Íslenska leiðin - 01.10.2002, Blaðsíða 41

ágreiningur um stjórnarskrárbreytingu, t.d. afnám deildaskiptingar
Alþingis. Eins var með heimildina til þess að þrengja útgáfu
bráðabirgðalaga þar sem iðulega hafði verið gengið býsna langt.
Um grundvallarbreytingu á stjórnarskránni er líklegt að menn vildu
hugsa sinn gang, t.d. ef afsala ætti fullveldinu í eitt skipti fyrir öll,
jafnvel takmörkuð heimild kynni að vera umdeild.Og í þvi samhengi
hlytu menn að spyrja hvers virði fullveldið sé. Einhverjir vildu spyrja
hvort við vildum hafa slíkt ákvæði inni. Því yrði svarað sem svo að
betra væri að hafa slíka heimild til þess að hafa mál á hreinu vegna
þátttöku í alþjóðasamstarfi. Á móti kæmi ótti við að slík heimild yrði
misnotuð.Ákvæði áþekk þeim sem lýst hefur verið fela alls ekki í sér
neina hvatningu til inngöngu í ESB. Eins og stendur erum við á mjög
gráu svæði, ef ekki með rauða spjaldið beint fyrir framan okkur. Ég
held varla að stjórnarskrárbreyting í þessa veru yrði mikið deilumál ef
heimildin væri skilmerkilega takmörkuð. Innganga í ESB er hins vegar
allt annar handleggur.
Menn gleyma því stundum í öllu alþjóðahyggju- og hnattvæðingar-
talinu að fullveldið er dýrmætt; það má jafnvel meta það til fjár. Ég
hef stundum sagt að fullveldið sé í reynd milljarða virði. Með því
höfum við beinan aðgang að æðstu stjórnendum allra ríkja og
getum þannig kynnt sjónarmið og gætt hagsmuna okkar. ESB tæki
hins vegar yfir fyrirsvar í ýmsum málum. Viljum við reyna að hafa
áhrif innan ESB, en láta bandalagið að öðru leyti taka ákvarðanir um
ýmis grundvallarhagsmunamál okkar? Þetta þurfa menn að gera
upp við sig.
í þessu samhengi má til dæmis skoða landhelgismál. Hvernig hefði
Dönum gengið að færa út landhelgina hjá okkur. Ég er ekki viss um
að þeir hefðu lagt mikið undir. í skjóli fullveldisins höfum við náð
góðum árangri í mörgum greinum. Þá er spurningin hvort við fáum
eitthvað annað og betra fyrir að fórna því á mikilvægum sviðum. Ef
við höldum sem fastast í óskorað fullveldið, hverju töpum við þá?
Svona mætti lengi spyrja. Hver sem gylliboðin væru frá ESB, þá þýst
ég nú við að margir myndu vilja staldra við og hugsa til lengri tíma,
hversu hagkvæm þau væru þegar fram í sækti og hvort stæðust
þegar á reyndi. Ég tel alls ekki að fullveldishugtakið sé úrelt. Ég
veit ekki um neitt ríki sem hamrar jafn hressilega á fullveldi sínu
og það ríki, sem telst forysturíki heimsins á flestum sviðum, þ.e.a.s.
Bandaríkin. Þeir neita að taka þátt í alþjóðasamstarfi nema þar sem
það hentar þröngum hagsmunum þeirra. Þeir taka fyrir það að
þegnar þeirra séu dregnir fyrir alþjóðastríðsglæpadómstól, þeir sigla
sinn eigin sjó í umhverfismálum og túlka alþjóðasamþykktir eftir því
sem þeim hentar. Ef þetta ríki leggur jafnmikla áherslu á fullveldi sitt
og þjóðernishyggju og raun ber vitni, þannig að varla verður kallað
annað en ógeðfelld þjóðremba, hvers vegna ættum við að slaka á
veikburða fullveldi og hóflegri þjóðrækni? Ég held að smáþjóð þurfi
frekar að halda fram fullveldi sínu en stórþjóð, af því að hún þarf
að sanna sig. Mér finnst talsverður tvískinnungur vera í umræðum
um fullveldi. Hér má varla minnast á fullveldi, eðlilega þjóðrækni
og þjóðhollustu öðruvísi en brugðizt sé við með ásökunum um
einangrunarstefnu og útlendingafælni meðan engar athugasemdir
eru gerðar við þjóðrembu forystumanna, Bandaríkjamanna.
(sraelsmenn eru gagnrýndir fyrir ofbeldi gegn Palestínumönnum, en
hvorki fyrir þjóðernishroka né þjóðernislegan rasisma.
Annars höfum við almennt fylgt straumum í alþjóðamálum. Magnús
Stephensen var alþjóðahyggjumaður á tímum upplýsingarinnar.
Svo kom rómantíska stefnan og þjóðernishyggjan og í framhaldi af
henni viðurkenning á sjálfsákvörðunarrétti þjóða,o.s.frv.Við fylgdum
þessu eftir. Nú á dögum snúast mál meira um alþjóðasamstarf og
alþjóðahyggju og margir fylgja því hugsunarlítið. Þá er spurningin
hvort við eigum að fylgja því gagnrýnislaust. En hvað sem því líður
þurfum við að að búa til lagalegan farveg fyrir eðlilega þáttöku í
samstarfi þjóða, en gæta þó fullveldis þar sem hagsmunir okkar
krefjast.
