Fréttablaðið - 31.05.2022, Blaðsíða 14

Í tilefni af 31. maí sem Alþjóðaheil­
brigðismálastofnunin (WHO) til­
einkar baráttunni gegn reykingum
og tóbaksnotkun, er hér minnt á
mikilvægt frumvarp fyrir Alþingi
sem fjallar um munnpúða með
nikótíni.
Hér á landi eru reykingar og önnur
tóbaksnotkun faraldur með þekktri
sjúkdómabyrði, meðal annars deyja
hér árlega 120–130 manns úr lungna­
krabbameini. Tóbaksvarnir hafa náð
að verja flest þau sem ekki reykja
gegn skaðsemi þeirra, stutt börn og
ungmenni til reyklauss lífsstíls og
getað boðið þeim sem ekki reykja
upp á reyklausa tilveru. Almennt
hefur verið hér samfélagssátt um
þessar aðgerðir og svo vel hefur tek­
ist til að athygli hefur vakið erlendis.
Ekki lengur reykingar, heldur
„nikótín neyslustundir“
Þess má vænta að aðilar sem selja
vöru með tóbaki eða nikótíni reyni
að viðhalda sínum markaði og
fjölda notenda. Rafrettur komu
fyrstar, vara seld upphaflega utan
við núverandi tóbaksvarnir og óljóst
hver bæri ábyrgð á eftirliti. Umgjörð
þeirrar sölu breyttist með setningu
laga um rafrettur en mörg ungmenni
prófuðu þessa vöru áður. Næst komu
munnpúðar með nikótíni.
Er þetta ekki bara allt í lagi?
Neytendur eiga rétt á því að vara
sem er til sölu sé undir eftirliti hvað
varðar innihald og öryggi. Almennt
telur fólk líklega að ef vara er til sölu
þá sé óhætt að nota hana. Neytendur
eru berskjaldaðir varðandi styrk­
leika nikótínsins, eða að einn púði
geti innihaldið banvænan skammt
nikótíns fyrir barn, svo dæmi sé
tekið. Það er stutt síðan nikótín, sem
ekki var í tóbaki, féll undir eitur­
efnalöggjöf á Íslandi.
Á liðnum mánuðum hefur fólk
leitað læknis vegna einkenna sem
hafa virst tengjast magni nikó­
tíns í munnpúðunum sem það er
að nota. Tannlæknar eru einnig að
sjá áhrif þeirra á tannhold, meðal
annars slæm sár í munni. Hjá Eitr­
unarmiðstöð Landspítalans fjölgar
fyrirspurnum meðal annars  frá
unglingum sem óvart hafa gleypt
púða og foreldrum barna sem
komast í púða ýmist notaða eða
ónotaða. Þetta eru tilvikin sem eru
í huga þeirra sem vilja aukið öryggi
börnum til handa þegar varan er
seld með bragðefnum og án öryggis­
lokana á dósum.
Nú er fyrir Alþingi frumvarp til
að auka öryggi við sölu þessarar
vöru. Það er mikilvægt í ljósi þess að
nú eru í sölu munnpúðar sem inni­
halda 3–20 mg af nikótíni. Almennt
er talið að sígaretta losi u.þ.b. 1–3 mg
af nikótíni. Seljendur kynna vöruna
sem hjálp við að hætta að reykja
og nota tóbak, en markaðssetning
miðar ekki síður að ungmennum
og þar kemur þessi notkun fram
sem viðbót.
Það er brýnt að Alþingi afgreiði
frumvarp um munnpúða til að auka
öryggi neytenda sem kjósa að nota
þessa vöru. Frumvarpið snýr að því
að banna sölu til barna og að varan
sé ekki gerð áhugaverð fyrir börn
með bragðefnum og skreytingum.
Bann á bragðefni og barnalæsingar
á pakkningar með hærri styrk nikó­
tíns, væri í samræmi við það sem
annars þykir sjálfsagt til að auka
öryggi barna okkar.
Það er von mín að þessar hug­
leiðingar verði til þess að hvetja
alþingismenn til dáða, að auka
öryggi neytenda og barna þeirra.
