Íslenska leiðin - 01.10.2002, Blaðsíða 59

Er þetta sameiginlega áták heimsríkja gegn hryðjuverkum,
undir forystu Bandaríkjanna, liður í auknum afskiptum þeirra á
sértækum sviðum?
Já og þá skulum við líta á hvað stríðið gegn hryðjuverkum er. Ef fylgst
er með umræðunni í Bandaríkjunum, þá sést að Bandaríkin líta svo á
að þau eigi í styrjöld. Það hefur verið Ijóst frá 11. september í fyrra að
Bandaríkjamenn líta svo á að þetta hafi verið stríðsárás á Bandaríkin.
Það voru menn svo sem sammála um. En gegn hverju eru Bandaríkin
í stríði? Þetta er í fyrsta skipti í sögunni sem ríki fer í stríð, ekki gegn
öðru ríki, ekki einu sinni hugmyndafræði, heldur gegn einhverju
abstrakt. Stríð Bandaríkjanna er gegn titeknum aðila heldur gegn
baráttuaðferð, þ.e gegn hryðjuverkum sem aðferð í átökum.
En hvað eru hryðjuverk? Hryðjuverk eru ekki hugmyndafræði, ekki
hagsmunir, heldur einfaldlega baráttuaðferð sem hefur lengi verið
notuð í stjórnmálum víða um heim. Þetta er yfirleitt baráttuaðferð
þeirra sem ráða ekki yfir ríkjum en telja sig beitta hernaðarlegu
ofbeldi af einhverju ríki. Stríð gegn þessum baráttuaðferðum endar
með því að allir sem beita þessum baráttuaðferðum eru settir, hver
sem málstaður þeirra kann að vera. Þá fara menn að segja að hinir
og þessir hópar tengjast saman í eitt allsherjar hryðjuverkasamsæri
í heiminum, eða allsherjar-apparati í heiminum sem þeir kalla Al-
Queda. Hver einasti hópur sem einhvern tímann hefur haft einhvern
forystumann, sem hugsanlega hefur mögulega einhvern tímann
talað við einhvern sem gæti mögulega tengst Al-Queda, er allt í einu
orðinn partur af einhverju allsherjarsamsæri. Þetta sést til dæmis
mjög glögglega í Suð-Austur-Asíu, þar sem eru hópar sem unnið hafa
áratugum saman og barist með ýmsum hætti, með hryðjuverkum
ásamt öðru fyrir hinum ólíkustu hagsmunum, stundum trúarlegum,
stundum þjóðernislegum. Þetta eru stundum ósamstæðir hópar
sem berjast jafnvel gegn hver öðrum. Nú eru þeir samstundis
komnir undir einn hatt, í einn klasa hryðjuverkamanna. Sama gerist
í Kína og Rússlandi. Nú eru aðskilnaðarsinnar í Xinjiang orðnir
hættulegir hryðjuverkamenn, eins og Kínverjar hafa ætíð lýst þeim.
Tsétsénar og aðrir þjóðernishópar í Rússlandi, sem vilja aðskilnað við
Rússland og mörgum á Vesturlöndum finnst skiljanlegt að þeir vilji
aðskilnað frá Rússlandi, þeir eru flokkaðir sem hryðjuverkamenn en
rússneski herinn er auðvitað ekki flokkaður sem hryðjuverkasamtök
þrátt fyrir fjöldamorð sem hann hefur staðið að. Alls konar hópar í
Mið-Austurlöndum eru brennimerktir. Þeir berjast af mismunandi
ástæðum, af mismunandi hugsjónum og rætur átakanna geta verið
gjörólíkar. Allt í einu eru þetta allt saman orðið hluti af einu samsæri,
sem Bandaríkjamenn eru í stríði gegn vegna þess að þeir eru í stríði
gegn baráttuaðferðum en ekki hugmyndafræði eða pólitískum
prinsippum. Þetta leiðir menn í endalausar ógöngur. Þetta leiðir til
þess að núna sjá menn það sem eðlilegt framhald í baráttunni gegn
hryðjuverkum að ráðast á Saddam Hussein, þótt ekki verði sannað
neitt hryðjuverk á hann. Slík árás er réttlætt á þeim forsendum að
Saddam Hussein geti mögulega komið sér upp gereyðingarvopnum,
sem hann hugsanlega geti síðan framselt til manna sem beita
þessum baráttuaðferðum, þótt slíkt jafngilti auðvitað sjálfsmorði fyrir
Saddam og væri þess vegna mjög ólíklegt. Svona heldur þetta áfram
og herferðin er svo óskýr, illa skilgreind og full af innri mótsögnum að
þetta stríð hlýturað hafa margvíslegarog ófyrirsjáanlegarafleiðingar.
Svo er það auðvitað þessi stóra spurning með hryðjuverk. Hafa
(sraelsmenn engin hryðjuverk framið bara af því að þeir eiga ríki og
ríki geta ekki framið hryðjuverk samkvæmt þeirri skilgreiningu sem
menn virðast nota um þessa baráttuaðferð? Eru það ekki hryðjuverk
að drepa eitt eða tvö þúsund óbreytta borgara í tilraun til að brjóta
niður heila þjóð? Hafa Rússar engin hryðjuverk framið af því að
þeir eru ríki? Voru herir Mið-Amerikuríkja sem fjármagnaðir voru af
Bandaríkjunum ekki hryðjuverkasveitir bara af því að þeir voru hluti
af ríkiskerfi?
