkni í heilbrigðiskerfinu. Þetta er
hægt að gera án þess að auka kostnaðarþátttöku þeirra
sem þurfa á þjónustunni að halda. Í mínum huga er nauð-
synlegt að einstaklingar og fyrirtæki þeirra komi í aukn-
um mæli að ákveðnum verkefnum og einnig er sjálfsagt að
taka upp lausnir úr almennum fyrirtækjarekstri til að ná
fram aukinni framleiðni og hagkvæmni við rekstur sjúkra-
stofnana.
Björn Zoëga, forstjóri Karólínska háskóla-
sjúkrahússins í Stokkhólmi, segir t.d. í viðtali
við Morgunblaðið, að fjármögnunarkerfi
Landspítalans sé úr sér gengið. Setja þurfi
hvata til að ná fram aukinni framleiðni og
skapa stjórnendum og starfsfólki markmið til
að keppa að. Ekki sé skynsamlegt að haga
málum þannig að það sé sama hvað stjórn-
endur geri, þeir fái alltaf aukið fjármagn.
Björn hefur náð miklum árangri í rekstri
Karólínska sjúkrahússins og hann þekkir vel
til hér á landi sem fyrrverandi forstjóri Land-
spítalans. Það er því ástæða til að staldra við
þessi orð hans og huga að því að nálgast málin
frá annarri hlið en þeirri sígildu, að kalla sí-
fellt eftir auknu fjármagni úr ríkissjóði. Við
þurfum að gera auknar kröfur til stjórnenda
með þeim hætti sem Björn lýsir í viðtalinu.
Aðferðin sem Björn Zoëga lýsir er til þess
fallin að auka skilvirkni og hagkvæmni í rekstri sjúkra-
húsa og bæta um leið þjónustuna við sjúklingana. Er það
ekki það sem allir vilja? Einkarekstur og einkaframtak
hefur verið ómetanlegt í baráttunni við Covid-19-
faraldurinn. Framlag Íslenskrar erfðagreiningar í þeim
faraldri sem nú stendur hefur verið ómetanlegt. Það er
ástæðulaust að óttast lausnir sem fela það í sér að nýta
kosti samkeppninnar til að skapa aðhald og samanburð.
aslaugs@althingi.is
Áslaug Arna
Sigurbjörns-
dóttir
Pistill
Hagkvæmni í heilbrigðisþjónustu
Höfundur er dómsmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
Þ
að þolir enginn þetta mikið
lengur, reksturinn er í raun
og veru stopp hjá sviðs-
listum á Íslandi eins og
þær leggja sig,“ segir Ísleifur B. Þór-
hallsson, tónleikahaldari hjá Senu
Live og formaður Bandalags ís-
lenskra tónleikahaldara.
Samkomutakmarkanir upp á
200 manns og eins metra regla hafa
verið í gildi síðustu vikur og við þær
aðstæður er erfitt að halda stóra
menningarviðburði. Alls óvíst er hve-
nær slakað verður á þessum tak-
mörkunum og áhrifafólk innan
menningargeirans hefur þungar
áhyggjur af stöðu mála. Svokallaður
samráðshópur íslenskrar tónlistar
sendi í gær bréf á ráðamenn þar sem
rakið er hversu lamandi núverandi
takmarkanir eru á tónlistariðnaðinn.
Í bréfinu er skorað á ráðamenn að
slaka á fjöldatakmörkunum og bent á
að vel hafi gefist í öðrum löndum að
halda stóra viðburði án þess að upp
hafi komist hópsmit.
„Töfratalan til að koma íslensk-
um sviðslistum í gang er 500 manns.
Ef það mega 500 koma saman og
engin eins metra regla er við gildi er
hægt að skipta Hörpu vandræðalaust
í þrjú svæði, Háskólabíói í tvö svæði
og allir minni staðirnir eru starf-
hæfir. Við getum lagað okkur að
þannig takmörkunum og þá erum við
öll komin í rekstur aftur sem a.m.k. á
möguleika á að borga sig. Og andleg
heilsa þjóðarinnar ætti að skána,“
segir Ísleifur.
