Morgunblaðið - 04.09.2021, Blaðsíða 42

42 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. SEPTEMBER 2021
„Það er áhugavert að í verki sem á að
vera stærsta ástarsaga allra tíma þá
er talað miklu meira um dauðann en
ástina,“ segir Þorleifur Örn Arnars-
son leikstjóri um uppfærslu sína á
Rómeó og Júlíu eftir William Shake-
speare sem frumsýnd er á Stóra sviði
Þjóðleikhússins í kvöld. Með titilhlut-
verkin fara Ebba Katrín Finnsdóttir
og Sigurbjartur Sturla Atlason. Meðal
annarra leikara eru Nína Dögg
Filippusdóttir og Arnar Jónsson, sem
leika foreldra Júlíu, Ólafía Hrönn
Jónsdóttir, sem leikur fóstru Júlíu, og
Atli Rafn Sigurðarson, sem leikur föð-
ur Merkútsíó en
hlutverk Merkút-
síós og föður
Laurence hafa
verið lögð saman.
Leikmynd hannar
Ilmur Stefáns-
dóttir, búningar
Anna Rún
Tryggvadóttir og
Urður Hákonar-
dóttir, tónlistar-
stjórn er í höndum
Sölku Valsdóttur og lýsingu gerir
Björn Bergsteinn Guðmundsson.
Hrafnhildur Hagalín Guðmundsdóttir
er dramatúrg sýningarinnar.
Mál sem talar við samtímann
Verkið er leikið í nýrri þýðingu
Jóns Magnúsar Arnarssonar og
Hörpu Rúnar Kristjánsdóttur. „Ef við
ætlum að tala inn í okkar tíma verðum
við að þýða þetta í gær. Auk þess
fannst mér svo sannarlega kominn
tími til að konur fari að þýða Shake-
speare. Af því að ég hafði hugmynd
um að vinna verkið ekki út frá tveimur
ættum undir stjórn tveggja miðaldra
karla heldur út frá átökum tveggja
póla sem birtast í raunveruleika ann-
ars vegar Rómeós og hins vegar Júlíu,
fannst mér svo rétt að fá ungan karl
og unga konu til að þýða verkið. Hann
er með bakgrunn í rappi ásamt því að
vera virkur ljóðaslammari og hún er
afburðarskáld en bæði eru þau
bókmenntafræðimenntuð, sem ég
held að sé nauðsynlegt til að geta
tæklað Shakespeare,“ segir Þorleifur
og tekur fram að það sé ein helsta
tragedía Breta að þeir geti ekki þýtt
Shakespeare. „Ef við ætlum að endur-
nýja leikhúsið og tala við samtíma
okkar þá er hluti af því að takast í
tungumálinu á við einn stærsta list-
rænan hugsuð mannkynssögunnar,“
segir Þorleifur og tekur fram að hann
langi með sýningunni að gera „cross-
generational“ leikhús, þ.e. leikhús
sem talar til ólíkra kynslóða. Ný þýð-
ing sé mikilvægur liður í því, en einnig
notkun tónlistar sem miðlunartæki í
sýningunni og markviss valddreifing í
sköpunarferlinu.
Þorleifur leggur áherslu á að list-
rænt ferli eigi að sínu mati að fela í sér
valddreifingu. „Framlag mitt gegn
hugmyndinni um miðaldra valdakarl-
inn í miðjunni er að nota það vald sem
ég hef til að stuðla að valddreifingu.
Þess vegna koma allir í hópnum með
hugmyndir í púkkið og eiga hlutdeild í
sköpuninni. Ég er sá sem leiðir þræð-
ina saman, en þetta eru ekki miðlægar
hugmyndir. Ef við ætlum að ná til
ungs fólk þá verðum við að búa til
tungumál sem nær til þeirra,“ segir
Þorleifur og vísar þar til tónlistar-
innar.
„Þannig eru bæði Rómeó og Júlía
með tónlistarhliðarsjálf í sýningunni
sem lýsa mætti sem tónleikhúsi þar
sem umfangsmikil tónlistaratriði
ýmist drífa söguna áfram eða keyra
hliðarframvindu áfram til að fá dýpri
innsýn inn í hugarheim persóna,“ seg-
ir Þorleifur og tekur fram að tónlistin
undirstriki líka átök verksins, sem í
hans útfærslu birtist sem átök kyn-
slóða og ólíkra samfélagshópa í stað
átaka milli tveggja ætta.
