Bókasafnið - 01.01.2000, Side 45

4 Öflun upplýsinga - af sjónarhóli vísindamannsins
Rannsóknir á samskiptum hafa leitt í Ijós að þau eru mikilvæg
leið vísindamanna til að frétta af nýjum og áhugaverðum
rannsóknum, Formleg samskipti á ráðstefnum, málþingum og
fundum leiða oft til óformlegri samskipta (Allen 1991, bls, 28).
Áhugavert þótti að skoða viðhorf vísindamanna til bókasafna,
hvernig þeir öfluðu upplýsinga og hvort vinnuaðstæður,
verksvið og ábyrgð hefðu áhrif á það. Var það gert með
opnum viðtölum og er framkvæmd þeirra lýst hér á eftir.
4.1 Aðferð
Talað var við fimm konur og tíu karla á aldrinum 33 til 60 ára,
samtals fimmtán manns, Vali þeirra var þannig háttað að leitað
var \eftir viðmælendum úr hópi vísindamanna sem unnu á
rannsóknarstofnunum á sviði raunvísinda. Þeir skyldu hafa
lokið háskólaprófi, helst framhaldsnámi, og starfa nokkuð
sjálfstætt, Þannig var valið fólk frá alls níu raunvísindastofn-
unum þar sem vinna frá 30 upp í 90-100 manns við rann-
sóknir.
Innan stofnana var val vísindamannanna veltiúrtak sem
byggðist á því að maður þekkir mann, nema hvað reynt var
áð fá breidd í aldur viðmælenda. Menntun þátttakenda var
mjög fjölbreytt, Höfðu tólf þeirra doktorspróf eða sambærilegt
próf, tveir voru með meistarapróf en einn viðmælenda hafði
aðeins B.Se. próf. Hann var jafnframt sá eini þátttakenda sem
hafði ekki stundað nám við erlendan háskóla. Aðeins einn
vísindamannanna fimmtán naut ekki þjónustu bókasafns-
fræðings.
í viðtölunum voru könnuð áhrif aðstæðna á viðhorf fólks til
upplýsinga. Auk þess var skoðað hvernig vísindamenn not-
uðu bókasöfn og hvaða skýringar kynnu að liggja að baki því
hversu misduglegir þeir voru að nýta sér þjónustu þeirra,
Ákveðnar spurningar voru lagðar til grundvallar en viðtölin
mótuðust eftir því sem leið á rannsókn, skerpt var á ákveðn-
um atriðum og nýjum þáttum sem komu í Ijós var fylgt eftir.
Viðtölin voru tekin á tímabilunum 24. september til 6.
nóvember 1996 og 30, janúar til 9. maí 1997. Þau tóku
50-80 mínútur hvert og voru tekin upp á segulband með leyfi
viðmælenda. Öll voru þau afrituð og eru gögnin tæplega 500
blaðsíður,
Rætt var við fólkið í starfsumhverfi þess með þeirri undan-
tekningu að við tvo vísindamenn var talað á heimili þeirra.
Greining gagnanna hófst strax eftir fyrsta viðtal og var haldið
stöðugt áfram. Eftir að helstu hugtök höfðu verið fundin voru
mótaðir lýsandi flokkar og síðan voru hugtakaflokkar unnir upp
úr þeim. Byggðust þeir aðallega á virkni viðmælenda og
hæfni þeirra við að afla upplýsinga, svipað og hjá Palmer
(1991). Greiningin var í samræmi við grundaðar kenningar en
einnig var stuðst við kenninguna um hagkvæmustu efnisöflun,
4.2 Niðurstöður - flokkun í hópa
Við flokkun sérfræðinganna í hópa var einkum tekið mið af
eftirfarandi atriðum:
a Efnisöflun - hversu víðtæk hún var, frumkvæði, hve
margar aðferðir fólk notaði og hversu djúpt var kafað eftir
efni með hverri aðferð.
b Aðstæðum - ábyrgð og aðgengi að upplýsingalindum.
c Rannsóknarsviði - hvort það var þröngt, vítt, einhæft (t.d.
tæknileg vinna, gagnasöfnun) eða krefjandí - og þátttöku
í hópum - hvort þeir voru innlendir, erlendir - litlir eða
stórir.
Einnig var tekið tillit til persónulegs og/eða faglegs metnaðar
að svo miklu leyti sem hann virtist móta vinnulag á afgerandi
hátt. Vísindamennirnir voru flokkaðir í fjóra flokka: útherja,
framherja, alherja og innherja. Flokk útherja fyllti það fólk sem
sýndi mest frumkvæði ( upplýsingaleit, framherjahópinn
skipaði fólk sem hafði tileinkað sér ákveðnar aðferðir og vildi
halda sig við þær. Megineinkenni alherja var að þeir söfnuðu
mjög miklu af rituðum heimildum en innherjar á hinn bóginn
afar litlu.
4.2.1 Útherjar
Fjórir vísindamenn, ein kona og þrír karlar, voru flokkaðir sem
útherjar. Sameiginlegt einkenni þeirra og það sem helst
greindi þau frá öðrum var að þau höfðu gott vald á tölvu-
tækninni og nýttu sér Internet og leitarvélar. Þau sýndu
frumkvæði í upplýsingaöflun og voru tilbúin að læra nýjar
leitaraðferðir enda virtust þau ekki hafa mikið fyrir því,
Allir útherjar unnu á víðu eða nokkuð víðu fagsviði. Verkefni
þeirra voru annaðhvort umfangsmikil eða á nýju sviði og því
mjög krefjandi. Þau voru virk í bæði innlendu og erlendu
samstarfi, sóttu öll ráðstefnur og vinnufundi og var sóst eftir
framlagi þeirra.
Enginn útherja var skipulagður í upplýsingaleit sinni en þeir
leituðu þegar þörf krafði, Fólkið var metnaðarfullt, leitandi og
ekki öruggt um að það hefði þá yfirsýn sem það vildi hafa.
Útherjar söfnuðu allir sérprentum og tölvuskráðu enda lögðu
þeir mikið upp úr því að hafa þau aðgengileg.
Frumkvæð þjónusta bókasafnsfræðinga við útherja ætti
fyrst -og fremst að felast í því að benda þeim á nýjar aðferðir
og gagnasöfn á netinu, tímarit og aðrar upplýsingalindir.
Útherjar eru fljótir að læra og miðla kunnáttu sinni til sam-
starfsmanna. Bókasafnsfræðingar ættu að leita eftir samstarfi
við útherja, leiðbeina þeim og læra af þeim.
Bókasafnið 24. árg, 2000
43