Morgunblaðið - 05.08.2021, Side 14

SVIÐSLJÓS
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
Vísindamenn frá NASA, geimvís-
indastofnun Bandaríkjanna, hafa síð-
ustu daga sinnt rannsóknum við
Sandavatn á Biskupstungnaafrétti,
en margt bendir til að staðhættir og
náttúrufar þar sé svipað og gerist á
Mars. Á undanförnum árum, nú síð-
ast í febrúar á þessu ári, hafa verið
gerðir út leiðangrar til reikistjörn-
unnar. Þannig hafa fengist mikil-
vægar upplýsingar og myndefni af
aðstæðum, svo sem landslagi þar
sem ætla má að í fyrndinni hafi verið
ár, ósar og stöðuvötn á víðfeðmum
söndum.
Jökulvatn og frystur jarðvegur
Myndir frá Mars eru af vísinda-
mönnum lagðar til samanburðar við
hvað finna megi á jörðinni. Veröldin
er undir en helst er staðnæmst við
Sandvatn, sem er rétt sunnan og
vestan við Langjökul og skammt inn-
an við hálendisbrúnina. Úr Eystri-
Hagavatnsjökli og Hagavatni rennur
jökuláin Farið í Sandvatn. Sandá
rennur svo úr vatninu áfram fram í
Hvítá skammt fyrir ofan Gullfoss.
„Allar upplýsingar sem við fáum
hér eru mikilvægar og gulls ígildi. Að
því leyti má segja að hér séum við í
gullgrefti. Aðstæður hér eru stór-
kostlegar og rannsóknirnar svara
ýmsum spurningum, þótt geimurinn
verði dularfullur,“ segir Michael
Thorpe, leiðangursstjóri NASA, í
samtali við Morgunblaðið.
Thorpe er jarðeðlisfræðingur, en í
hópnum eru einnig líf- og eðlisfræð-
ingar. Í vísindastarfinu nú hafa á
bökkum Sandvatns verið teknar hol-
ur og borkjarnar með jarðvegi, sem
er frystur og verður fluttur til efna-
greiningar vestanhafs. Einnig eru
tekin efnasýni úr jökulblendnu vatn-
inu. Drónamyndir af svæðinu verða
sömuleiðis mikilvæg gögn í grein-
ingum sem fram fara í rannsókn-
arstöð NASA í Houston í Texas í
Bandaríkjunum.
Lending geimjeppans Þrautseigju
á Mars þann 18. febrúar á þessu ári
þótti sérstökum tíðindum sæta.
Jeppinn og dróninn Hugvit hafa það
hlutverk að finna ummerki örvera,
sem kunna að hafa lifað á rauðu plá-
netunni fyrir milljörðum ára. Þarna
á að safna sýnum og senda til jarðar
og er þeirra vænst eftir um áratug.
Myndefni úr þessum tækjum er þeg-
ar tiltækt og er til skoðunar og sam-
anburðar við Íslandsmyndir.
„Basalthraunin hér við Langjökul
og jarðfræðin öll eru mjög lík því
sem við sjáum á myndum frá Mars.
Við getum auðvitað líka fundið til-
svaranir við Mars á Hawaii og í
Idaho í Bandaríkjunum, en Ísland og
Sandvatn taka öllu fram,“ segir
Thorpe. Hann ætlar að koma í rann-
sóknarferðir til Íslands bæði á næsta
og þar næsta ári; 2022 og 2023.
Margvísvíslegra gagna þurfi að
safna yfir langan tíma, svo heildar-
mynd náist.
„Með tilliti til jarðfræði og að-
stæðna úti í geimnum er Ísland ein-
stakur staður til rannsókna,“ segir
Thorpe. Í því sambandi vísar hann
meðal annars til þess að 1965 og 1967
komu kandídatar þeir sem þá voru á
leiðinni til tunglsins undir merkjum
Apollo-áætlunarinnar í æfingaferðir
til Íslands og kynntu sér jarðfræði
landsins með rannsóknum í Dyngju-
fjöllum. Í geimfarahópnum þá var
meðal annars Neil Armstrong, sá er
fyrstur sté fæti á tunglið í júlí 1969.
