Morgunblaðið - 05.08.2021, Page 36

36 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. ÁGÚST 2021
Frá lokum 19. aldar
hafa flutningar úr sveit
í borg einkennt
byggðaþróun hér á
landi. Frá síðustu alda-
mótum hefur jafnt og
þétt dregið úr flutningi
fólks frá landsbyggð-
inni til Reykjavíkur og
á sama tíma hefur vax-
andi fjöldi fólks flutt
frá höfuðborgarsvæð-
inu til nágrannabyggða. Flutningar
erlendra ríkisborgara til höfuðborg-
arsvæðisins hafa verið miklir síðustu
árin og hafa þeir vegið upp minnk-
andi aðflutning frá landsbyggðinni.
Á árabilinu 2016–2020 má rekja um
71% fólksfjölgunar á höfuðborgar-
svæðinu til flutninga frá útlöndum og
um þriðjung til náttúrulegar fjölg-
unar (fæðingar – dauðsföll). Á þessu
tímabili fluttu í heildina 627 fleiri frá
höfuðborgarsvæðinu til landsbyggð-
arinnar en öfugt. Nokkur aðflutn-
ingur var frá fjarlægum byggðum en
mikill brottflutningur var til ná-
grannabyggða höfuðborgarsvæð-
isins. (Sjá mynd 1).
Tölur frá Hagstofunni sýna að um
langt skeið hefur fólki fjölgað hlut-
fallslega mest á höfuðborgarsvæð-
inu. Á árabilinu 2016 – 2020 fjölgaði
íbúum á Suðurnesjum um 22%, Suð-
urlandi um 16% en aðeins um tæp
11% á höfuðborgarsvæðinu. Ný vaxt-
arsvæði eru bæir í næsta nágrenni
við höfuðborgarsvæðið. Á ofan-
greindu tímabili fjölgaði íbúum
Reykjanesbæjar t.d. um 27% (4.443
manns) og í sveitarfélaginu Árborg
var fjölgunin rúm 26% (2.246
manns), að stórum hluta vegna að-
flutnings frá höfuðborgarsvæðinu.
Virkt atvinnu- og þjónustusvæði
teygir sig nú frá Borgarnesi að
Þjórsá þar sem um 78% landsmanna
búa. Margir íbúar í nágrannabæjum
höfuðborgarsvæðisins sækja nær
daglega vinnu og þjónustu til borg-
arinnar. Markmiðið með þessari
grein er að leitast við að greina þetta
breytta flutninga- og byggðamynst-
ur. Jafnframt að hvetja til þess að
unnin verði heildar-
stefna um skipulag
suðvesturlands.
Húsnæðisstefna og
búferlaflutningar
Flutningar frá höf-
uðborgarsvæðinu til
nágrannabyggða má að
stórum hluta rekja til
húsnæðis- og skipu-
lagsstefnu höfuðborg-
arsvæðisins. Þar hefur
verið umtalsverður
lóðaskortur um árabil sem leitt hefur
mikillar hækkunar á fasteignaverði
þannig að margir hafa kosið að flytja
út fyrir höfuðborgarsvæðið þar sem
húsnæði er á viðráðanlegu verði. Auk
þessa hefur nær ekkert framboð ver-
ið á nýju sérbýlishúsnæði á
höfuðborgarsvæðinu í um áratug,
sem endurspeglast í gríðarlegri
verðhækkun á sérbýlum. Á nýju
þéttingarsvæðunum í Reykjavík eru
nær eingöngu byggð há fjölbýlishús í
þéttum klösum. Margir hafa kvartað
undan bílastæðskorti í þessum hverf-
um og vöntun á leiksvæðum. Þá hafa
arkitektar varað við mikilli skugga-
myndun í sumum þessara nýju
hverfa. Einnig er farið að bera á
auknum umferðartöfum í kringum
þessi hverfi.
Í áratugi fluttu margir Reykvík-
ingar til grannsveitarfélaganna
(Hafnarfjörður, Garðabær, Kópa-
vogur, Seltjarnarnes og Mosfells-
bær) þar sem var meira framboð af
sérbýlishúsnæði en í borginni. Nú er
þar einnig lítið framboð af nýjum
sérbýlum og því hefur fólk leitað út
fyrir höfuðborgarsvæðið. Lítum nán-
ar á tölur um búferlaflutninga.
