Fréttablaðið - 14.02.2023, Blaðsíða 6

2,9
milljónir ferðamanna
gætu lagt leið sína til
Íslands árið 2025 rætist
spá Ferðamálastofu.
Oft er það listað hvað
hver á að fá og svo
uppboð á rest. Sérstak-
lega ef það voru deilur
um arfinn.
Anna Heiða
Baldursdóttir,
sagnfræðingur
Ný rannsókn á eignum
Íslendinga á 19. öld segja
mikið um samfélagið og ein­
staklinga. Engin kúvending
varð þrátt fyrir samfélags­
breytingar.
kristinnhaukur@frettabladid.is
vísindi Þær veraldlegu eigur sem
fólk skilur eftir sig þegar það heldur
yfir móðuna miklu segja sögu
manneskjunnar. Hvort sem það
er tóbakshorn eða nærbuxur með
gati. Í nývörðu doktorsverkefni sínu
rekur Anna Heiða Baldursdóttir
sagnfræðingur sögu eigna fólks og
safngripa á 19. öld, sem koma meðal
annars fram í svokölluðum dánar­
uppskriftum.
Anna rannsakaði alls 104 dánar­
uppskriftir frá öllum landshornum,
þar af 3 frá Reykjavík. Þetta voru
opinber plögg til að lista upp hvern
einasta grip sem látin manneskja
skildi eftir sig og hvernig honum
skyldi ráðstafað. Allt frá nærfatnaði
upp í verðmætar fasteignir.
„Oft er það listað hvað hver á að
fá og svo uppboð á rest. Sérstaklega
ef það voru deilur um arfinn,“ segir
Anna, sem varði ritgerð sína þann
7. febrúar síðastliðinn. Ef hinn látni
skuldaði hinu opinbera þurfti að
gera það upp og svo þurfti stundum
að útkljá mál milli erfingja og passa
upp á börn hans.
Eigurnar voru hins vegar ansi
fátæklegar miðað við það sem
við þekkjum í dag. „Ég held að við
myndum aldrei komast yfir að lista
hvern einasta hlut í dag eins og
þá vart gert,“ segir Anna. „Okkur
myndi fallast hendur bara við það
að opna draslskúffuna.“
Dæmi um bú sem hún rannsakaði
var hjá kaupmannsekkju úr Reykja­
vík. „Hún átti mjög veglega hluti.
Silkikjóla að verðmæti 10 ríkisdalir,
sem voru meira en árslaun vinnu­
hjúa,“ segir Anna. En í búunum
birtist líka fjölbreytileiki og Anna
slær á þá goðsögn að samfélagið á
19. öld hafi verið einsleitt. „Fátækir
bændur gátu átt mjög verðmæta
hluti og ríkir verðlausa,“ segir hún.
Anna rannsakaði dánarupp­
skriftir frá 1801 til 1898, en flestar
frá árunum 1830 til 1850. Einnig
rannsakaði hún safnkost Þjóð­
minjasafnsins frá þessum tíma.
Hvernig samband milli manna og
hluta breytist, frá arfi yfir í menn­
ingararf, svo kölluð efnismenning.
Þetta er hægfara saga hversdagslífs­
ins, hvað hlutir geta sagt okkur um
verkkunnáttu, klæðaburð, áhuga­
mál og fleira.
19. öldin er öld iðnbyltingarinnar,
þegar margar af mestu uppgötv­
unum mannkynsins voru gerðar.
Hér á Íslandi voru samfélagslegar
breytingar, svo sem viðskiptafrelsi
árið 1855 og afnám vistarbands
árið 1894. Í dánarbúum Íslendinga
sjást hins vegar engar kúvendingar.
„Í grunninn voru dánarbú í byrjun
aldarinnar og við lok hennar þau
sömu,“ segir Anna. Gripirnir hafi
orðið aðeins fjölbreyttari og leir­
áhöld og postulín orðið algengara
en tréaskar svo dæmi sé tekið.
En gripirnir geta sagt mikið til
um einstaklinga. Til dæmis hvort
viðkomandi neytti tóbaks, hvernig
smekk hann hafði á klæðnaði eða
um hvað hann vildi lesa. Bækur
sögðu mikla sögu. „Oft voru þetta
aðeins trúarlegar bækur en í sumum
dánarbúum var fjöldi alþjóðlegra
bóka, stærðfræðibækur, söguann­
álar og fleira,“ segir Anna.
Eitt búið var Sighvatar Grímsson­
ar Borgfirðings, alþýðufræðimanns.
Hann átti stórt bókasafn sem hann
hélt skrá yfir og lánaði til sveitunga
sinna. „Hann var eins og bókasafn í
sveitinni,“ segir Anna.
Eins og gefur að skilja finnast
líka einkennilegir hlutir í dánar­
búunum. Aðspurð um þetta nefnir
Anna bjór, sem hefur þá verið feldur
af bifri. „Svo eru þarna nærbuxur
með gati,“ segir hún kímin. n
Nærbuxur með gati voru í
dánarbúi frá nítjándu öld
Íslenska land-
búnarsam-
félagið var mjög
íhaldssamt
og breytingar
gerðust hægt.
Mynd/aðsend
benediktboas@frettabladid.is
ferðamál Sé meðaltalsspá tekin
frá öllum þeim sem spá fyrir um
komur ferðamanna til landsins
er gert ráð fyrir um tveimur millj­
ónum erlendra ferðamanna á árinu
og þeim muni fjölga í rúmlega 2,3
milljónir árið 2024 og rúmlega 2,5
milljónir árið 2025.
Í tilkynningu Ferðamálastofu
segir að stofan sé með hæstu gildin
en stofnunin spáir að 2,9 millj­
ónir ferðamanna leggi leið sína til
Íslands árið 2025. n
Tvær milljónir ferðamanna í spilunum
Lægðir og leiðindi í veðrinu hafa engin áhrif á ferðamenn.
