Íslenska leiðin - 01.10.2002, Blaðsíða 40

Heldur betur. Ég segi nú að við hefðum þurft að gera það áður en
gengið var inn í Efnahagssvæði Evrópu. Það var mjög umdeilt hvort
stjórnarskráin leyfði það eins og fyrr var rakið.
Hvernig telur þú að breyta þyrfti stjórnarskránni, ef menn
ætluðu sér að fara huga að þessum málum af alvöru?
í stjórnarskrám Norðurlandanna eru sérstök ákvæði um aðild að
fjölþjóðastofnunum. Til dæmis er í dönsku stjórnarskránni ákvæði
sem var sett inn árið 1953, vegna vaxandi þátttöku í ýmiss konar al-
þjóðasamstarfi.Við höfum ekki sambærilegt ákvæði í stjórnarskránni
okkar. í 20. grein dönsku stjórnarskrárinnar segir í lauslegri þýðingu:
Ákvarðanir, sem samkvæmt stjórnarskrá þessari, falla undir stjórn-
völd ríkisins má með lögum framselja alþjóðlegum stofnunum sem
settar eru á stofn með gagnkvæmum samningum við önnur ríki
til að styrkja alþjóðlega lögskipan og samvinnu. Síðan er svo mælt
að til þess að samþykkja slíkt lagafrumvarp séu tvær leiðir: Annars
vegar að frumvarp nái samþykki 5/6 hluta þingmanna, sem telja má
allt að einróma samþykki. Hins vegar að frumvarp sé samþykkt með
venjulegum hætti og ríkisstjórn styðji það, en þá skal það lagt undir
þjóðaratkvæði.
Einnig má benda á norsku stjórnarskránna. Þar segir í 93. grein: Til
þess að stuðla að friði og öryggi á alþjóðavettvangi eða til að styrkja
fjölþjóðlega réttarskipan og samvinnu, getur Stórþingið með 3/4
hlutum atkvæða samþykkt að fela alþjóðastofnun, sem Noregur er
aðili að eða ætlar að gerast aðili að, á málefnalega afmörkuðu sviði,
þær heimildir sem að öðrum kosti falla undir stjórnarstofnanir ríkisins
- þó er ekki með þessari aðferð heimilt að breyta stjórnarskránni.
Síðan segir að 2/3 hlutar þingmanna þurfi að vera viðstaddir. Víkja
megi frá þessu ferli ef um er að ræða hreint þjóðréttarlegt samband.
í þjóðréttarlegu sambandi felst hér svokölluð tvenndar-kenning,
þ.e.a.s.að skilið erá milli þjóðaréttar og ríkisréttar og þjóðréttarreglur
fá ekki sjálfkrafa gildi sem lög, heldur verði annað hvort að koma
á samræmi milli þeirra og innlendrar löggjafar eða eða beinlínis
lögfesta samninginn, eins og er nú oftast gert.
í sænsku stjórnarskránni er svipað ákvæði. í 5. grein sænsku
stjórnarskrárinnar segir: Ákvörðunarvald sem samkvæmt þessum
stjórnskipunarlögum fellur undir Ríkisþingið, ríkisstjórnina, eða
aðra stjórnarstofnun sem er mælt fyrir um í lögum þessum, má í
takmörkuðum mæli fela fjölþjóðastofnunum sem sænska ríkið á
aðild að í því skyni að stuðla að friðsamlegri sambúð ríkja. Einnig
má framselja slíkt vald til milliríkjadómstóls. Svipað og segir í þeirri
norsku, þá má ekki afhenda slíkt vald til þess að breyta stjórnarskránni
eða til þess að takmarka mannréttindi, og eru sérstaklega nefnd
frelsisréttindi sem ráð er gert fyrir í stjórnarskránni.
Þetta eru meginatriðin i þessum stjórnarskrám. Þarna er viss - að
vísu takmörkuð - heimild til framsals ríkisvalds. Mér sýnist sá andi
svífa yfir áliti nefndarinnar eins og áþekk ákvæði séu einnig í íslensku
stjórnarskránni. Þar er m.a talað um að vald sé framselt á takmörkuðu
sviði og ekki verulega íþyngjandi. Um þetta síðarnefnda má reyndar
gera athugasemd: Ef það er ekki íþyngjandi að greiða allt að 75
milljón krónur í sekt er ég alveg hættur að skilja þau orð. Einnig eru
ýmis álitamál um túlkun íframangreindum stjórnarskrárákvæðum.Til
dæmis: Hvað merkir„í takmörkuðum mæli"? Hvað má ganga langt?
Hvað er „friðsamlegt samstarf" eða „málefnalega afmarkað svið"?
Þetta leysir hreint ekki allan vanda, en er þó engan veginn haldlaust;
þarna verður að rökstyðja hina málefnalegu takmarkanir, segja í
hverju þær séu fólgnar. Það veitir vissulega aðhald.
Þú telur þ.a.l. svona stjórnarskrárákvæði sem heimili þinginu
með verulega auknum meirihluta eða einnig þjóðaratkvæði, að
þetta sé rétta leiðin fyrir okkur?
