Fréttablaðið - 17.11.2022, Qupperneq 37

Endurvinnsla áls
þarfnast eingöngu
um 5 prósenta þeirrar
orku sem til þarf við
frumframleiðslu, svo til
mikils er að vinna að
nýta endurunnið ál í sem
mestu magni.
Ásdís Virk Sigtryggsdóttir
DTE hefur þróað byltingar-
kennda tækni sem gerir
framleiðslu áls, og vonandi
annara málma í framtíðinni,
talsvert hagkvæmari og
umhverfisvænni. Tækni
DTE byggir á skynjurum
sem greina efnasamsetn-
ingu fljótandi málma með
laser-litrófsgreiningu.
Hluti af lausn DTE er hugbúnaður
sem byggir á vélnámi og gervi-
greind og nýtir gögn úr skynj-
urum DTE til að greina ferla og
stöðu á framleiðslunni og leggur
til aðgerðir sem geta enn frekar
bestað ferla og minnkað sóun í
almennum rekstri.
Tveir íslenskir verkfræðingar,
Karl Ágúst Matthíasson og Sveinn
Hinrik Guðmundsson, sem höfðu
starfað fyrir íslenska verkfræði-
stofu í verkefnum fyrir íslensk
álver, stofnuðu DTE árið 2013.
Þeir sáu ýmis tækifæri til þess
að minnka sóun í framleiðslu og
ferlum, sérstaklega í tengslum
við sýnatöku og efnagreiningar á
álinu sjálfu. Sveinn hafði kynnt
sér hvernig laser-litrófsgreinar
hefðu verið notaðir, meðal annars
hjá NASA á Mars við að rann-
saka efnasamsetningu á yfirborði
plánetunnar, og vildi athuga hvort
yfirfæra mætti sömu tækni á fram-
leiðslu málma.
Ásdís Virk Sigtryggsdóttir er
forstöðumaður verkefnastofu
hjá DTE. Hún er með BA-próf í
mannfræði frá Háskóla Íslands og
meistaragráðu í þróunarfræðum
frá Háskólanum í Maastricht í Hol-
landi. Einnig hefur hún meistara-
gráðu í hagfræði frá Háskólanum í
Kassel í Þýskalandi.
Ásdís hefur búið í Noregi, Hol-
landi, Þýskalandi, Bretlandi og
Bandaríkjunum, auk þess að vinna
að rannsóknum í Suður-Afríku.
Ásdís hefur starfað hjá DTE frá því
í ársbyrjun 2021 og var hún starfs-
maður nr. 14 hjá fyrirtækinu.
„Það sem dró mig að fyrirtækinu
var tækifærið til að fá að vinna
að lausnum sem geta haft lang-
varandi jákvæð áhrif á heiminn í
kringum okkur og skipta raun-
verulega máli, að geta tekið þátt
í að byggja upp fyrirtæki byggt á
þeirri hugsjón frá grunni og þróa
nýjar lausnir sem leysa áratuga
gömul vandamál með algjörlega
nýrri tækni,“ segir Ásdís.
Að hennar sögn byggja lausnir
DTE algerlega á íslensku hugviti.
„Við stefnum að því að umbylta
málmframleiðslu í heiminum með
það að markmiði að gera hana
bæði umhverfisvænni og öruggari
og ásamt því að auka hagkvæmni
framleiðslunnar.“
Minnkar orkuþörf um 40 prósent
Nú í október undirritaði DTE
samning við Norðurál um kaup
á fjórum lausnum til greininga í
málmhreinsistöð í nýjum steypu-
skála fyrirtækisins. Samningurinn
hljóðar upp á 1,85 milljónir Banda-
ríkjadala, eða tæplega 270 millj-
ónir króna. „Innleiðing á tækni
DTE er liður í vegferð Norðuráls
í að framleiða verðmætari vöru
án þess að auka framleiðslu á áli
frekar og vinnur enn frekar að
markmiðum þeirra um að minnka
kolefnisspor álframleiðslu með því
að færa fleiri liði framleiðslunnar
hingað til lands, í stað þess að
minna unnin vara sé flutt út og svo
unnin erlendis með tilheyrandi
aukalosun,“ segir Ásdís. Engin
aukaleg losun á kolefni verður til
við að færa þennan hluta fram-
leiðslunnar hingað til lands, en það
mun minnka orkuþörf í frekari
vinnslu á vörunni um 40 prósent,
sem hefur mikið að segja þar sem
kolefnisspor orkunnar erlendis er í
f lestum tilfellum umtalsvert meira
en hér á landi.
DTE hefur það að markmiði, að
sögn Ásdísar, að gera framleiðslu
málma gagnsæja, umhverfisvæna
og örugga, þannig að hægt sé að
nýta málma til þeirrar þróunar
sem til þarf til að berjast gegn lofts-
lagsbreytingum.
DTE stefnir að því að verða lykil-
samstarfsaðili málmframleiðenda
í heiminum í vegferðinni að því að
ná markmiðum Parísarsáttmálans
og halda hlýnun jarðar undir
1,5°C.
„Við Íslendingar vitum að fram-
leiðsla áls er orkufrek og hefur
margvísleg neikvæð umhverfis-
áhrif, en að sama skapi eru ál og
aðrir málmar grundvöllur fyrir
mörgum þeim skrefum sem taka
þarf til þess að minnka losun
gróðurhúsaloftegunda og stemma
stigu við loftslagsbreytingum. Þar
má til dæmis nefna að málmar
leika lykilhlutverk í orkuskiptun-
um og því að framleiða sparneytn-
ari farartæki í lofti, á láði og legi.“
Ásdís segir framleiðslu málma
úr hrávöru vera mjög orkufreka
og losa mikið magn gróðurhúsa-
lofttegunda út í andrúmsloftið.
