Bókasafnið - 01.01.2000, Qupperneq 10

mannsins. Sú trjátegund sem best þótti gagnast fyrir tréskurð
var perutré, þar sem stofninn var skorinn eftir lengdinni, svo-
kallað Jengdartré' en þverskorin tré voru að sjálfsögðu einnig
notuð. Þessi trjátegund er föst í sér en þó lifandi og viðkvæm,
en beyki, kirsuberjatré eða jafnvel grenitré og fura voru einnig
notuð. Teikningin af myndinni sem átti að skera út var oftast
kalkeruð öfug yfir á tréplötuna sem áður hafði verið hefluð slétt,
Önnur aðferð var þannig að teiknað var með tússi á japanskan
silkipappír. Teikningin var límd á tréplötuna og þegar pappírinn
var orðinn þurr var skorið eftir henni í plötuna með hnffnum.
Tréskurður er háþrykksaðferð, sem þýðir
að það sem skorið er burt verður hvítt á
pappírnum og þannig þrykkjast aðeins þær
línur og fletir sem standa upp úr myndfletin-
um. Núna er tréskurður þrykktur í höndun-
um eða í pressu á sérstakan tréskurðar-
pappír, Við handþrykk er platan völsuð með
ákveðinni gerð af valsi, pappírinn lagður yfir
og örk af venjulegum föstum pappír lögð
þar yfir. Með sléttu verkfæri er sniðið eða
útskurðurinn nuddaður yfir á pappírinn og
hann síðan fluttur varlega af plötunni.5
Einnig mun hafa veríð algengt að teiknað
væri beint á vel slípaða fjölina með gæsa-
eða reyrpenna og skorið niður í viðinn milli
línanna.5 Yfirborð útskornu fjalarinnar var
síðan þakið svertu og sat hún eftir á papp-
írnum sem þrýst hafði verið á, Sat þá
spegilmynd útskurðarins eftir á pappírnum
í Evrópu höfðu menn á 15. öld náð leikni
i að gera nothæfan pappír og hófu þá að
þrykkja. Út frá þessum snemmbæra tré-
skurði, sem oft voru fyrirtækjastimplar, þró-
aðist með tíð og tíma listin að prenta. Mesta
uppsveiflan fyrir háþrykk kom í kjölfar upp-
götvunar Gutenþergs með lausa þókstafi.
Myndir og texta var nú hægt að sameina á
einfaldan og ódýran hátt og þrykkja sam-
tfmis. Þar sem meirihluti alþýðu var enn
ólæs fengu myndir þegar mikið gildi,
Tréskurðarmyndir urðu líka til í lit. Þær voru handlitaðar þar
til um aldamótin 1500 en um eða laust eftir 1500 fann Þjóð-
verjinn Hans Burgkmaier aðferð þar sem hægt var að þrykkja
marga liti hvern á eftir öðrum; nokkurs konar litaþrykksmálun
með afar sérstakri formgerð Ijóss og skugga, sem komu vel
fram við útskurðinn í litaplöturnar, og stundum með sérstakri
plötu til aó gefa skugga.7 Oft voru notaðar mismunandi að-
ferðir við risturnar. Tækninni við að beita Ijósi og skugga
fleygði síðan mjög fram með koparstungunum, en þær komu
í kjölfar tréristunnar til myndskreytinga bóka, eins og áður
sagði.
Tréristur í Guðbrandsbiblíu
íslendingar fluttu fyrsta prentarann inn frá meginlandi Evrópu
og þar með þær aðferðir sem þar ríktu og hann þekkti til.
Hann var kallaður Jón sænski vegna uppruna síns, en hann
hafði komið til meginlandsins frá Svíþjóð, Hann kenndi Jóni
syni sínum síðan listina að prenta og það
kom í hlut Jóns Jónssonar ásamt fleirum að
vinna Guðbrandsbiblíu, sem var lang-
metnaðarfyllsta bók sem prentuð hafði verið
á fslandi. Óhætt er að segja að hún sé
stórvirki í íslenskri prentlistarsögu, Það birt-
ust myndir í fyrsta sinni á bók, sem prentuð
er hér á landi. Eins og áður sagði réð kirkjan
því sem gefið var út og náði það vitaskuld
bæði til texta og mynda. Ætlunarverk Guð-
brands Þorlákssonar með útgáfum sínum
var að halda mönnum við guðsótta og góða
siði og tjáir hann yon sína í formála að
sálmabóksem hann lét prenta 1589: „... að
af mættu leggjast þeir ónytsamlegu kveðl-
ingar, trölla- og fornmannarímur, mansöngv-
ar, amorsvísur, brunakvæði, háðs- og hug-
móðsvísur og annar vondur og Ijótur kveð-
skapur, klám, níð og kerskni, sem hér hjá
alþýðufólki framar meir er elskað og iðkað,
guði og hans englum til styggðar, djöflinum
og hans árum til gleðskapar og þjónustu, en
í nokkru kristnu landi öðru og meir eftir
plagsið heiðinna manna en kristinna á vöku-
nóttum og öðrum mannamótum,"8 Það er
athyglisvert að f þessari sálmabók voru
prentaðar nótur (fyrsta sinn á íslandi.
