Skólavarðan - 2021, Side 26

26 SKÓLAVARÐAN VOR 2021
VIÐTAL / Rakel Guðmundsdóttir
Við erum talsvert
umburðarlynd hérna
gagnvart hinsegin-
leikanum, allavega
miðað við sum lönd.
R akel Guðmunds-
dóttir hefur
verið kennari við
Hlíðaskóla síðan
1992. Hún fór
í meistaranám
fyrir nokkrum árum og þegar kom að
því að velja rannsóknarefni fyrir lokarit-
gerð kaus hún að byggja það á reynslu
sinni sem kennara trans stelpu sem hóf
nám við skólann í 1. bekk fyrir nokkrum
árum síðan, en Rakel hefur verið
umsjónarkennari hennar. Ritgerðin
kallast Undir regnboganum – fyrstu
skref trans barns í nýju kynhlutverki
innan grunnskóla.
Rakel segir að þegar stelpan hóf
nám við skólann hafi hún og aðrir
starfsmenn verið svolítið ráðalaus
varðandi bestu leiðina til að taka á móti
henni. „Við höfðum ekki áður verið
með svona ungt trans barn í skólanum
en ferlið var í rauninni hafið hjá henni;
hafði gert það í leikskóla. Ég hugsaði til
allra barna með óhefðbundna kyntján-
ingu sem ég var búin að kenna og vita
af í skólanum og okkur langaði að gera
þetta vel. Einhver börn höfðu komið
út sem trans á unglingsárunum eða
jafnvel eftir útskrift. Þarna kom upp sú
hugmynd að skoða hverju við þyrftum
helst að huga að í skólanum og hvernig
það myndi ganga fyrir sig.
Við sáum auglýstan styrk frá
Sprotasjóði undir yfirskriftinni
„Vellíðan barna í skóla“ og okkur datt
í hug að sækja um hann með hinsegin
börn í huga og svo fengum við þennan
styrk. Við stofnuðum þá teymi sem við
köllum „hinsegin teymið“ og höfum
við hist og rætt saman auk þess að hafa
fengið Samtökin 78 til að koma með
fræðslu. Þó það hafi aðallega verið gert
í unglingadeild þá viljum við að það sé
fræðsla alveg frá 1. bekk og upp úr.
Krakkar á yngsta stigi hafa til
dæmis fengið fræðslu um trans þegar
þau læra um líkamann og einnig
hefur verið talað við eldri krakka í
skólanum um upplifun á kyni. Við
flöggum hinsegin fánanum
á vissum dögum og þá fá
kennarar litla regnbogafána
inn í stofurnar sínar. Við
höfum einnig keypt bækur á
bókasafnið sem endurspegla
margbreytileikann.“
Ekkert leyndarmál
Meistaraverkefni Rakelar
fjallar um reynslu rótgróins
skóla af því að takast á við
nýja áskorun, upplifun
umsjónarkennara af þeim
sömu aðstæðum og síðast en ekki síst
um reynslu foreldra og trans barns sem
er að stíga sín fyrstu skref í grunnskóla.
Markmið rannsóknarinnar er
að varpa ljósi á reynslu foreldris og
skólasamfélags af því að styðja barn
í gegnum það ferli að lifa samkvæmt
öðru kynhlutverki en því var úthlutað
við fæðingu. Fylgst var með upphafi
skólagöngu hjá stelpunni og rýnt í
hvaða áhrif það hafði á skólavett-
vanginn og rannsakanda sem um-
sjónarkennara. Sömuleiðis var skoðuð
reynsla foreldris af því að leiða barnið
sitt fyrstu skrefin í því að lifa í nýju
kynhlutverki.
Rakel segir að það komi fram í
ritgerðinni að auðvitað séu trans börn
ólík hvert öðru, rétt eins og önnur börn,
og hún segir að í tilfelli stelpunnar
hafi félagslega umbreytingin (svo sem
nafnabreyting) átt sér stað áður en hún
Fjölbreytileiki
Trans börn eru
fyrst og fremst
börn
Rakel Guðmundsdóttir, kennari við Hlíðaskóla, hlaut í vetur
viðurkenningu Skóla- og frístundasviðs Reykjavíkurborgar
fyrir framúrskarandi meistaraverkefni. Hún byggði það að
miklu leyti á nemanda sínum, trans stelpu sem hóf nám við
skólann í 1. bekk.
hóf nám við skólann. „Við þurftum
ekki að tilkynna neitt í skólanum en
foreldarnir réðu ferðinni svolítið með
þetta og komu á haustfund þar sem þau
sögðu foreldrum frá reynslu barnsins.
Aðstæður innan sumra fjölskyldna
geta verið þannig að foreldrar treysta
sér ekki til að fara þessa leið en í þessu
tilfelli vildu foreldarnir hafa allt uppi
á borðinu en þeir höfðu gert það á
leikskólanum þar sem þeir höfðu
tilkynnt öllum foreldrunum þegar þessi
umbreyting átti sér stað þannig að allir
vissu. Það var ekkert leyndarmál eða
pukur með þetta.“
Rakel segir að allt hafi gengið vel
frá því að stelpan kom í skólann og að
ekkert sem tengist því að hún sé trans
hafi orðið henni til trafala. „Þannig að
samskipti og bara það að fara í gegnum
skólagöngu rétt eins og önnur börn
hefur gengið vel. Ég passaði svolítið upp
á samskiptin og spáði í hvað hin börnin
segðu, eða öllu heldur hvort þau segðu
eitthvað sem væri óviðeigandi. Börn eru
forvitin og ég vissi ekkert hvert þessi
forvitni myndi leiða þau. Við ákváðum
strax að fræðsla væri nauðsynleg, og þá
alveg frá 1. bekk og náttúrlega líka fyrir
starfsfólk. Þannig að allur skólinn fékk
fræðslu þar sem talað var um trans-
hugtakið. Hjá yngstu börnunum fylgdi
það fræðslunni að ef þau
vildu spyrja að einhverju
væri heppilegra að spyrja
einhvern fullorðinn heldur
en barnið sjálft – því að
mörg þeirra þekktu auðvitað
stelpuna.
Eftir að hinsegin
teymið var stofnað hittum
við svo kennara og starfsfólk
og kynntum okkar hug-
myndir sem byggðust meðal
annars á því að huga að orð-
ræðu innan skólans þar sem
hinsegin orð væru notuð í neikvæðum
tilgangi. Eins höfum við viljað sporna
gegn því að kyn væri notað sem leið til
að skipta nemendum í hópa þar sem vel
mætti nota aðrar leiðir.“
Rakel segir að starfsfólk hafi
í byrjun haft mestar áhyggjur af
búningsklefum og sundkennslu. „Það
var því eiginlega svolítil uppgötvun að
komast að því að þetta barn hafði bara
nákvæmlega sömu áhyggjur og hin
börnin – að missa af sundrútunni. Og
það fylgdu því engar sérstakar áhyggjur
að fara í einkaklefa. Það var eitthvað
sem hún var orðin vön. Og enginn af
hinum krökkunum spáði sérstaklega í
það, eða það var næg útskýring að segja
að trans stelpa færi í einkaklefa. Í raun-
inni hafði barnið aldrei skilgreint sig
annað en stelpu og hafði alltaf talað um
sig í kvenkyni eftir að hún fór að tala
og hafði aldrei klikkað á því. Hún var
Svava Jónsdóttir skrifar