„Við búum á tímum þar sem sam-
skipti kynjanna eru í róttækri endur-
skoðun og endurmótun á öllum stig-
um. Ofbeldisumræðan og
#MeToo-umræðan hefur verið mest
áberandi, en hún er drifin áfram af
reiði gagnvart kerfi sem ræður ekki
við að tækla svona glæpi. Ég held hins
vegar að ofbeldisumræðan sé
birtingarmynd á mun stærri
umbrotum sem er grundvallar upp-
gjör við og endurskoðun á tilgangi og
skilningi á hlutverkjum kynjanna í
samfélagsmyndinni,“ segir Þorleifur
og þakkar fyrir það að hafa alist upp á
femínísku heimili.
Femínismi sem greiningartæki
„Mér verður sífellt skýrara hversu
stór gjöf það var, af því að femínísk
teoría er krítísk teoría og magnað
greiningartæki. Ég get þannig tekið
verk eins og Rómeó og Júlíu og sett á
mig gleraugu femínismans og skoðað
hvað raunverulega er í gangi hjá
Júlíu, fóstru hennar og móður. Niður-
staðan er betra leikhús, því ég fæ
miklu sterkari sögur. Ég er ekki að
predika leikhúsfemínisma heldur er
þetta besta greiningartæki ef þú ætl-
ar að takast á við söguna, af því að
þetta er besta fúndament sem við eig-
um sem mótsvar við ríkjandi kerfi.
Það þarf ekki að þýða að þar með sé
allt sem við höfum hugsað hingað til
slæmt, því sagan af Rómeó og Júlíu er
líka æðisleg ástarsaga. Hún er bara
líka svo miklu meira. Þetta getur nært
hvort annað – sem það gerir,“ segir
Þorleifur og tekur fram að í ljósi ofan-
greinds finnist sér það yfirborðs-
kenndur lestur á leikritinu að einblína
aðeins á hvolpaást og ættarerjur.
„Í þessari sýningu erum við annars
vegar að skoða sögu um dreng sem
býr við allt frelsi heimsins, nema innra
með sjálfum sér. Hann er svo týndur í
heiminum og veit ekkert hver hann er
sem birtist í fíklalegri hegðun ástsýk-
innar. Hann stendur með annan fót-
inn í toxic kúltur og er samtímis í mik-
illi sjálfmyndarkrísu. Hins vegar
erum við að skoða þroskasögu ungrar
stúlku sem í raun stendur mjög trygg-
um fótum innra með sjálfri sér, en býr
í samfélagi sem gerir hvorki ráð fyrir
né leyfir henni að hafa rödd, skoðun
og eigin vilja heldur sér hana einvörð-
ungu sem söluvöru. Í okkar uppfærslu
hefur sú saga að mörgu leyti komið í
stað sögunnar um bardaga tveggja
ætta,“ segir Þorleifur og tekur fram
að hann myndi ganga svo langt að
segja að uppsetningarsaga Rómeó og
Júlíu sé skýr birtingarmynd á menn-
ingarlegum ítökum feðraveldisins.
Tekst á við ofbeldi kerfisins
„Sögulega séð eru leikstjórar yfir-
leitt hvítir miðaldra karlmenn. Sé
upppsetningarsaga verksins skoðuð
virðist áhuginn á innra lífi Júlíu, frú
Kapúlett [móður Júlíu] og fóstrunnar
lítill sem enginn og allt púðrið sett í
stríð milli tveggja ætta þar sem for-
boðin ást er drifkrafturinn,“ segir
Þorleifur og bendir á að það sé um-
hugsunarvert að Shakespeare skrifi
verkið þannig að elskendurnir hittast
varla.
„Grímuballið snemma í verkinu er
sölupartí þar sem Júlía er til sýnis fyr-
ir París. Það þarf ekki mikið hug-
myndaflug til að komast að þeirri nið-
urstöðu að búi Júlía yfir sjálfstæðum
vilja þá hljóti hún á þessum tíma-
punkti að vera að horfa í kringum sig
eftir undankomuleið,“ segir Þorleifur
og tekur fram að miðað við stað og
stund verksins sé óhugsandi að Júlía
hafi ekki þekkt til Rómeós, enda var
hann annálaður gleðigosi í Veróna á
sögutímanum.
„Meðan fyrri hluti verksins fókú-
serar á Rómeó er ljóst að seinni hlut-
inn er tragedía Júlíu og birtir okkur í
raun sögu af því hvernig uppreisnar-
hetja verður til. Framan af verkinu er
Júlía í örvæntingu sinni að finna leið
undan valdakerfinu sem ætlar að selja
hana í hjónaband. Þessi örvænting
hefur í uppsetningarsögunni alltaf
verið sett undir hatt ástarsögu, en
Júlía er bara að berjast fyrir frelsi
sínu. Ef þetta væri saga ungs manns
en ekki konu þá væri þetta sagan af
Che Guevara eða Gandhi, sem tekst á
við ofbeldi kerfisins.