Guðbrandsbiblía er prentuð á mjög vand-
aðan pappír og skreytt 27 myndum og eru
tvær þeirra tvíteknar svo alls eru myndirnar
29. Þar að auki er voldug titilsíða og er hún síðan tvítekin.
Hún kemur einnig á undan Spámannabókunum og Nýja
testamentinu. Lengi var því haldið fram að Guðbrandur hefði
sjálfur skorið myndirnar enda vitað að hann var hagur maður
og listrænn, Þær kenningar hafa verið hraktar og verður því
ekki fjallað frekar um þær hér.^ Guðbrandur biskup hafði sln
sambönd í útlöndum og hefur verið hægt um vik að fá
SSoteu §.ð(j
lanlt 5ö*/0« (a<n« CUíiJtm s«i *uif.iUíu
amUaiiui, 09 ftiCaCíH I;
roiea. SJfl satu )u> <Soiw Z £*|u
C« t>fl» HmXftc ent fla 04uCj, \
a 1 PufuuCa íiMfflUcu.’ 3Mt !>inCnii‘vliti
atfn/fi* JJuiKfui &fmn w mteg 1
3?iu. C9 X/ft tat * agiiiflit cfl fllki ft ■
ftiu 111199U ia«H'uifllfuniK.
. J'ftimit rt fllrifl lUufnnflt’-
f-fl mn caíintmi »ji vtrUZtn
fnifc lunll tclntc pi'z P* VFP W
ffirfu.tfl cftiflC* •ittMÍMnur.i fiin '
wm fnafl'pmfll 5ct- f»/ <*■
ix «íriui nufmr pflft fpttfflflfi /•« UcfW «SiO I fi|.lflm yfieinun. ©c WpiM 'Jofiaia ba*
t»obii! iilnfl £fl 9,'*í tfMtfli U'eiiifcmu'ío flotufrm íTCíIK;f/|.i tcmtP
UMc*ficflflin«.iIpiii4- Drt 'ÁXXDITviJffflflCcitiejMn'yjiusanfm'M ©
uten ficc a mcc.il ftuia. Drt lOtXOSTtfífffliiíciiieJMn'tþuaíanfi
mfttJiflCc'iMOXSKÖV 7 ÍJflöc. <fil íifi farccifiOwmi Jertciw 1 flti.hUC w
iu. 251X01 Sii Jf ffl«< ul eflifln' iftismt itfc .it w4.mii Piciwij Jct f f
hfl» |afc tt «(c » 3oitu/l!MfflCCli9Ut'Xlffllflllur/»Btf)fSt«llI 7 fortflft þtf tcilCJ.
(SfllJtifuaiflflt 55XOXXií3/ 7 fflflCt/ WoBítmma pnpM aliéut'U
atai! yftfui pu trf«wiitfai þfl» J5ooUt/»9 flfli fwlWI þcfui Muþuafc*pfl / putef
l(tífac Oit Sjflitfflwif/iþfl* Vxt*þcfut wtutfc fli l taitfcmi. Ufl Ml pifflru
il M funX lll þiff fttn þfl þcfut.yju.i: l£nMit/tx\íl mni » rnCrr 3u*u
e JDXO'SfCfEfj«c> m CflWml ©1« pat rt>þfl Ijtfuiipai flt ptt **»£«***;
arufla/ at fiu ‘flfl* nlc (19110 3>nBo þano fljlfaiin. pa *lfrf £iJfJii vlíia /CÓ.D-
2 Cfl a f'tu %pt þJ þfl* fpmc z SDan cotu 7 Ciufu Xpi I SQ*»f gnémuti
ui»i p« (cm nf (?niCtt»C« 1113rf’7 fJflíu/JltCiiiíCf aino píadíu.'Cfl £5fm«nJi iw'* N
.1,5jnmti tya Jitnii' Ju pfUu ptkaf Kifít 21 mWj pfii £j' ofl irfu fu 1 íurti 0« I
pwmiflmnrtltna nn £<mW<j«m.iu'Dfl c« fem/i tnl utfJi. flt Mvma Þu' Voia.
pfl Ijti »ac flUfllfl pttulpa fciu ti.T .uTJi.'r (fljCc; «y.uín BKw fxfl af yjmmuw c*.ui
(emlt cnSon fll (uflíioia tm f ttu. _
..............
m
<iIIp3(
ffiif/fl
11 mittc
þab/dl
giaUfit
Cc fl fcr
ar/þrt
cr þab
2ltf,orii
fflii f«:
Canarr
írt ío«i
»i)i
_ SJorcb/
$iailf/<3mic; yti/z f.utó þícíaii/fo at ptcr I
ptttn crn 3?.i(s,jcr/rt @fícti(rtiMtHi/rt groltn
frtum ©iafanns £(m0flii3 (íanrtrtii/og lil
25 fiits í?ii|>þraíC3. ©iacO/cð þcfe gicfcf »0ut 1
niít þaO/þucrf c& 25X03:13 3? þfftir fua"
Upphafsstafirnir Þ og I úr Guðbrandsbiblíu.
8
BÓKASAFNIÐ24. ÁRG, 2000