Þú nefndir áðan Sameinuðu þjóðirnar áðan og hversu máttlausar þær
hafa verið. Finnst þér Sameinuðu þjóðirnar hafa staðið sig óvenju illa
eftir árásirnar 11. september 2001, eða kemur það kannski betur í Ijós
að samtökin séu allt að því tilgangslaus?
Ég held að Sameinuðu þjóðirnar geti haft ýmis konar tilgang.
Hins vegar verðum við að spyrja okkur að því hvað Sameinuðu
þjóðirnar eru? Það er ekkert vald í Sameinuðu þjóðunum nema
hjá öryggisráðinu. Hvað er öryggisráðið? Það er ekki reynd hluti af
alþjóðasamtökum heldur klúbbur stórvelda, eins konar fundarstaður
fyrir nokkur stórveldi. Það samanstendur af Bandaríkjunum,
Rússlandi, Frakklandi, Bretlandi og Kína, sem hafa neitunarvald og
nokkrum ríkjum kosnum til skamms tíma í einu sem hafa ekkert slíkt
vald. Þannig eru Sameinuðu þjóðirnar ekki raunverulegur aðili að
alþjóðamálum nema öll þessi fimm stórveldi komi sér saman. Og
þá eru það ekki Sameinuðu þjóðirnar í reynd sem eru aðili málsins,
heldur stórveldin sem ráða öryggisráðinu. Þetta sást til dæmis
mjög vel í Persaflóastríðinu, þegar Persaflóastríðið var háð í nafni
Sameinuðu þjóðanna af því að Rússar og Kínverjar samþykktu stefnu
Bandaríkjamanna, Frakka og Breta. Bandaríkjamenn fengu þannig í
reynd heimild Rússa og Kínverjar til að fara í stríð gegn írak og með
því varð þetta stríð Sameinuðiu þjóðanna gegn Irak. Sameinuðu
þjóðirnar komu hins vegar ekki nálægt stríðinu gegn írak í neinu
sem máli skipti. Aðalritari Sameinuðu þjóðanna vissi ekki hvað var að
gerastvarðandi undirbúning stríðsinsog varaldrei beðinnálits. Hann
hafði engin völd í málinu og þaðan af síður kom Allsherjarþingið sem
er vettvangur allra meðlima Sameinuðu þjóðanna nokkuð að þessu
máli. Þannig eru Sameinuðu þjóðirnar ekki málsaðili þegar kemur
að alþjóðakerfinu, þótt nokkrar af stofnunum Sameinuðu þjóðanna
vinni mikilvæg verká einstökum sviðum.
Hafa hin svokölluðu öxulveldi hins illa eða skálkaríki í Mið-
Austurlöndum einhver áhrif í stjórnmálum svæðisins, þ.e. stafar
öðrum ríkjum raunveruleg ógn af þeim?
Það eru æði mörg riki í heiminum þess eðlis og þannig uppbyggð að
þau eru ekki líkleg til þess að hafa góð áhrif í kringum sig. Fá slík ríki
eru þó líkleg til þess að ráðast á önnur ríki í kringum sig og það á við
um flest eða öll af þessum ríkjum sem Bandarfkjamenn kjósa af sínum
eigin ástæðum að kalla sérstök skúrkaríki. írak hefur tvisvar gert
innrás í nágrannaríki, Kúveit og íran á sínum tíma. Það er hins vegar
eina ríkið í þessum hópi sem hefur gert eitthvað af slíku tagi. Það er
frekar ólíklegt eða nánast óhugsandi að írak hafi áhuga á því að ráðast
aftur á nágrannaríki sín, eða að það hafi mátt til þess á næstunni, enda
er Saddam þekktur af öðru en tilraunum til að tortíma sjálfum sér.
Þetta er hins vegar vandamál sem hefur alla tíð verið til staðar í
alþjóðakerfinu. Það eru til árásargjörn ríki og ríki sem sjá skyndilega
hagsmunum sínum best borgið með því að ráðast á nágranna sína
eða grafa undan þeim með öðrum hætti. Ég er ekki viss um að það
séu endilega þessi ríki tiltekin af Bandaríkjunum sem eru hættulegust
í alþjóðakerfinu. Þetta eru tiltölulega máttlítil ríki, nema þá helst fran,
og skoða verður málefni þeirra í hverju tilviki sig. Norður-Kórea er
til dæmis ríki sem er rétt í þann veginn að hrynja, en getur engu að
síður verið hættulegt. Það er þá fyrst og fremst hættulegt gagnvart
Suður-Kóreu. Ég held að Suður-Kórea verði að hafa forystu um hver
samskiptin eða stefna þeirra gagnvart Norður-Kóreu er, frekar en að
Bandaríkin stjórni viðmóti heimsins og það jafnvel í trássi við vilja
Suður-Kóreumanna, svo dæmi sé tekið. Svipaða sögu má segja með
hin ríkin.
í fjölmiðlum berast sífellt fleiri fréttir af hugsanlegri innrás
Bandaríkjanna í írak. Hvað vakir fyrir Bandaríkjamönnum og
hvernig má skýra aukinn þrýsting þeirra á hernað nú en áður? Er
baráttan gegn hryðjuverkum of stórt verkefni?
Ég held að baráttan gegn hryðjuverkum leysist upp vegna innri
íslenska leiðin
bls.59