„Álframleiðsla ein og sér nýtir
um 2–3 prósent af allri raforku
sem framleidd er í heiminum, en
flúorkolefnalosun er einnig fylgi-
fiskur framleiðslunnar. Það er því
til mikils að vinna fyrir okkur öll
að gera framleiðslu málma í heim-
inum umhverfisvænni og hag-
kvæmari, ekki síst þegar kemur að
því að auka hlutfall endurunnins
áls í vörum.“
Efnagreinir fljótandi málma
Með því að greina efnasam-
setningu málma í f ljótandi formi
sparast mikill tími í framleiðslu,
sem minnkar orkunotkun umtals-
vert og eykur að sama skapi öryggi
þeirra sem starfa í sýnatöku. Í
álframleiðslu eru tekin hundruð
sýna á hverjum degi á hverjum
framleiðslustað. Ásdís segir þetta
vera mjög handvirkt ferli sem feli í
sér mikla villuhættu og sé auk þess
þáttur í framleiðslunni sem setji
starfsmenn í hvað mesta hættu.
„Að sama skapi er mikil sóun í ferl-
inu þar sem bið eftir niðurstöðum
er löng, en við höfum séð allt frá 15
mínútum þegar best lætur og upp í
24–48 klukkustundir í bið hjá við-
skiptavinum okkar,“ segir Ásdís.
Lausnir DTE útrýma að sögn
Ásdísar þessum vandamálum, en
þar sé álið greint á fljótandi formi,
upplýsingar berist inn í rekstrar-
kerfi nánast samstundis og hægt
sé að nýta þessar upplýsingar til
að taka réttar ákvarðanir á réttum
tíma og bæta ferla og verklag.
Lausnirnar bjóði einnig upp á
sjálfvirknivæðingu nánast allrar
sýnatöku, annaðhvort með því að
greina beint úr rennum eða ofnum
eða með því að nýta róbóta til að
sækja álið. Þannig sé einnig búið að
minnka slysahættu við þessi störf.
Mestu sóknarfærin eru þó ekki
endilega í frumframleiðslunni þó
að þar séu klárlega mörg tækifæri.
Lausnir DTE geta einnig aukið
endurvinnslu áls. Ein af helstu
áskorunum í endurvinnslu áls er
nýting óþekkts og óhreins brotaáls
til að framleiða vörur innan gæða-
krafna, en framleiðendur sem nýta
endurunnið ál í framleiðslunni
treysta sér oft ekki til að nýta nema
takmarkað hlutfall af endurunnu
áli til framleiðslu til að vera vissir
um að hægt sé að uppfylla kröfur.
Ásdís segir að með lausnum DTE sé
hægt að hækka hlutfall endurunn-
ins áls umtalsvert.
„Endurvinnsla áls þarfnast ein-
göngu um 5 prósenta þeirrar orku
sem til þarf við frumframleiðslu,
svo til mikils er að vinna að nýta
endurunnið ál í sem mestu magni,“
segir Ásdís.
Framtíðin – næstu skref
Tækni DTE er nú þegar í notkun í
tveimur álverum á Íslandi og einu
í Miðausturlöndum. Lausnin hefur
einnig verið innleidd hjá stærsta
endurvinnsluaðila áls í Bandaríkj-
unum (Novelis) og eru samninga-
viðræður í gangi um innleiðingu
lausnarinnar í framleiðslu þeirra á
heimsvísu.
„Það er mikill áhugi á markað-
inum fyrir lausninni sjálfri og
þeim möguleikum sem hún hefur
í för með sér, ekki eingöngu hjá
framleiðendum áls og endur-
vinnsluaðilum, heldur einnig hjá
endaframleiðendum, svo sem
bílaframleiðendum, framleið-
endum byggingarvara og öðrum
slíkum aðilum, sem nú eru farnir
að steypa eigin vörur og íhluti í
mun meira mæli en áður í stað þess
að sjóða saman marga tugi íhluta
í hvert skipti. Sem dæmi um það
má nefna að bæði Tesla og General
Motors hafa haft samband við
okkur hjá DTE til að ræða mögu-
lega innleiðingu á tækninni í fram-
leiðslu sína, bæði til að hámarka
notkun á endurunnu áli og til þess
að auka hagkvæmni í framleiðslu.
Við ætlum svo ekki að stoppa
við álið, en við höfum fulla trú á
að tækninni megi beita í allri fram-
leiðslu málma og höfum meira
að segja lokið frumathugunum á
efnagreiningum á stáli sem gáfu
jákvæðar vísbendingar um að
hægt sé að nýta tæknina í þeirri
framleiðslu líka, þrátt fyrir að
umhverfið sé frábrugðið því sem
við þekkjum úr álinu,“ segir Ásdís
Virk Sigtryggsdóttir. n
Íslenskt hugvit á
alþjóðamarkað
Ásdís Virk Sigtryggsdóttir segir að meðal þess sem hafi dregið hana að DTE hafi verið tækifærið til að fá að vinna að
lausnum sem geti haft jákvæð áhrif á heiminn í kringum okkur. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Ásdís ásamt samstarfsmönnum sínum hjá DTE. Frá vinstri eru Andri Jóhanns-
son, Kamil Tarczon og Kristinn Benediktsson.
kynningarblað 13FIMMTUDAGUR 17. nóvember 2022 HREIN ORK A