Það væri bæði hægt að hugsa sér annað hvort mjög ríflega
meirihluta á þingi og ekki þjóðaratkvæði,eða einfaldan meirihluta og
þjóðaratkvæði. Svo mætti jafnvel viðhafa hvort tveggja, til þess að fá
nú vilja þjóðarinnar beint í æð. Ég held að svona ákvæði þekkist víðar.
Norðurlönd standa okkur næst. Það væri eðlilegt að sækja fyrirmyndir
þangað.
Sem sagt ef tillaga um inngöngu í ESB fengi lítinn meirihluta á
Alþingi, þá væri eðlilegra að málið yrði borið undir þjóðina.
Fyrst yrði að samþykkja stjórnarskrárbreytingu eftir gildandi
stjórnlögum. Þannig er í 79. grein stjórnarskrárinnar gert ráð fyrir
einföldum meirihluta, eins og um hvert annað frumvarp. Síðan er
Alþingi rofið.Þaðerekki beint þjóðaratkvæði um breytingu.Þingrofið
og kosningarnar kunna að snúast um margt annað - málefni sem
teljast mikilvægari en stjórnarskrárbreyting. Hún getur oft horfið þar í
skugga.Síðan á að samþykkja hana á næsta þingi aftur. Þetta eru svip-
aðar reglur og eru í dönsku stjórnarskránni. Það réðist síðan af hinum
nýju stjórnarskrárákvæðum hvernig staðið yrði að inngöngu í ESB.
í frumvarpi til stjórnskipunarlaga sem lagt var fram árið 1992,einmitt í
tilefni af aðild íslands að Efnahagssvæði Evrópu var gert ráð fyrir breyt-
ingu á 21 .grein,en þar segir að forseti (slands geri samninga við önnur
ríki.í þvífelst einungis heimild til samningagerðar,þ.e.a.s.sem bindur
íslenska ríkið að þjóðarrétti en haggar ekki lögum.Til þess að unnt sé
að standa við gerðan þjóðréttarsamning verður oft að breyta lögum
eða aðlaga þau samningsskuldbindingum. Eins og fyrr er vikið að
gerist það með tvennu móti, með því að lögum er breytt til samræmis
við samninginn og er það kallað aðlögun eða ákvæði samningsins
eru lögfest og er það kallað innleiðing. Þessi breytingartillaga var á
þá leið að forseti íslands geri samninga við önnur ríki. Þó geti hann
enga slíka samninga gert ef þeirfeli í sér afsal eða kvaðir á landi og er
það nokkurn veginn óbreytt úr gildandi stjórnarskrárákvæði,en síðan
bætt við"eða á hvers konar fullveldisrétti í íslenskri lögsögu, framsal
einhvers hluta ríkisvalds til fjölþjóðlegrar stofnunar eða samtaka, eða
ef þeir horfa að öðru leyti til breytinga á stjórnhögum ríkisins, nema
samþykki Alþingis komi til. Slíkt þingmál telst því aðeins samþykkt að
þrír fjórðu alþingismanna greiði því atkvæði."
Þarna er ein hugmynd þar sem gert var ráð fyrir auknum meirihluta
þingmanna. Ég held nú að flestir myndu samt telja réttara að hafa
þjóðaratkvæði.Til dæmis má nefna breytingar á Rómarsáttmálanum
sem orðið hefur að leggja undir þjóðaratkvæði. Erfiðlega hefur
gengið að fá (ra til þess að samþykkja síðustu breytinguna. Danir
felldu Maastricht á sínum tíma. Þá var Edinborgar-samningurinn
gerður til að koma til móts við þá. Það er hins vegar athyglisvert að
það eru alltaf endurteknar þjóðaratkvæðisgreiðslur þar til menn
loksins samþykkja breytingarnar. Mér vitanlega hefur aldrei verið látið
reyna á það hvort menn vilji snúa við; vilji segja upp samningnum.
Um það eru ekki mörg dæmi.Grænland er eina"ríkið','eða réttara sagt
sjálfstjórnarsvæðið,sem hefur sagt sig úr ESB.
Heldur þú að það þyrfti að tilgreina eitthvað meira, varðandi
slíkt framsal?
Ég hygg að ákvæði áþekk þeim sem hér hefur verið lýst ættu að duga.
Hins vegar eiga menn ekki að láta afstöðu sína til ESB ráða,hvort slíkar
breytingar verði gerðar. Afstaðan til ESB fellur undir stefnumótun i
stjórnmálum
Með þingrofið, þá er einfaldlega verið að kjósa að nýju til
Alþingis. Samt virðist sem að sú grunnhugsun búi að bak við, að
stjórnarskrárbreytingar séu sendartil þjóðarinnar, til samþykkis
eða synjunar. Hvað gerist ef stjórnarflokkar leggja fram
stjórnarskrárbreytingu, sem maður myndi vilja greiða atkvæði
með, en maður vildi greiða stjórnarandstöðuflokkum atkvæði
sitt? Hvað gera menn þá?
Þetta verður hver kjósandi að gera upp við sig. Ég er sammála því
að þetta er galli. Mér finnst þetta óæskilegt. Stundum er ekki mikill
bls.40
fslenska leiðin