Af því að ástarsagan hefur í gegn-
um tíðina alltaf verið í forgrunni þá
hefur þetta verið túlkað svo að Júlía
sé að elta einhverja hrifningu, en við
myndum aldrei lesa verkið þannig ef
þetta væri ungur maður. Þá myndum
við alltaf lesa þetta sem uppreisnar-
sögu,“ segir Þorleifur og tekur fram
að það sé því engin tilviljun að Nína
Dögg fari með hlutverk frú Kapúlet.
„Hún er auðvitað framúrskarandi
leikkona, en það bætir auka lagi í túlk-
un hennar að hún lék sjálf Júlíu í síð-
ustu uppfærslu á verkinu hérlendis
fyrir tæpum tveimur áratugum. Hún
er að selja dóttur sína í þá sömu ánauð
og hún sjálf var sett í. Júlía sér í móð-
ur sinni sína eigin framtíð og hvernig
móðirin er nauðbeygð undir ofbeldi
kerfisins. Þessi lestur er í dag auð-
veldari vegna þeirra breytinga sem
við erum að upplifa í samfélaginu í
dag. Við erum að horfa á byltingar-
kennt ástand gegn undirliggjandi
kerfislægum kúgunarkúltúr. Við
erum að upplifa algjöra umpólun, þar
sem #MeToo er aðeins toppurinn á
ísjakanum. Leikhúsið er stofnun þar
sem við erum að skoða mannlegt eðli í
myrkri þess og ljósi,“ segir Þorleifur
og tekur fram að leikhópurinn hafi í
vinnuferlinu aldrei reynt að skauta
fram hjá erfiðum hlutum heldur tekist
á við þá með því að taka þá í fangið.
Sjálfsmorð kveikir byltingu
Athygli vekur að boðið verður upp á
umræður eftir allar sýningar á Rómeó
og Júlíu og því ekki hægt að sleppa
Þorleifi án þess að forvitnast hvers
vegna svo sé. „Verkið endar á sjálfs-
vígi tveggja ungra manneskja. Það
má segja að við séum radikal í nálgun
okkar á verkið, en á sama tíma erum
við ótrúlega trú William Shakespeare
í okkar lestri. Það eina sem við gerum
er að skipta um áherslur, en við skipt-
um ekki um texta eða aðstæður. Ég
stytti töluvert í seinni hluta verksins,
en það er allt gert til að styrkja sögu
Júlíu og undirstrika að þau Rómeó
taka meðvitaða ákvörðun um að deyja
saman,“ segir Þorleifur og bendir á að
dauðatragedía verksins byggist af
hendi höfundarins mikið á sendiboð-
um á hestum sem mistekst að bera
boð í tíma.
„Í þessum heimi, sem er enn fastur
í viðjum kerfislæga ofbeldisins, þá er
eina leiðin út að komast til Nangijala,
þ.e. að komast í annan heim. Þannig
er dauðinn notaður sem pólitískt afl.
Vegna áleitins umfjöllunarefnis var
ákveðið að vera með umræður eftir
sýningu, fyrir þá áhorfendur sem
kjósa að taka þátt.“
Ljósmynd/Hörður Sveinsson
Sér Júlíu sem uppreisnarhetju
- „Við búum á tímum þar sem samskipti kynjanna eru í róttækri endurskoðun og endurmótun á
öllum stigum,“ segir Þorleifur Örn Arnarsson sem leikstýrir Rómeó og Júlíu hjá Þjóðleikhúsinu
Þorleifur Örn
Arnarsson
Uppreisn „Af því að ástarsagan hefur í gegnum tíðina alltaf verið í forgrunni þá hefur þetta verið túlkað svo að
Júlía sé að elta einhverja hrifningu, en við myndum aldrei lesa verkið þannig ef þetta væri ungur maður. Þá mynd-
um við alltaf lesa þetta sem uppreisnarsögu,“ segir leikstjórinn. Ólafía Hrönn Jónsdóttir og Ebba Katrín Finns-
dóttir í hlutverkum sínum sem fóstran og Júlía, meðan á skjánum má sjá Sigurbjart Sturlu Atlason sem Rómeó.
ER ÞITT
FYRIRTÆKI
FRAMÚR-
SKARANDI?
SKORAÐU
SAMKEPPNINA
Á HÓLM!
Sýndu að þú sért framúrskarandi
Pantaðu vottun á creditinfo.is