Íslenska leiðin - 01.10.2002, Blaðsíða 46

sífelldum breytingum sem eiga að koma í veg fyrir að hann dagi uppi
og úreldist með tímanum.Öryggisákvæði samningsins kveður á um
að íslendingar geti beitt neitunarvaldi á löggjöf Evrópusambandsins
en það hefði í för með sér frestun á öllum nýjum ákvæðum í
viðkomandi regluverki gagnvart EFTA/EES-ríkjunum. Þannig er
hætta á að samningurinn þynnist smám saman út þrátt fyrirjifandi"
eiginleika hans. Engin þjóð hefur enn beitt neitunarvaldi enda er
slíkt ekki í neinu samræmi við aðalmarkmið EES-samningsins um
einsleitni og sameiginlegar reglur. Eftir eina eða tvær neitanir myndi
Evrópusambandið líklega setja spurningamerki við samninginn í
heild sinni.
EES-samningurinn gefur EFTA/EES-ríkjunum mjög takmarkaðan
aðgang að umræðu, mótun og ákvarðanatöku nýrrar löggjafar sem
þau eru þó skuldbundin til að taka upp. Aukið vægi Evrópuþingsins
í ákvarðanatöku sambandsins hefur dregið enn frekar úr þeim
takmörkuðu áhrifum sem EFTA-ríkin hafa á ákvarðanatökuferlið.
Þetta þýðir að EFTA-ríkin samþykkja nánast alla nýja löggjöf frá
Evrópusambandinu um innri markaðinn án þess að hafa raunveruleg
áhrif á mótun hennar og samþykkt. Það má því segja að ísland hafi,
eins og staðan er í dag, 0% áhrif á löggjöf sem hér er innleidd! Þessu
svara andstæðingar hugsanlegrar aðildar að ESB gjarnan á þá lund
að áhrifaleysi EFTA/EES-þjóðanna hafi verið fyrirsjáanlegt frá upphafi
- staðan eins og hún er í dag þurfi því ekki að koma á óvart. Þetta
er alrangt. Staðreyndin er sú að EFTA/EES-þjóðirnar ætluðu sér mun
meiri áhrif á vettvangi EES en raun varð á. Þau takmörkuðu áhrif
sem EFTA/EES-þjóðunum var boðið upp á urðu hins vegar til þess
að fimm ríki í EFTA-stoð EES hugsuðu sinn gang og sóttu um fulla
aðild að sambandinu og þrjú þeirra gengu til liðs við það. Eins og
gefur að skilja veiktist EFTA-stoðin við brotthvarf þessara ríkja og
er hún fyrir vikið mun veikari en reiknað var með í upphafi. Þar að
auki er samstarfið innan ESB í stöðugri þróun en EES-samningurinn
alls ekki. Þessi þróun var ekki fyrirsjáanleg. íslendingar þurfa því í æ
meira mæli að reiða sig á óformlegar leiðir til að tryggja hagsmuni
sína innan EES auk þess sem Norðurlandasamstarfið hefur verið
virkjað í sama tilgangi. Fiskimjölsmálið, sem kom upp árið 2000, er
gott dæmi um hjáróma rödd íslands í mikilvægu hagsmunamáli en til
stóð að banna alla notkun á fiskimjöli ( ESB vegna díoxinfársins sem
tröllreið öllu á þessum tíma. í þessu gríðarlega mikilvæga máli þurftu
íslendingar að beita óformlegum leiðum til að koma sjónarmiðum
sínum á framfæri. Það var gert með diplómatískum hætti einkum í
gegnum frændur okkar Dani sem einnig áttu hagsmuna að gæta á
þessu sviði. íslendingar höfðu engin tök á að koma með formlegum
hætti að ákvarðanatöku í þessu máli sem hefði geta sett íslenska
fiskimjölsframleiðslu í uppnám. íslendingar sluppu með skrekkinn
í þetta skiptið einkum og sér í lagi vegna þess að Danir áttu einnig
mikilvæga hagsmuni að verja á þessu sviði. Þess má geta að
íslendingar geta þakkað Schengen aðildinni hversu bærilega gékk
að „lobbyera" innan ESB í þessu máli. Af sérstökum ástæðum, sem
ekki verður farið út í hér, höfum við rétt til að fylgja málum eftir allt
upp á ráðherrastig innan Schengen samstarfsins. í skjóli þess komust
íslendingar inn í byggingu ráðherraráðsins og gátu „lobbyerað"
fulltrúa ESB á göngunum. Ef við hefðum ákveðið á sínum tíma að taka
ekki þátt í Schengen samstarfinu - sem margir andstæðingar aðildar
eðlilega vildu - hefði okkar fulltrúum ekki auðnast að komast inn í
byggingu ráðherraráðsins. Þeir hefðu beðið eftir ákvörðun þess úti á
bílastæði!
Það er samdóma álit þeirra sem vinna með EES-samninginn að það
verði sífellt erfiðara að reka hann.Tiltrú á samninginn sem endanlega
lausn fyrir EFTA/EES-ríkin hefur því minnkað og Ijóst að þrátt fyrir
ótvíræðann ávinning af aðild okkar að EFTA og EES vex þeirri skoðun
fiskur um hrygg að hér sé einungis um að ræða áfanga á Evrópuför.
