Bókasafnið - 01.01.2000, Page 49

Bókasafnið - 01.01.2000, Page 49
hægt væri að byggja greiningu gagnanna á. í framhaldi frum- rannsókna okkar (á aðferðum fagfólks í upplýsingamiðlun og annarra til að finna upplýsingar og á upplýsingaveitum sem þeir nota) hóf annar greinarhöfundur, Jane Klobas, að rann- saka hinn kenningarlega grundvöll, Það fólst í að rannsaka og þróa kenningu sem hægt væri að byggja á rannsóknir á notkun nettengdra upplýsingaveitna (til dæmis Internetið) og jafnframt til að skýra og ef til vill spá fyrir um mynstur notkun- arinnar. Eftir því sem fræðilíkan Klobas þróaðist (með notkun ástralskra gagna) kom sífellt betur í Ijós að kenningin, sem var í mótun, gæti einnig haft gildi sem grundvöllur fyrir greiningu á gögnum sem tengdust ástæðum fólks fyrir því að vilja læra að nota Internetið. Intei;netið er nettengd upplýsingaveita, samsafn „upplýs- ingaveitna sem hægt er að tengjast í gegnum samskiptakerfi tölva" (Klobas, 1997a). Samkvæmt þessu er hægt að setja fram nokkur líkön fyrir net- tengdar upplýsingar, allt eftir því hvort nettengd upplýs- ingaveita er skilgreind fyrst og fremst sem upplýsinga- veita, sem upplýsingatækni sem upplýsingakerfi eða sem samskiptakerfi. Ef litið er á nettengda upplýsinga- veitu fyrst og fremst sem upplýsingaveitu má halda því fram í samræmi við Allen (1977) að notkun stjórnist aðallega af skynjun einstakl- ings á aðgengileika upplýs- ingaveitu, frekar en skynjun hans á gæðum upplýsinganna. Ef litið er á nettengda upplýsingaveitu sem upplýsingatækni má halda því fram, í samræmi við Davis, Bagozzi og Warshaw (1989), að notkun ráðist aðallega af skynjun einstaklings á gagnsemi tækninnar, frekar en af skynjun hans á því hversu auðveld f notkun hún er. Ef nettengd upplýsingaveita er skoðuð sem upplýsingakerfi má halda því fram að á meðal þeirra þátta sem geta haft áhrif á notkun kerfisins séu ánægja notendans, skipulagsþættir eins og viðhaldsþjónusta, auk einstaklingseinkenna eins og til dæmis ákvörðunarstíls not- anda (sjá til dæmis Swanson, 1988; Lucas, 1978 og fleiri). Ef nettengd upplýsingaveita er skoðuð sem samskiptakerfi má halda því fram að notkun einstaklings mótist mjög af yfir- lýstum skoðunum annarra á gæðum og gagnsemi kerfisins og útkomu notkunar þess (sjá til dæmis Fulk, Schmitz og Steinfield, 1990). Önnur nálgun er að líta svo á að Internetið og aðrar nettengdar upplýsingaveitur geti verið allt þetta, Samkvæmt þessari nálgun ætti líkan fyrir þætti sem hafa áhrif á notkun nettengdra upplýsingaveitna að ná yfir þætti sem hafa áhrif á notkun upplýsingaveitna, notkun upplýsingatækni, notkun upplýsingakerfa og notkun samskiptatækni. Samþætt Ifkan Jane Klobas fyrir notkun nettengdra upp- lýsingaveitna er byggt á þessari síðasttöldu skoðun (Klobas, 1997) og á rannsóknum gerðum með magnbundnum og eigindlegum aðferðum í Vestur-Ástralíu. Lfkanið nefnist líkan fyrir skipulagða hegðun innan samhengis (e. Planned Be- haviour in Context (PBiC) model) (sjá mynd 1). Samkvæmt líkaninu og í samræmi við Ajzen (1985; 1988) er notkun net- tengdrar upplýsingaveitu skýrð sem afleiðing þess að ætla að nota upplýsingaveituna. Ætlun mótast af viðhorfum notanda tii útkomu notkunar (felur meðal annars í sér skynjun á gagn- semi og ánægju af notkun) og skynjun hans á því að hve miklu leyti hann getur stjórnað henni (felur meðal annars f sér skynjun á að- gengileika og þægindum). Viðhorf til útkomu notkunar endurspeglar skynjun á gæðum upplýsinga í upp- lýsingaveitu. Skynjun ein- staklings á þvf að hve miklu leyti hann getur stjórnað notkuninni kann að endur- spegla skynjun hans á tæknilegum gæðum upp- lýsingaveitunnar (felur meðal annars í sér skynjun á því hversu auðvelt er að nota hana). Bæði þessi viðhorf til útkomu og skynjunar á stjórnun verða fyrir áhrifum frá samhenginu sem notkun á sér stað f, einkum hvað varðar viðhaldsþjónustu, áhrif jafningjahóps, væntingar fjölskyldu og vina, fjölmiðla og aðra félagslega áhrifavalda. Vinna höfunda í kjölfar þessa, þar með talin rannsókn á Internetnemum í Namibíu (Klobas og Clyde, 1998), hjálpaði bæði til að réttmæta líkanið og til að sníða af því ýmsa vankanta. Langtímarannsókn á íslandi frá 1993 til 1996 íslendingar byrjuðu snemma að nota Internetið, bæði af fag- legum, mennta-, og viðskiptalegum ástæðum. Frá árinu 1994 hefur Internetnotkun verið einna mest á íslandi miðað við höfðatölu, auk þess sem notkunin hefur aukist einna hrað- ast þar (sjá til dæmis ída Margrét Jósepsdóttir, 1995; Morgunblaðið, 1999). Til dæmis höfðu allir nemendur Flá- Mynd 1. Bókasafnið 24, árg. 2000 47

x

Bókasafnið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Bókasafnið
https://timarit.is/publication/245

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.