Nú hefurðu talað almennt um heimildir til fuliveldisframsals. Ef
kæmi að aðildarumsókn að ESB sérstaklega, hvernig myndir þú
ráðleggja ráðamönnum að standa að málum?
Ég held að það séu allir sammála um það að aðild að ESB komi ekki til
greina öðruvísi en að breyta stjórnarskránni. Það er einfaldlega ekki
annað hægt.Síðan mætti leggja út í umsóknarferlið.
Menn þurfa að vega og meta kosti og galla, hver fyrir sig.
Fullveldishugtakið er ekki óumbreytanlegt. Á einveldisöld var það
miklu ákveðnara. Þá var konungurinn fullvalda og enginn æmti eða
skræmti meðan hann talaði. Þegar lýðræði ruddi sér rúm fluttist
fullveldið til þjóðarheildarinnar, ef við notum hugmyndir Rousseau
um almannaviljann. Þá er fullveldið ( höndum þjóðarinnar og
kosningabært fólk ræður svo hver fari með það. Síðan hefur það
verið framselt að takmörkuðum hluta til fjölþjóðastofnana. Hér má
nefna alþjóðlega mannúðar- og mannréttindalöggjöf. Munurinn
á þessu og ESB er sá að í venjulegu alþjóðasamstarfi þá takmarka
menn fullveldið á ákveðnu sviði í ákveðnum tilgangi og þar ráða
hagsmunir hverju sinni. í ESB er afhentur allur pakkinn, eða verulegur
hluti hans, hvernig svo sem maður á að orða það. Það sitt hvað, hvort
samþykkt er að lúta lögsögu alþjóðlegs mannréttindadómstóls
eða alþjóða-stríðsglæpadómstóls eða gengið er undir lögsögu
stofnana ESB. Flestir myndu telja það í lagi að láta dómstól hafa
gætur að mannréttindum og framselja menn til að svara til saka fyrir
stríðsglæpi. Framsal til ESB er mun víðtækara.Viðskipti er einfaldlega
mjög víðtækt svið og engan veginn skýrt afmarkað.
í Ijósi þessa, finnst þér þá að það þyrfti að vera enn þá meiri
formlegheit á þessu? Ætti að vera þjóðaratkvæðagreiðsla áður
en farið væri í samningaviðræður og síðan aftur um samþykkt
slíks samnings?
Það má hugsa sér þetta á ýmsa vegu. Það er nú kannski álitamál hvort
að það ætti að hafa þjóðaratkvæðisgreiðslu um samningsmarkmið.Ég
er ekki viss um að það væri endilega snjallræði. Kjörnir fulltrúar okkar,
stjórnmálamenn,ættu að setja fram samningsmarkmið í samráði við
þá sem best þekja til mála. Síðan myndu þau annað hvort nást eða
ekki. Eitthvað yrði væntanlega slakað til, einhverjar málamiðlanir
gerðar,eins og oftast gerist. Síðan yrði komið með tillögu um það sem
stæði til boða, sem menn kysu um. Ég held að þetta væri eðlilegasta
ferlið. Þá er nokkurn veginn Ijóst hverju er fórnað og hvað vinnst. Á
þessu stigi málsins getur enginn svarað þessu.
Eitt finnst mér þó að við megum hafa í huga. Mér finnst umræðan oft
beinast að því að gá að því hvað við kunnum að fá - láta á reyna eins
og oft er sagt. Ég held að ESB hafi engann áhuga á slíkum viðræðum
og hafi engann tíma til þess að standa í því. Annað hvort ætlum við
okkur inn eða við sleppum öllum umsóknum. Við færum þá inn ef
okkur sýndist það hafa fleiri kosti en galla. Við samningaviðræður
getur auðvitað eitthvað komið upp á sem breytir þeirri afstöðu.
Annað hvort myndu okkar fulltrúar segja að við komumst ekki lengra
eða þeir segðu að markmiðum hafi verið náð og mælt yrði með
samþykkt. Síðan yrði þjóðin að svara því. Norðmenn felldu á sínum
tíma, eins og alkunna er, Danir samþykktu, o.s.frv.
Ég held að áður en farið yrði út í samningaviðræður,þá væri nú búið að
kanna óformlega hug sérfræðinga og forráðamanna ESB hvort líkur
væru á breytingum og hvað líklega stæði til boða.Til dæmis má nefna
sjávarútvegsstefnuna. Er von til þess að settar verði settar einhverjar
svæðisstjórnir og er hugsanlegt að íslendingar þyrftu ekki að hlíta
henni og fengju sérsamning? Ég hef nú ekki trú á því sjálfur.án þess
að vita neitt um það. Ef svo væri, þá myndi nú ýmislegt breytast. Hvort
það breyttist nóg, það veit ég ekki. Það væri þó innlegg í málið.
Nú er Evrópusambandið í mikilli deigiu vegna fjölgunar ríkja og
við vitum raunar harla lítið hvaða ESB það er sem umræðan um
hugsanlega aðild snýst. Ég sé ekki að hún geti farið fram af neinu viti
eins og málum er nú háttað. Um fjarlægari framtíð spái ég engu.
Islenska leiðin
bls.41