Á ráðstefnu um fullveldismál, sem haldinn var á hótel Sögu 12.-13.
september sl., kom fram í máli Hans Petters Graver, lagaprófessors við
Óslóarháskóla, að EES-samningurinn myndi hugsanlega halda í 5-10
ár í viðbót. Það er því alveg Ijóst að íslendingar þurfa í náinni framtíð
að endurskoða stöðuna og eru þrjár leiðir færar í því sambandi: Að
fara fram á viðræður við ESB um endurskoðun á EES-samningnum.
Sú leið er óraunhæf einfaldlega vegna þess að ESB hefur engan
áhuga á að halda lífi í samningnum. Þetta kom skýrt fram hjá Hans
Petters Graver og Þór Vilhjálmssyni, forseta EFTA-dómstólsins, á
áðurnefndri ráðstefnu. Það má því nánst útiloka þann möguleika
að EFTA/EES-ríkin geti náð fram breytingum á grunnákvæðum
EES-samningsins í samningum við Evrópusambandið. Fyrir því eru
pólitískar og formlegar ástæður. Annar möguleiki er að hanga á
EES-samningnum eins og hundur á roði í 5-10 ár og fara svo út í
tvíhliða viðræður við ESB þegar forsendurnar bresta. Þessi leið er ekki
girnileg einfaldlega vegna þess að ýmis réttindi sem nú eru tryggð
með EES-samningnum myndu klárlega glatast í tvíhliða samningi.
Þrátt fyrir þessa staðreynd hafa ýmsir látið í veðri vaka að það ætti
ekki að vera mikið mál fyrir þjóð eins og íslendinga að gera tvíhliða
samning við Evrópusambandið sem innhéldi amk sömu kjör og EES-
samningurinn. Hér er mikill misskilningur á ferðinni því um er að ræða
gjörólíka og ósamrýmanlega samninga. EES-samningurinn hefur
ákveðna stofnanauppbyggingu sem veitir stjórnvöldum strangt
aðhald og samningurinn nær til nánast allra þátta þjóðlífsins allt frá
menningar- og menntamálum til viðskipta.Tvíhliða samningur gæti
aldrei fært okkur sömu réttindi og aðgengi og fékkst á grundvelli
EES-samningsins. Þriðji möguleikinn er að sækja um fulla aðild
að Evrópusambandinu og öðlast þannig - ef til aðildar kæmi
- samstundis tillögu- og atkvæðisrétt í öllum nefndum, vinnuhópum
og stofnunum ESB og geta þannig fylgt málum eftir frá upphafi til
enda og aukið og styrkt fullveldið í samfélagi við aðrar þjóðir sem sett
hafa sér áþekk pólitísk og efnahagsleg markmið.
Afstaða Evrópusamtakanna er að EES-samningurinn tryggi íslenska
hagsmuni í þrengsta mögulega skilningi. Samningurinn er og
verður eins og hann var þegar hann gekk í gildi 1994. Síðan þá hefur
samvinnan innan ESB þróast mjög hratt og í Ijósi reynslunnar af EES-
samningum teljum við aðframtíðarhagsmunum íslands sé best borgið
í náninni samvinnu við okkar helstu viðskipta- og vinátturíki sem öll
eru aðilar - eða stefna að aðild - að Evrópusambandinu. Samtök
sjálfstæðissinna í Evrópumálum, Heimssýn, hafa enga framtíðarsýn.
Heimssýn samanstandur af annars vegar íhaldsmönnum lengst til
hægri sem telja ESB sósialískt fyrirbæri sem íslendingum beri að
varast. Hinsvegar eru þjóðernissósíalistar lengst til vinstri innan
samtakanna sem telja ESB holdgerfing alþjóðlegs kapítalisma sem
íslendingum beri að varst.
Félagar í Heimsýn eru sammála um það eitt að ísland eigi ekki að
ganga í ESB, á gjörólíkum forsendum þó, en forðast að ræða með
hvaða hætti þeir ætla að tryggja stöðu íslands í Evrópusamstarfi til
framtíðar.
í Ijósi umfjöllunarinnar hér að ofan er ekki úr vegi að velta upp
nokkrum spurningum um kosti og galla aðildar íslands að
Evrópusambandinu:
Hver væri helsti kostur fyrir íslendinga við að ganga í ESB?
Suma af kostum aðildar er ekki auðvelt að meta til fjár eins og t.d. að
taka fullan þátt í mótun nýrra reglna og ákvörðunum sem gilda eiga í
íslensku samfélagi.Öðru máli gegnir um að taka upp evru í stað krónu.
Því fylgir stöðugleiki, minni viðskiptakostnaður og gengisáhætta og
lægri vextir. Enginn vafi er á að örsmá og veik mynt fælir erlenda
fjárfesta frá landinu. Upptaka evru myndi á hinn bóginn auðvelda
slíka fjárfestingu og myndi stuðla að bættu umhverfi fyrir íslenskt
atvinnulíf og gera ísland fýsilegra í augum erlendra fjárfesta.
Því hefur verið haldið fram að hvert prósentustig vaxta kosti fyrirtæki
og heimili landsins um 11 milljarða króna. Vextir á íslandi eru um
þessar mundir tvisvar til þrisvar sinnum hærri en innan ESB. Hér er um
bls. 46
íslenska leiðin