Heima er bezt - 01.03.2002, Page 36

A L D A F A R
2. hluti
Ferðir Þangbrands
um Álftafjörð
í Kristni sögu og Njáls sögu er sagt
frá ferð Þangbrands prests til Aust-
íjarða árið 997. Vitað er að söguritari
er ekki hinn sami að báðum bókun-
um og er því ekkert óeðlilegt þótt
nokkuð beri á milli, en þeim ber þó
saman í höfuð atriðum. Báðar frá-
sagnirnar heQast á þá leið að í þjón-
ustu Olafs Konungs Tryggvasonar í
Niðarósi, sé prestur Þangbrandur að
nafni, sonur Vilbaldurs greifa af Saxlandi. í Kristni sögu
er sagt að Þangbrandur fari með óspektir og gripdeildir,
en Konungur kvaðst ekki vilja hafa slíkan mann í sinni
þjónustu. Þangbrandur baðst griða og bað konung leggja
á hendur sér nokkra torvelda sendiferð: „Konungur
mælti:
„Sáttir skulum vit ef þú ferr til íslands ok fær kristnat
landit.“
„Þat sumar fór Þangbrandr til íslands. Hann kom í
Alftaíjörð inn nyrðra í Selavága fyrir norðan Melrakka-
nes.
Margt hefur verið rætt og ritað urn þetta, án þess að
viðhlítandi svör fyndust eða skýringar á því sem á milli
ber. Eitt af því er hvort „Selavogar" í sunnanverðum
Hamarsfirði, sem sagt er frá í Kristnisögu, séu þar eða
annars staðar við þann fjörð.
Enginn vogar sér að bera brigður á það sem í bókunum
stendur. En menn leita skýringa.
Kristi'an Kálund velti þessu fyrir sér þegar hann var
þarna á ferð, án þess að komast að niðurstöðu. Hann af-
skrifar raunverulega að Selavoga sé að finna í Hamars-
firði
Vegna kunnugleika á staðháttum og örnefnum í landi
Melrakkaness, sem skilur Álftafjörð og Hamarsfjörð, hef
ég leitað svara við því sem á milli ber.
Til að átta okkur á umhverfi í þessum tveim tjörðum og
hvernig menn skiptu með sér löndum í upphafi byggðar,
skulum við fletta upp í Landnámu.
1. ) ,,Björn Sviðinhomi hét maðr, er
nam Alftafjörð in nyrðra inn frá
Rauðuskriðum ok Sviðinhorna-
dal. “
2. ) „Þorsteinn Trumbubein hét frændi
Böðvars ins hvíta ok fór með hon-
um til Islands. Hann nam land fyr-
ir útan Leiruvág til Hval-
nesskriðna. “
3. ) ,,Böðvarr inn hvíti ok Brand-Ön-
undr, frændi hans, fóru af Vors til Islands ok kómu í
Álftafjörð in syðra. Böðvarr nam land inn frá Leiru-
vági, dali þá alla, er þar liggja, ok út öðrumegin til
Múla ok bjó at Hofi. Hann reisti þar hof mikit. “
4.) ,,Brand-Önundr nam land fyrir norðan Múla-Kambs-
dal ok Melrakkanes ok inn til Hamarsár, ok er margt
manna frá honum komit. “
(Landnámabók, 7. kafli Austfirðingafjórðungs).
Samkvæmt því sem segir um landnám í Álftafirði, þar
sem talað er um „Álftafjörð in syðra,“ hafa menn lagt
þann skilning í orðalagið að átt sé við þegar kemur vestur
fyrir Melrakkanes. En fyrir austan eða norðaustan nesið,
sem er Hamarsfjörður, hafi þá verið kallað „Álftafjörður
inn nyrðri “ Mörkin milli fjarðanna hafa menn skilgreint
að væru um mitt nesið, þar sem heitir Melrakkaneshellar,
til Melrakkanesóss, útsjávar megin, en þar eru straumskil
milli fjarðanna. (í einum þessara hella, Heitahellir, sem
er um 40 metra langur, var haldin þjóðhátíð 1874).
Breidd nessins er um 5 km af Osnesi að vestan til
Krossaness að austan, við Hamarsfjörð.
Um landnám í Álftafirði og Hamarsdal er Landnáma
ekki alveg skýr, en rétt er að athuga það í samhengi og í
leiðinni með hliðsjón af ferðum Þangbrands til og um
Álftafjörð.
Leiruvogur greindi að landnám Þorsteins trumbubeins
og Böðvars hvíta. Leiruvogur er nyrst í Starmýrarlandi.
Norðan við voginn er landfastur klettur eða kambur, sem
Þorgeir
Guðmundsson
frá
Melrakkanesi
128 Heima er bezt