Eins og fram kemur á mynd 2
fluttu 4.116 fleiri frá Reykjavík til
grannsveitarfélaganna á höfuðborg-
arsvæðinu á árunum 2016 – 2020 en
öfugt. Þannig að straumurinn frá
Reykjavík til grannsveitarfélaganna
er enn mikill. Athygli vekur að mest-
ur brottflutningur er af fólki á aldr-
inum 25 til 45 ára með ung börn.
Reynslan hefur sýnt að margar
barnafjölskyldur flytja í sérbýli á
fertugsaldri ef efnahagur leyfir.
Einnig er nokkuð um að fólk sem er
að komast á eftirlaunaaldur (60 – 70
ára) flytji til grannsveitarfélaganna.
Leiða má líkum að því að þessir ald-
urshópar séu að leita að viðráð-
anlegra húsnæði, líklega sérbýlis-
húsnæði, sem meira er af í grann-
sveitarfélögunum en í höfuðborginni.
Reyndar hefur einnig verið mikið um
flutninga stærri fyrirtækja frá borg-
inni síðustu misseri. Skýra þarf þá
þróun.
Flutningar ungs fólks á aldrinum
20 – 24 ára til höfuðborgarinnar má
án efa rekja til háskóla og framhalds-
skóla í borginni sem draga að sér
ungt námsfólk. Reykjavíkurborg er
með drjúgan skerf af vistunar-
úrræðum fyrir eldra fólk á auk
Landspítala og því kemur aðflutn-
ingur fólks 75 ára og eldra ekki á
óvart. Út frá hagfræðilegu sjón-
arhorni getur það varla talist æski-
leg þróun fyrir borgina að missa út-
svarsgreiðendur „á besta aldri“ úr
borginni en fá þess í stað námsmenn
og eftirlaunþega, auk brottflutnings
stærri fyrirtækja.
Mynd 3 sýnir mismun á að- og
brottfluttum eftir aldri milli höfuð-
borgarsvæðisins og þriggja ná-
grannabæja, Árborgar, Akraness og
Reykjanesbæjar. Á árunum 2016 til
2020 fluttu 1.405 fleiri frá en til höf-
uðborgarsvæðisins. Skiptingin var
þessi: Til Árborgar fluttu 913, til
Akraness 86 og til Reykjanesbæjar
fluttu 406 manns. Aldursskiptingin
er mjög svipuð og í flutningum milli
Reykjavíkur og grannsveitarfélaga.
Þ.e. brottflutningur barnafólks á
aldrinum 30 til 45 ára og fólks á eftir-
launaldri 60 til 75 ára. Aðfluttir voru
einkum á aldrinum 20 til 24 ára og 75
ára og eldri.
Þetta er sama mynstrið og birtist
á mynd 2 og án efa eru skýringarnar
þær sömu, þ.e. ódýrara húsnæði en á
höfuðborgarsvæðinu og meira fram-
boð af sérbýlishúsum, sem hvetur
ungt barnafólk til að flytja frá höfuð-
borgarsvæðinu. Fólk 60 ára og eldra
á höfuðborgarsvæðinu sem vill
minnka við sig húsnæði stendur
frammi fyrir tveimur kostum; að
flytja í blokkaríbúð á þéttingasvæði á
höfuðborgarsvæðinu eða flytja í sér-
býlishús utan höfuðborgarsvæðisins.
Skipulagsyfirvöld höfuðborgar-
svæðisins þyrftu að ráðast í könnun á
húsnæðis- og búsetuóskum íbúanna
og greina orsakir þess að fólks virð-
ist flýja frá höfuðborgarsvæðinu til
nágrannabæja þrátt fyrir verulegan
kostnað við að sækja vinnu og margs
konar þjónustu til höfuðborgarsvæð-
isins. Töluvert framboð er af íbúða-
lóðum í sveitarfélögum nærri höfuð-
borgarsvæðisins. Þannig kynnti
sveitarfélagið Vogar nýlega áætlun
um byggingu 800 íbúða á næstu ár-
um.