Fréttablaðið/anton brink
benediktarnar@frettabladid.is
ferðaþjónusta Íbúaráð Kjalarness
skorar á þá sem ætluðu að standa
að framkvæmd farþegaferju upp
Esjuna árið 2017 að skoða aðra staði
upp á fjöll sem væru í ákjósanlegri
fjarlægð frá heimilum fólks.
Hugmyndin um að setja upp
kláf við Esjurætur hefur lengi verið
rædd. Var til að mynda umræða í
borgarráði 2015 um að finna aðila
til að reka farþegaferju í Esjuhlíð­
um. Í lok árs 2022 samþykkti loks
borgarráð að setja kláf upp Esjuna.
Dagur B. Eggertsson borgarstjóri
lagði fram tillöguna og kusu allir
fulltrúar meirihlutans með hug­
myndinni. Sjálfstæðismenn og
Sósíalistar sátu hjá.
Á íbúafundi á fimmtudag var
hugmyndin rædd hjá íbúa ráði
Kjalarness, en 2017 mætti hug­
myndin gríðarlegri mótspyrnu hjá
Kjalnesingum. Skoraði íbúa ráðið á
þá aðila sem myndu standa að fram­
kvæmdinni að skoða aðrar stað­
setningar fjarri byggð. Jafnframt var
óskað eftir því að hugmyndavinna
og þróun yrði í samráði við íbúa. n
Íbúar Kjalarness vilja ekki kláf á Esjuna
Íbúar Kjalarness kalla eftir því að farþegalyftan verði fjarri heimilum fólks.
Fréttablaðið/anton brink.
benediktboas@frettabladid.is
reikningsskil Hrun er á skilum
ársreikninga kirkjugarða fyrir
rekstrarárið 2021. Aðeins rétt rúm­
lega helmingur kirkjugarða á land­
inu hafði skilað sex mánuðum eftir
eindaga. Í lok desember 2022 hafði
Ríkisendurskoðun borist ársreikn­
ingar frá 128 kirkjugörðum en í til­
kynningu segir að skil ársreikninga
kirkjugarða hafi farið stigversnandi
síðastliðin ár og eru að mati Ríkis­
endurskoðunar óviðunandi.
Skilin voru um 76 prósent vegna
rekstrarársins 2020 og um 82 pró­
sent vegna rekstrarársins 2019.
Kirkjugarðsstjórnum er skylt að
senda ársreikninga kirkjugarða
næstliðins árs til stofnunarinnar
fyrir 1. júní ár hvert.
Ríkisendurskoðun vekur athygli
á að kirkjugarðsgjöld vegna þeirra
kirkjugarða sem skiluðu ársreikn­
ingi vegna rekstrarársins 2020
námu um milljarði króna en eru nú
aðeins um 400 milljónir.
Skýringuna má rekja til þess að
langstærsti kirkjugarður landsins,
Kirkjugarðar Reykjavíkur, sem voru
með um 60 prósent af kirkjugarðs­
gjöldum vegna rekstrarársins 2020,
hafa ekki enn skilað ársreikningi
fyrir 2021. n
Beinagrindur í bókhaldi kirkjugarða
Yfir helmingur kirkjugarða á eftir að
skila ársreikningi. Fréttablaðið/steFán
benediktboas@frettabladid.is
skólamál Salvör Nordal, umboðs­
maður barna, hefur skrifað mennta­
og barnamálaráðuneytinu vegna
myglu í grunnskólum og um skyldur
skólayfirvalda í þeim efnum.
Salvör segir sér hafa borist fjöldi
ábendinga og fyrirspurna frá for­
eldrum og börnum.
„Hafa grunnskólanemendur og
foreldrar þeirra lýst yfir óánægju
með aðgerðir skólayfirvalda og þá
sérstaklega hvað varðar miðlun
upplýsinga um stöðu mála, fram­
gang framkvæmda við húsnæði
skóla og ýmsar ráðstafanir eins og
til dæmis tilfærslu á starfsemi skóla
í önnur hverfi,“ segir í bréfinu.
Hafi foreldrar ítrekað gert athuga­
semdir við að í slíkum málum sé
ekki hugað nægilega vel að rétt­
indum barna til upplýsinga og þátt­
töku í ákvörðunum í málum sem
sannarlega varða réttindi þeirra og
hagsmuni, segir þar enn fremur. Þá
virðist ríkja óvissa um það hverjar
séu skyldur skólanna við börn sem
hafi orðið fyrir heilsufarslegum
áhrifum af völdum myglu.
Vandinn er að mati Salvarar bæði
umfangsmikill og f lókinn. Myglu­
og rakaskemmdir í grunnskólum
hafi raskað skólastarfi hjá fjölda
nemenda og valdið mörgum óþæg­
indum og veikindum.
Umboðsmaðurinn segir því fullt
tilefni til að mennta­ og barna­
málaráðuneytið, með hliðsjón af
hlutverki ráðuneytisins sem æðsta
stjórnvalds á sviði menntamála,
gefi leiðbeiningar um það til hvaða
aðgerða skólastjórnendur eigi að
grípa, ef upp koma raka­ og myglu­
vandamál, til þess að tryggja rétt
barna til heilsu og menntunar og
þátttöku þeirra í ákvörðunum um
málefni sem varði mikilvæga hags­
muni þeirra og réttindi. n
Gefa litlar upplýsingar vegna myglu
Mygla er víða í skólastofum barna.
Fréttablaðið/VilhelM
6 fréTTir FRÉTTABLAÐIÐ 14. FeBRúAR 2023
ÞriÐJUDAGUr