Í bréfi hópsins er farið fram á að
samkomur verði heimilar fyrir allt að
500 manns í hverju sóttvarnahólfi án
sérstakra nándartakmarkana, enda
gæti viburðahaldarar þess að gestir
framvísi neikvæðri niðurstöðu úr ný-
legu hraðprófi og beri grímur þar til
sest er í sæti. Í bréfinu er rakið að
notkun hraðprófa og sjálfsprófa hafi
gefist vel við viðburðahald erlendis.
„Ljóst má vera, að til þess að
hægt verði að taka upp þá aðferð,
þarf breytingu á reglugerð um
sóttvarnir, auk þess sem gera
þarf almenningi kleift að nálgast
prófin á auðveldan hátt. Í því sam-
bandi skiptir mestu máli að prófin
verði gjaldfrjáls eða mjög ódýr.
Nefna má að í Bretlandi, Þýskalandi
og Danmörku er hægt að nálgast slík
hraðpróf nánast á næsta götuhorni
án nokkurs kostnaðar fyrir neyt-
endur,“ segir í bréfinu.
Ísleifur furðar sig á því hversu
harðar samkomutakmarkanir eru
hér á landi í samanburði við löndin í
kringum okkur. „Það er eins og önn-
ur lönd hafi tekið fram úr okkur hvað
það varðar að læra að lifa með vír-
usnum. Hvernig getum við séð 60
þúsund manns á fótboltaleikjum og
300 þúsund manns á tónlist-
arhátíðum vandræðalaust í löndum
sem eru með miklu lægra bólusetn-
ingarhlutfall en við erum með, en það
má ekki skipta Eldborg upp í þrjú
500 manna svæði? Þar værum við
með númeruð sæti, miða sem skráðir
væru á nöfn fólks og grímuskyldu ef
á þarf að halda. Það er hægt að rekja
smit á skömmum tíma ef slíkt kæmi
upp en svo er reyndar ekkert sem
stöðvar það að hér verði innleidd
skyndipróf og/eða sjálfspróf á alla
gesti áður en mætt er í hús, annað en
vilja og stuðning yfirvalda við slíkt.
Við erum að sjá það allt í kringum
okkur að reynsla af slíku er góð. Ef
einhver blanda af framvísun bólu-
setningarvottorða og skyndiprófa
eða sjálfsprófa er það sem þarf til að
koma okkur í 500 manns þá erum við
öll meira en til í slíkt og ég er viss um
að gestirnir eru til í það líka. Við er-
um öll til í hvaðeina sem kemur okk-
ur í gang og það hlýtur að vera hægt
að finna lausn á þessu.“
Vilja að 500 manns
fái að koma saman
Morgunblaðið/Arnþór Birkisson
Frestað Afmælistónleikum Magga Eiríks hefur verið frestað fram í nóv-
ember en tónleikar Mannakorna eru áætlaðir í apríl á næsta ári.
Hrefna Sif Jónsdóttir, fram-
kvæmdastjóri Tix.is, segir að
margir listamenn búi sig undir
að fresta viðburðum sem ráð-
gert var að halda á næstu vikum.
Tónleikum Jóns Jónssonar hefur
verið frestað fram á næsta ár og
afmælistónleikum Magga Eiríks
fram í nóvember. Tónleikar Helga
Björns verða fluttir úr Há-
skólabíói yfir í Hörpu. „Það er
ákveðin lægð yfir mann-
skapnum, það er verið að færa
einhverja viðburði en einhverjir
ætla að bíða áfram og sjá hvað
verður,“ segir Hrefna.
Hún kveðst skynja mikið óþol í
bransanum enda snerti takmark-
anirnar ekki bara listamenn
heldur líka hljóðmenn, ljósa-
menn og tæknimenn auk ann-
arra. „Manni finnst fúlt að eftir
svona langan tíma sé ekki boðið
upp á neinar lausnir, að það séu
engar undanþágur fyrir þennan
bransa. Það eru verðmæti í fag-
fólki í tónlistarbransanum.“
Fresta þarf
tónleikum
LÆGÐ YFIR BRANSANUM