Það þarf framsýna stjórnmálamenn
til að styðja við mikilvæg lýðheilsu­
mál og þetta er eitt slíkt. n
Nýjar nikótínvörur –
hvar er neytendaverndin?
Lilja Sigrún
Jónsdóttir
heimilislæknir
Síminn hringir um nótt. Ég hrekk
upp með andfælum. Hvað hefur
komið fyrir? Ég held niðri í mér
andanum og bíð. Pabbi tekur upp
tólið og svarar. Það er löng þögn. „Og
hvað með fólkið?“ spyr hann síðan
alvarlegum rómi. „Er herinn farinn
af stað?“ Þá vissi ég það. Það sem ég
hafði óttast mest. Það sem vofði yfir.
Kjarnorkustyrjöld var skollin á.
„Duck and cover.“ Brot úr amer­
ískri áróðursmynd stendur mér
skýrt fyrir hugskotsjónum. Hvernig
skal bregðast við kjarnorkuárás?
Prúðbúin börn í skólabúningi
standa fumlaust upp úr sætum
sínum. Róleg og yfirveguð koma þau
sér fyrir undir skólaborðinu, grúfa
sig niður og setja hendur yfir höfuð.
„Duck and cover.“ Ég skil hvað orðin
þýða og velti fyrir mér hvort sé betra,
að skríða undir rúm eða fara fram og
grúfa mig niður undir eldhúsborðið.
Ég velti fyrir mér hvort við verðum
öll geislavirk á morgun. Hvort
við eigum innan skamms eftir að
bráðna og brenna eða þeytast með
höggbylgju út í hraun og kremjast til
bana undir braki og steypu. Ég veit
ekki hvað væri skásti dauðdaginn.
Skyndilega erum við öll komin
fram á gang þar sem pabbi stendur
með símtólið í hendinni. Mamma og
við systkinin störum stóreyg á hann
og bíðum eftir að símtalinu ljúki.
Það er 23. janúar 1973 og klukkan
er rúmlega tvö. Þegar pabbi segir
okkur hvað hefur raunverulega gerst
finn ég undarlegan létti. Við erum
ekki að fara að deyja í vítislogum
atómsprengjunnar. Eldgos er hafið í
Vestmannaeyjum. Þúsundir manna
eru á flótta og mér er létt.
Pabbi var félagi í Hjálparsveit
skáta í Hafnarfirði og var kallaður
út þessa nótt til að fara til Eyja og
aðstoða fólkið. Við sáum hann ekki
næstu vikurnar.
Það var ekki mikið sofið þessa
nótt. Við sátum öll límd við útvarp­
ið að hlusta á fréttir og hugleiðingar
fræðimanna um eldgosið. Hvort
eyjan myndi ef til vill springa í loft
upp. Hvort hún yrði aftur byggileg.
Í kvöldfréttunum sá ég myndir frá
gosinu. Sprengingar, eldi og eim­
yrju rigndi yfir heimili fólks. Ég
horfði dolfallin á eyðilegginguna,
sá gríðarlegan kraftinn og ösku­
sprengingarnar upp úr gígnum og
hugsaði með mér: „Þetta er ekki
sveppaský, ekki geislavirkt eiturský.
Ekki Hiro shima.“
Ég fæddist tveimur árum eftir
stofnum Varsjárbandalagsins. Ég
ólst upp við ógnina. Kalda stríðið
var ekki eitthvað sem eingöngu átti
sér stað á pólitískum vígvelli stór­
þjóðanna. Kalda stríðið var nístandi
ótti í barnssálinni.
Það var ekkert lát á gosinu og tím­
inn leið. Brátt fór öll umræðan að
snúast um höfnina, lífæð byggðar­
innar. Einhver fékk þá brjálæðislegu
hugmynd að berjast við fjallið. Kæla
hraunið og bjarga innsiglingunni.
Og viti menn, það svínvirkaði.
Slökkviliðsmaður stendur úti
í hálfstorknuðu hrauninu með
brunaslöngu og beinir vatninu að
rennandi hraunelfinni sem streymir
í átt til sjávar. Hann virðist svo smár
innan um þessi reginöfl jarðarinnar.
Þessi mynd er sem minnisvarði um
baráttuvilja og þrautseigju manns­
andans.