Ísland tengist geimferðaáætlun
„Þetta er mjög áhugavert verkefni
sem getur jafnframt verið mikill
akkur fyrir Ísland,“ segir Gunnar
Guðjónsson hjá Iceland Space
Agency. Hann hefur síðustu daga
verið með vísindamönnunum banda-
rísku inni við Sandvatn og sinnt
margvíslegri þjónustu við þá. Verk-
efnið ber yfirskriftina Dig Mars og
var undirbúningi þess meðal annars
sinnt af bandaríska sendiráðinu á Ís-
landi. Þannig þurfti að afla leyfa frá
ýmsum stofnunum og sveitarfé-
laginu Bláskógabyggð. Þá hafi ís-
lenskum stjórnvöldum og stofnunum
verið, af bandaríska sendiráðinu,
boðin aðild að geimferðaáætlun þjóð-
arinnar og beðið sé viðbragða við
þeirri viðleitni.
Aðstæður við Sandvatn líkjast Mars
- Fjarlæg reikistjarna með íslenska tilsvörun - Gullgröftur vísindanna - Bandaríkjamenn á Bisk-
upstungnaafrétti og mæta áfram á næstu árum - Mikilvæg gögn í samanburði - Akkur fyrir Ísland
Vettvangur Aðstæður hér eru stórkostlegar, segir Michael Thorpe. Hér sést
borað eftir jarðsýnum sem flutt verða til Bandaríkjanna. Jarlhettur í baksýn.
Samvinna Bandarísku vísindamennirnir og Íslendingarnir sem eru þeim til
aðstoðar stilltu sér upp til myndatöku. Hópurinn fer utan nú í vikulokin.
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Verkefni Sýni eru tekin úr jökulblendnu vatninu, með sérstökum mælibún-
aði sem vísindamaður sést hér bera í land úr báti sem lá úti á sandeyri.
K
or
ta
gr
un
nu
r:
O
pe
nS
tr
ee
tM
ap
Sandvatn Sandá
Hvítá
LANGJÖKULL
Far
Gullfoss
14 FRÉTTIR
Á Dyngjusandi norðan Vatnajökuls
fer nú fram ein umfangsmesta
vettvangsrannsókn sem ráðist
hefur verið í á Íslandi. Á þriðja tug
sérfræðinga frá sex löndum eru
þar nú og kanna ryk, í rannsókn
sem ESB og Rannís eiga aðild að –
NASA ógleymdu. Á næstu dögum
verður byggður tólf metra hár turn
á svæðinu og meira en 50 verkfæri
notuð í sjö vikna vinnu.
Nýlega fór fram rannsókn í eyði-
mörk Sahara á rykinu þar, sem
berst alla leið til Íslands. Nú er
verið að skoða rykið frá Íslandi
sem fýkur til Sahara. Ísland er
stærsta eyðimörkin á norðlægri
breiddargráðu. Þótti því tilvalið til
þess að rannsaka eðli ryks í slíkum
eyðimörkum hér á landi. Er þetta í
fyrsta skipti sem ryk af þessu tagi
er rannsakað almennilega, að sögn
verkefnisstjórans, dr. Pövlu Dags-
son Waldhauserova, sérfræðingur
við Landbúnaðarháskóla Íslands.
Leitast verður við að komast yf-
ir betri upplýsingar um áhrif ryks á
heilsu fólks og dýra, loftslag, sjó
og fleira. Til þess þarf að átta sig
betur á eiginleikum ryksins, en
það er frábrugðið hinu ljósa ryki í
eyðimörkum hlýrri landa. Það get-
ur fokið langar vegalengdir
skömmu eftir rigningu og dökki
liturinn er líklegur til að draga í sig
hita, meðan ljóst ryk kælist. Vís-
indamenn frá NASA hafa áhuga á
að bera rykið saman við rykið á
Mars, sem þeir hafa rannsakað að
undanförnu. thorab@mbl.is
Samanburður við Sahara
RANNSAKA RYKIÐ Í ÍSLENSKRI EYÐIMÖRK
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Eyðimörkin Á Dyngjusandi norðan Vatnajökuls og Kverkfjöll sjást í fjarska.
Kartell
Skeifunni 8 | Kringlunni | Glerártorgi | Sími 588 0640 | casa.is
JELLIESMATARSTELL
Glæsilegur borðbúnaður úr slitsterku plasti
Fullkomið í húsbílinn – fellihýsið
– á pallinn – í sumarbústaðinn
Hönnun: Patricia Urquiola