Ský - 01.10.2001, Blaðsíða 52

Til aö gefa raunhæfa mynd af samfélaginu ætti þriðja
hver manneskja í sjónvarpi að vera feit.
Lakari læknisúrræöi
Þegar menn eru orðnir vel á annað hundrað kíló fara að blasa við
ýmis vandamál þegar kemur að almennri læknisþjónustu. Engar
skyndilausnir, pillur eða skurðaðgerðir geta læknað offitu eða kom-
ið hinum offeita í toppform. Aðbúnaður og tæki á sjúkrahúsum eru
sniðin fyrir meðalmanninn, þótt sjúkdómsltkur feitra séu miklum
mun meiri en hjá einstaklingum í kjörþyngd.
Jóhannes M. Gunnarsson, skurðlæknir og lækningaforstjóri Land-
spítalans-háskólasjúkrahúss, hefur fengist við vandamál offeitra
sjúklinga á liðnum árum. Hann fullyrðir að offita bitni á fólki í læknis-
fræðilegu tilliti því erfitt geti verið að beita á það sömu tækni.
Feitir og ofurþungir eiga til að mynda erfitt með að komast í segul-
ómunar- og tölvusneiðmyndatæki sem notuð eru til greiningar á
ýmsum krabbameinstegundum. „Bara venjuleg læknisskoðun er
miklu erfiðari. Þannig er til dæmis mun erfiðara að greina botn-
langabólgu á feitum einstaklingum því einkennin verða öll óljósari.
Allar myndatökur, eins og til dæmis röntgen, eru einnig mun óná-
kvæmari á feitum sökum þess hve djúpt er á myndefninu. Því veröa
öll læknisúrræði óhjákvæmilega lakari fýrirfeita."
Svæfingar og skurðaðgerðir eru miklum mun áhættusamari feitu
fólki þar sem öndunin verður öll erfiðari þegar fólk leggst út af.
Jóhannes segir allar skurðaðgerðir hafa hættu í för með sér ef fólk
er orðið ofurþungt. „Einnig er mjög mikil hætta á ígerð og sýkingum
í skurðsárum, því fita er eitt mesta góðgæti sem sýklar þekkja,
algjört nammi í rauninni. En við skerum auðvitað alla feita upp sé
þörfin aðkallandi. Feitt fólk er að sjálfsögðu ekki látið deyja vegna
garnaflækju, svo dæmi sé tekið."
Lífið að veði
En hvenær hættir maður að vera hnellinn eða hraustlegur og fer að
þjást af offitu? Jú, fyrir utan að vera orðinn sjáanlega einn og hálfur
eða tvöfaldur að ummáli er offita reiknuð út með svokölluðum BMI-
stuðli (Body Mass Index). BMI er reiknað út með því að deila þyngd-
inni í kílóum með hæð mannsins í öðru veldi mælt I metrum (kg/m2
= BMI). Samkvæmt BMI-stuðlinum er kjörþyngd konu sem er 170
cm á hæð 58-72 kíló, hún er of þung 72-87 kíló og á við offitu að
striða ef hún er 87 kíló eða meira. Þeir sem hafa BMI milli 18,5 og
24,9 eru í kjörþyngd, en þeir sem mælast með BMI milli 25 og 29,9
eru of þungir. BMI-gildi milli 30-39,9 þýðir offita og þeir sem mæl-
ast með BMI yfir 40 þjást af lífshættulegri offitu.
Sigríður Eysteinsdóttir, næringarfræðingur hjá Heilsustofnun NLFÍ
í Hveragerði, segir offitu bæði stafa vegna erfða og umhverfis. Ef
báðir foreldrar eru feitir eru 80 prósent líkur á að barnið verði feitt.
Ef annað foreldra er feitt eru líkurnar 40 prósent en ef báðir foreldrar
eru grannir eru líkurnar aðeins 8 prósent á að barnið verði feitt.