Í dag horfumst við í augu við þá
skelfilegu staðreynd að kjarnorku­
stríð gæti skollið á. Við erum lítil
þjóð en okkar rödd skiptir máli. Nú
liggur fyrir hjá Alþingi þingsálykt­
unartillaga um að Ísland skrifi undir
sáttmála Sameinuðu þjóðanna um
bann við notkun kjarnorkuvopna.
Fjölmörg ríki hafa nú þegar skrifað
undir. Í ljósi þeirra atburða sem nú
eiga sér stað í Úkraínu skora ég á
Alþingi að samþykkja einn mikil­
vægasta sáttmála Sameinuðu
þjóðanna: Að banna og útrýma
öllum kjarnorkuvopnum á jörð­
inni. n
Að lifa við ógn
Eygló Jónsdóttir
rithöfundur og
friðarsinni
Fyrir tæpum þremur árum festi eg
kaup á bifreið sem nýtir metan sem
eldsneyti. Eg hefi aldrei ekið jafnhag­
kvæmum bíl sem er þannig hann­
aður að ef metangeymirinn tæmist,
þá vinnur vélin áfram á bensíni án
þess að mannshöndin komi þar
nálægt. Leggi eg af stað úr Reykjavík
og hyggist aka hringveginn allan, þá
kemst eg langleiðina til Akureyrar á
metaninu eingöngu. Hvergi þarf að
stansa öðru hvoru til að endurnýja
orkuforðann eins og tíðkast með
flesta rafmagnsbíla. Fylli eg metan­
tankinn á Akureyri kemst eg á þeim
forða austur á Austfirði og þaðan
dugar bensínforðinn um Suður­
landið aftur til Reykjavíkur.
Hversu oft þarf að stansa til að
endurhlaða rafmagnsbíla á þessari
leið rúmlega 1300 kílómetra er mér
ekki kunnugt en ekki kæmi á óvart
að stansa þurfi býsna oft.
Metanið hefur þann kost að verða
til við rotnun úrgangsefna. Það þarf
ekki að flytja til landsins og kostar
því ekki neinn erlendan gjald­
miðil nema þau tæki sem við sögu
koma við framleiðslu og dreifingu.
Til skamms tíma var megninu af
metaninu sem myndaðist í Álfsnesi
brennt, engum til gagns. Nú hefur
verið reist endurnýtingarstöðin Gaja
þar sem meðal annars metani er
safnað og komið áfram á sölustaði.
Því miður verður að segjast sem
er að sölustaðir eru of fáir, fjórir
í Reykjavík og einn á Akureyri.
Metan verður að teljast með sérlega
umhverfisvænustu orkumiðlum
sem við þekkjum. Það verður til við
rotnun sem áður segir og verður
framleitt hér á landi.
Spurning er um að fjölga metan­
stöðvum þannig að unnt verði að
fá metan sem víðast á landinu að
minnsta kosti á helstu áfangastöð­
um á hringveginum.
Kostnaður við áfyllingu getur
vart verið hagkvæmari. Eg fylli bíl­
inn minn fyrir tæpar 3.000 krónur
og get ekið á þeim forða um 320­
350 kílómetra. Ætli kostnaður við
bensín og olíubíla sé ekki tvöfaldur?
Metan er okkar náttúrulegi auður
sem þarf að meta betur! n
Aukum notkun metans
Guðjón Jensson
tómstunda­
blaðamaður
FAXAFENI 5
Reykjavík
588 8477
DALSBRAUT 1
Akureyri
588 1100
SKEIÐI 1
Ísafirði
456 4566
A F S L ÁT T U R
20%
STILL ANLEGIR
DAGAR
VEFVERSLUN
www.betrabak.is
OPIN ALLAN SÓLARHRINGINN
SETTU ÞIG Í STELLINGAR
FYRIR BETRI SVEFN
MEÐ ÞVÍ EINU AÐ SNERTA TAKKA GETUR ÞÚ STILLT
RÚMIÐ Í HVAÐA STELLINGU SEM ÞÉR HENTAR
A F S T I L L A N L E G U M R Ú M U M
14 Skoðun 31. maí 2022 ÞRIÐJUDAGURFRÉTTABLAÐIÐ