Bókasafnið - 01.01.2000, Blaðsíða 12

bókahnútanna gætu mjög vel verið eftir sama mann, svo
áþekkar sem þær eru. Þarna er greinilega sama hugsun að
baki, Getgátur eru um að Guðbrandur hafi sjálfur skorið
þessar skreytingar.12 Stóra þ er fagurlega skreytt, íþurðar-
mikið og nokkuð þunglamalegt, vel fallið til að þrykkja með
háþrykkstækni þar sem yfirborðsfletir skera sig vel úr, Gróður
er fléttaður inn á milli og það var tímans tákn.
Tróristur þær sem prýða Guðþrandsþiþlíu voru áfram notaðar
í guðsorðabókum á íslandi, Áherslur eru þó engan veginn jafnt
og þétt á myndefni og í mörgum þókum eru alls engar myndir.
Víða er þó að finna skorna upphafsstafi, skorna bókahnúta af
mörgum gerðum og gerða af miklu listfengi. Einnig eru skornir
rósabekkir áberandi og ef til vill nýjung en myndir, sem segja
sögu, eru hverfandi. Rósabekkirnir, sem eru misbreiðir og mis-
mikið skreyttir, eru tíðast við upphaf kafla, Allnokkur mynstur
hafa verið til. Þeir hafa verið til mikillar prýði og gleðja augað enn
í dag. Myndamótin sem notuð voru á tímum Guðbrands hafa
mörg hver varðveist og eru nú vandlega geymd í Þjóðminja-
safni. Fyrir nokkrum árum var myndlistarmaðurinn Richard
Valtingojer fenginn til að hreinsa mótin og þrykkja eftir þeim að
nýju, Er mikill fengur að þessum þrykkum.
Útgefendur bóka á íslandi hafa lengi fram eftir öldum verið
afar sparsamir á myndefni og eru bækur prentaðar hér á landi
því lítið myndskreyttar miðað við útgáfur úti í Evrópu á sama
tíma. Það er tjón fyrir kynslóðirnar sem á eftir komu því margt
má lesa út úr því hvers konar myndir menn leggja áherslu á.
Reyndar er mikil menningarsaga fólgin í myndefni,
Líklegt er að myndamót hafi verið dýr og sennilega hefur
fjárskortur hamlað frekari innkaupum á myndaplötum. Þetta er
einungis getgáta. Það vekur athygli að myndir með sérís-
lensku efni eru fágætar. Ef til vill voru ekki margir hér á landi
sem lögðu fyrir sig útskurð. Fielst er að lagt sé í titilsíður og þá
ekki endilega með myndum heldur einnig rauðum prentlit, en
hann var allmikið notaður. Jónsbók, lögbók Islendinga, sem
Guðbrandur lét af þrykki út ganga 1578, er elsta bókin sem
varðveist hefur með rauðum lit á titilsíðu, Leturgerðir á titil-
síðum eru einnig oft mjög fallegar og ekkert þar til sparað.
Auðséð er að smekkvísi og kunnátta ( þrykki hefur ráðið ferð-
inni við skreytingu íslenskra bóka á fyrstu árum prentlistarinnar
hér á landi.
Heimildir
1 Nícklasson, Kim: Om högtryck ur vár tids grafik. Kristianstad: Samlargrafik,
1992, bls. 9.
2 Mayor, A. Hyatt : Prints & Peopie: A Social History of Printed Pictures.
Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1971, bls. 2.
3 Jorgensen, Aksel: Den sort-hvide kunst. Kbh: Rasmus Fischers forlag,
[1966], bls. 107.
4 Börjesson, Lars: Fakta om grafik. Göteborg: Wezata förlag, 1979, bls. 34.
5 Jorgensen, Aksel: Den sort-hvide kunst. Kbh.: Rasmus Fischers forlag,
[1966], bls. 110.
6 Tallberg, Axel: Nágra ord om etsning och andra konstnárliga gravyr-
metoder. Stockholm: Grafiska sállskapet, 1912, bls. 37.
7 Jorgensen, Aksel: Den sort-hvide kunst. Kbh.: Rasmus Fischers forlag;
[1966], bls. 119.
8 Ein ný sálmabók. Formáli eftir Guðbrand Þorláksson. Hólum í Hjaltadal,
1589.
9 Sjá: Optrykket í Guðbrandsbiblía. Bibl. Arnam. XVI, Hafniae 1957, bls,
364-378 og Jón Borgfirðing: Söguágrip um prentsmiðjur og prentara á
íslandi. Reykjavfk; Jón Jónsson Borgfirðingur, 1867, bls. 15 og Jón
Halldórsson: Biskupasögur II. Hólabiskupar 1551-1798, Reykjavík: Sögu-
félagið, 1911-1915, bls. 41-42.
10 Guðbrandsbibiía 1584. Magnús Már Lárusson hafði umsjón með verkinu.
Reykjavík: Líthoprent, 1956-57.
11 Halldór Hermannsson: lcelandio Books of the Sixteenth Century. Islandica.
Ithaca: Cornell University Press, 1916, bls, 29.
12 Haraldur Sígurðsson: Fjögurra alda afmæli bókagerðar Guðbrands
Þorlákssonar biskups 1575-1975. Árbók Landsbókasafns Islands. Nýr
flokkur 1975, bls. 40-53.
Summary
Woodcuts as illustrations
An account of woodcuts as illustrations, starting wíth a
historical resumé and going on to describe the methods
used during the Míddle Ages. After having recounted the
methods, tools and implements used in Europe the author
turns to woodcuts in lceland with emphasis on the lcelandic
Bíble translatíon printed at Hólar in 1584. Not many books
printed in lceland were illustrated, but ornamental initial letters
were quite common. The 1584 Bible, however, has a numb-
er of woodcuts of European origin, lcelandic printers used
engraved blocks from Europe but it is known that bishop
Gudbrandur Thorlaksson, who installed the printing press at
Hólar, was a skilled draughtsman. The author contends that
some of the engraved ornamental letters might have been
made byhim.
Á.A.

Bókahnútar voru oft notaðir í bókarlok til
þess að fylla í eyður.
10 .
Bökasafnið24. Arg. 2000