Leiða má líkum að því að auk hús-
næðisskorts, komi umferðartafir,
skortur á leikskólaplássum, álag og
aðrir þættir tengdir ,,stórborgarlífi“
þar einnig við sögu. Bæir í nágrenni
höfðuðborgarinnar hafa ákveðna
kosti, húsnæðisverð er t.d. lægra,
meiri fjölbreytni er í húsagerðum,
fleiri græn svæði og tengsl við nátt-
úruna eru meiri. Ókostirnir eru í
mörgum tilfellum þeir að þessir bæir
eru ekki sjálfbærir varðandi atvinnu
og þjónustu sem kallar iðulega á
lengri ferðatíma eftir vinnu og þjón-
ustu. Kanna þyrfti sérstaklega hús-
Eftir dr. Bjarna
Reynarsson
» Á nýju þéttingar-
svæðunum í Reykja-
vík eru nær eingöngu
byggð há fjölbýlishús í
þéttum klösum
Dr. Bjarni Reynarsson
Fólksfjölgun og búferlaflutningar
Höfuðborgarsvæðið 2016 til 2020
25.000
20.000
15.000
10.000
5.000
0
-5000
Fjölgun íbúa
alls
Náttúruleg
fjölgun
Flutningar alls Flutningar
– útlönd
Flutningar
innanlands
22.909
7.340
15.569 16.196
-627
Mynd 1
Reykjavík og grannsveitarfélög
á höfuðborgarsvæðinu
Mismunur á fjölda aðfluttra og brottfluttra eftir aldri 2016 til 2020
Mynd 2
85 ára og eldri
80-84 ára
75-79 ára
70-74 ára
65-69 ára
60-64 ára
55-59 ára
50-54 ára
45-49 ára
40-44 ára
35-39 ára
30-34 ára
25-29 ára
20-24 ára
15-19 ára
10-14 ára
5-9 ára
0-4 ára
56
-183
-248
-190
-100
-162
-187
-325
-569
-557
-440
-56
-201
-432
-741
63
9
258
Heildarfjöldi:
-4.116manns
fluttu frá
Reykjavík á
tímabilinu
Flutti frá Reykjavík til grannsveitarfélaga Til Reykjavíkur
Borgríkið þenst út – búferla-
flutningar og skipulagsmál
ÍSLAN
D VAK
NARJón ax
el - kr
istín s
if - ás
geir p
áll
alla v
irkna
morg
na fr
á 06-1
0
Mbl.is dreifir nú
eins og vindurinn
klippu úr viðtali
Andrésar Magn-
ússonar, blaðamanns
Morgunblaðsins, við
Kristrúnu Heim-
isdóttur. Þar heldur
hún áfram áróðri
sínum gegn nýju
stjórnarskránni í
takt við ritgerð
hennar sem birtist í nýjasta tölu-
blaði Tímarits lögfræðinga. Þar láð-
ist henni að geta þess að hún er í
stjórn Brims. Bara sú vísvitandi
vanræksla breytir skoðun hennar
úr fræðilegri umfjöllun í ósvífinn
áróður, svo hennar eigin orð séu
notuð. Það að stjórnarmaður í einni
af stærstu útgerðunum sé að tjá sig
á þennan hátt um eitt stærsta hags-
munamál almennings undir merkj-
um fræða og hlutleysis gerir mál-
flutning hennar ótrúverðugan.
Nýja stjórnarskráin
byggð á þeirri gömlu
„Það er blekking að
halda því fram að til hafi
staðið að gerbreyta
stjórnarskránni í einu
vetfangi,“ segir Kristrún.
Það er alveg rétt hjá
henni enda gengur
hræðsluáróður málpípu
útgerðarinnar út á tal um
kollsteypu stjórnskip-
unarinnar, sem enginn
hefur lagt til. Það vita all-
ir sem vilja vita að meira en 70% af
nýju stjórnarskránni er beint upp úr
þeirri gömlu, enda viljum við halda
því stjórnkerfi sem við höfum fyrir
utan nokkrar lagfæringar sem færa
Uppfærð
stjórnarskrá og
ósvífinn áróður
Eftir Kristínu
Ernu
Arnardóttur
Kristín Erna
Arnardóttir
» Það vita allir sem
vilja vita að meira
en 70% af nýju stjórnar-
skránni er beint upp úr
þeirri gömlu