„Helstu ástæður offitu á íslandi er að fólk borðar of mikið og
hreyfir sig lítið. Samræmi milli hreyfingar og hitaeiningainntöku hefur
ekki náðst. Erfðir, umhverfi, neysla og hreyfing hafa samverkandi
áhrif á holdafar einstaklingsins. Þegar talað er um umhverfi er til
dæmis átt við fæðuframboð. Alist börn upp við að grænmeti og
ávextir eru ekki á boðstólum, en alltaf nýmjólk og rjómi út á skyrið,
halda þau áfram þeim neysluvenjum út lífið og taka þær með sér
sem veganesti. Svo eru aðrir sem hugga sig við mat en slíkt er
hræðilegur vítahringur.“
Líkamleg áhrif offitu eru víðtæk og alvarleg. Þar má helst nefna
háþrýsting með öllum hans afleiðingum; æðakölkun, heilablóðfalli
og hjartasjúkdómum og svo sykursýki, með afleiðingum á æðakerfi,
nýrnabilun og blindu svo fátt eitt sé nefnt. Stoðkerfi líkamans bilar
fljótt, mjaðmir, hné og ökklar gefa sig undan þunganum. Feitir búa
við mikla sýkingarhættu og því getur kvef og lungnabólga verið þeim
skæðari vegna öndunarerfiðleika. Kæfisvefn er alvarlegt vandamál
og getur valdið hjartastoppi og súrefnisskorti til heila. Þá eru ótald-
ir andlegir sjúkdómar sem eru ekki minnsta byrðin fýrir feita.
Þegar BMI-gildið er komið yfir 35 þrefaldast dánarlíkur miðað við
einstakling í kjörþyngd. Síðan margfaldast dánarlíkurnar hratt en
þeir sem mælast með BMI-gildi 50 eiga verulega skertar lífslíkur.
„Ofurfeitir einstaklingar búa við mjög skertar lífslíkur og því má
alveg telja ástand þeirra jafnalvarlegt og hjá sjúklingum með ýmsar
tegundir krabhameins," segir Jóhannes Gunnarsson. „Auðvitað er
afstætt hvað er aðkallandi, en því miður þarf offitan að vera orðin
lífshættuleg til að fólk komist í aðgerð. Sjúklingar með alvarlega
sjúkdóma, eins og krabbamein, eru teknir fram fyrir offitusjúklinga
þegar kemur að skurðaðgerðum og læknisúrræðum. Eftirspurnin
verður hins vegar alltaf meiri og meiri og mismunurinn á því sem
hægt og réttlætanlegt er að gera, og svo því sem fjárhagur og geta
heilbrigðisþjónustunnar leyfir, á eftir að aukast um alla framtíð."
Margir leita til lýtalækna til að losa sig við fitukeppi og undirhökur
en Jóhannes segir fitusog hjá lýtalæknum enga lausn á offitu og
gagnslaust til að létta fólk. Eina læknisfræðilega aðgerðin fyrir
of feita er skurðaðgerð þar sem sem garnir eru styttar og/eða
maginn minnkaður. Hann segir að offitulyfið Xenical geti hjálpað í
vissum tilvikum, en ekki þeim sem eru komnir með BMI yfir 50. Rann-
sóknir sýna að þar duga ekki aðrar aðferðir tii lengdar en fyrrnefnd
skurðaðgerð.
„Það eru gerðar um tíu til fimmtán slíkar aðgerðir á ári. Þörfin er
miklu meiri og talsvert leitað eftir þessu. Sjálfsagt berast þó færri
fýrirspurnir hér inn á borð þar sem það spyrst út hversu fáar aðgerð-
ir eru gerðar."
Jóhannes segir að fólk léttist nokkuð hratt eftir aðgerðina eða um
allt að kíló á viku. „Það er svo lykilatriði að fylgi'ast með árangri
sjúklinganna og sýna þeim stuðning. Fólkið nær sjaldnast kjörþyngd,
enda er það ekki markmiðið heldur að koma fólki niður fýrir hættu-
mörk. Við erum því ekki að framleiða neinar bjúttnur með þessum
aðgerðum."
Þórdís Lilja Gunnarsdóttir er blaöamaður Skýja
50 SKÝ ÓSÝNILEGA FÓLKIÐ